جوان آنلاین: کیمیا قربانیان، دکترای تخصصی پژوهش تغذیه و فعال در حوزه تغذیه بالینی و رژیم درمانی می‌گوید: برای کاهش فشار خون، استفاده از نمک حاوی پتاسیم می‌تواند مفید باشد، زیرا پتاسیم به کنترل فشار خون کمک می‌کند. برخی افراد به‌جای استفاده از نمک یددار که از سوی وزارت بهداشت ایران توصیه شده، از نمک‌های سنگی یا نمک‌های رنگی مانند نمک صورتی استفاده می‌کنند که به هیچ‌وجه جایگزین مناسبی نیستند، به ویژه برای افرادی که دچار بیماری‌های تیروئیدی هستند، مصرف نمک یددار اهمیت حیاتی دارد. وی در گفت‌و‌گو با «جوان» درباره اهمیت برنامه غذایی توصیه‌هایی کرده است.
چه اصول و الگو‌هایی باید در تغذیه روزمره رعایت شود تا از بروز آسیب‌های جسمی و روانی جلوگیری کند؟
تغذیه مناسب در سنین و شرایط مختلف متفاوت است. نیاز‌های تغذیه‌ای زنان و مردان و همچنین نوجوانان دختر و پسر با یکدیگر تفاوت دارد، به همین دلیل نمی‌توان یک الگوی تغذیه‌ای واحد برای تمام افراد جامعه تعریف کرد. در هر دوره سنی، برخی ویتامین‌ها و مواد مغذی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. به‌طور خاص، ویتامین‌های گروه B و ویتامین D نقش مهمی در حفظ سلامت روان دارند و کمبود آنها می‌تواند با بروز افسردگی و آسیب‌های ذهنی مرتبط باشد. از آنجا که کمبود ویتامین D در ایران شایع است، توصیه می‌شود افراد به‌طور منظم مورد پایش قرار گیرند و در صورت نیاز، مکمل این ویتامین را بر اساس میزان آن در خون مصرف کنند. از نظر پیشگیری از آسیب‌های جسمی نیز دریافت کافی پروتئین اهمیت دارد. با توجه به اینکه مصرف گوشت برای همه افراد جامعه امکانپذیر نیست، می‌توان پروتئین مورد نیاز روزانه را از منابع گیاهی مانند حبوبات تأمین کرد. دریافت کافی پروتئین به حفظ توده عضلانی و جلوگیری از آسیب‌های فیزیکی کمک می‌کند، همچنین کلسیم نقش مهمی در پیشگیری از پوکی استخوان دارد. یک فرد سالم می‌تواند با مصرف روزانه دو تا سه لیوان شیر یا جایگزین‌های آن، نیاز بدن خود به کلسیم را تأمین کند.
رابطه میان میزان و نوع مصرف مواد غذایی با پیشگیری از بیماری‌های مرتبط با تغذیه چگونه تبیین می‌شود؟
نوع و میزان مصرف مواد غذایی نقش بسیار مهمی در پیشگیری از بیماری‌های مرتبط با تغذیه ایفا می‌کند. بیماری‌هایی مانند دیابت و کبد چرب که در حال حاضر شیوع بالایی در کشور ما دارند، به شدت با الگوی تغذیه افراد مرتبط هستند. برای پیشگیری از این بیماری‌ها، توصیه می‌شود مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده مانند نان‌های سبوس‌دار افزایش یابد و در مقابل، مصرف کربوهیدرات‌های ساده و مواد غذایی با شاخص گلایسمی بالا مانند نان سفید، سیب‌زمینی سرخ‌کرده، ماکارونی و سایر منابع نشاسته‌ای محدود شود. مصرف زیاد این مواد می‌تواند زمینه‌ساز بروز کبد چرب و دیابت شود، همچنین در مورد بیماری کبد چرب، باید به نوع مواد غذایی مصرفی توجه ویژه‌ای داشت. به‌عنوان مثال، حتی مصرف برخی مواد غذایی سالم مانند سالاد میوه ممکن است برای افراد مبتلا به کبد چرب مناسب نباشد، به‌ویژه بسته به شدت و مرحله بیماری، بنابراین رعایت یک رژیم غذایی متناسب و علمی نقش مؤثری در پیشگیری و کنترل این نوع بیماری‌ها دارد.
با توجه به گسترش فرهنگ مصرف فست‌فود و غذا‌های فرآوری‌شده، چه راهکار‌هایی برای کاهش آسیب‌های ناشی از این نوع تغذیه وجود دارد؟
فست‌فود‌ها و غذا‌های فرآوری‌شده معمولاً سرشار از نمک، چربی‌های ناسالم، مواد نگهدارنده و ترکیبات مصنوعی هستند، همچنین این غذا‌ها اغلب در روغن‌های زیاد و با دمای بالا سرخ می‌شوند که به تولید ترکیبات اکسیداتیو مضر برای بدن منجر می‌شود. این ترکیبات می‌توانند به سلول‌ها آسیب برسانند و در درازمدت زمینه‌ساز بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و حتی سرطان شوند. یکی از راهکار‌های مؤثر برای کاهش آسیب‌های ناشی از مصرف فست‌فود، گنجاندن منابع غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان در رژیم غذایی روزانه است. آنتی‌اکسیدان‌ها با خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد، از بدن در برابر آسیب‌های اکسیداتیو محافظت می‌کنند. مواد غذایی مانند سبزیجات برگ سبز تیره و بنفش و میوه‌هایی با رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز، منابع غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها هستند. به‌عنوان مثال رزوراترول موجود در انگور قرمز، بتاکاروتن در هویج و لیکوپن در گوجه‌فرنگی همگی از آنتی‌اکسیدان‌های قوی به شمار می‌روند که می‌توانند تا حد زیادی اثرات منفی ناشی از مصرف غذا‌های ناسالم را کاهش دهند. علاوه بر این، کاهش تدریجی مصرف فست‌فود و جایگزینی آن با غذا‌های تازه و خانگی، از دیگر راهکار‌های مهم برای حفظ سلامت بدن است
تغذیه سالم چه نقش و تأثیری در تقویت سیستم ایمنی، بهبود عملکرد قلب، سلامت دستگاه گوارش و سایر ارگان‌های حیاتی بدن دارد؟
تغذیه، نقشی بنیادی در سلامت جسم و ذهن انسان ایفا می‌کند. در واقع، می‌توان گفت انسان‌ها تا حد زیادی بازتابی از آن چیزی هستند که مصرف می‌کنند. دریافت مواد مغذی مناسب نه‌تنها در عملکرد صحیح اندام‌های حیاتی مؤثر است، بلکه در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها نیز نقش کلیدی دارد. در تقویت سیستم ایمنی بدن، ویتامین‌هایی نظیر ویتامین A، ویتامین E و بتاکاروتن (که نوعی پیش‌ساز ویتامین A است) بسیار مؤثرند. این مواد مغذی با خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود به تقویت دفاع طبیعی بدن کمک می‌کنند. منابعی مانند هویج و آب‌هویج سرشار از بتاکاروتن هستند و می‌توانند در این زمینه مفید باشند. در خصوص سلامت قلب، رژیم غذایی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. مصرف بیش از حد چربی‌های حیوانی می‌تواند به افزایش کلسترول خون و در نهایت گرفتگی عروق و نیاز به اقدامات درمانی مانند آنژیوگرافی منجر شود. برای پیشگیری از این شرایط، باید تعادل در مصرف چربی رعایت شود. مقدار محدودی از چربی حیوانی- مانند مقداری کره در وعده صبحانه- کفایت می‌کند و بقیه نیاز بدن به چربی باید از منابع سالم‌تر نظیر روغن زیتون تأمین شود. در زمینه سلامت دستگاه گوارش، مصرف کافی فیبر‌های غذایی نقش بسیار مهمی دارد. فیبر‌ها باعث بهبود حرکات روده، پیشگیری از یبوست و کاهش خطر برخی بیماری‌های گوارشی می‌شوند، همچنین استفاده از مواد غذایی حاوی پروبیوتیک‌ها (باکتری‌های مفید برای روده) مانند ماست پروبیوتیک، شیر پروبیوتیک و دوغ کفیر می‌تواند به حفظ تعادل فلور میکروبی روده و بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک کند. به طور کلی، رعایت یک الگوی تغذیه‌ای متعادل و سالم می‌تواند تضمین‌کننده عملکرد مطلوب ارگان‌های حیاتی بدن باشد و نقش پیشگیرانه مهمی در برابر بیماری‌ها ایفا کند.
در چه حدی می‌توان تغذیه سالم را عاملی مؤثر در پیشگیری از بیماری‌های مزمن نظیر دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی- عروقی دانست؟
تغذیه سالم نقش بسیار مؤثری در پیشگیری از بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی- عروقی دارد، البته باید توجه داشت که عوامل ژنتیکی نیز در بروز این بیماری‌ها دخیل هستند، اما با رعایت اصول تغذیه سالم می‌توان از فعال شدن این ژن‌ها جلوگیری و از بروز بیماری پیشگیری کرد. تغذیه سالم نه تنها در کاهش خطر ابتلا به این بیماری‌ها مؤثر است، بلکه به افزایش طول عمر و ارتقای کیفیت زندگی افراد نیز کمک می‌کند. مصرف مواد غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد ارگانیک که از ایجاد التهاب و آسیب اکسیداتیو در بدن جلوگیری می‌کنند، نقش مهمی در حفظ سلامت عمومی و جلوگیری از پیری زودرس ایفا می‌کند. در جامعه ما، به ویژه با توجه به شرایط اقتصادی کنونی، بسیاری از افراد قادر به دریافت کامل و متوازن ریزمغذی‌ها (ویتامین‌ها و مواد معدنی) و درشت‌مغذی‌ها (کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌های سالم) نیستند. این مسئله باعث شده است سفره غذایی مردم کوچک‌تر شود و مصرف پروتئین به‌طور قابل توجهی کاهش یابد. مصرف ناکافی پروتئین، به خصوص در جمعیت میانسال که در حال افزایش است، می‌تواند به کاهش توده عضلانی یا همان «کاشکسی عضلانی» منجر شود. این وضعیت باعث تحلیل عضلات و فشار بر مفاصل و استخوان‌ها می‌شود و بر کیفیت زندگی تأثیر منفی می‌گذارد. علاوه بر این، در میان نوجوانان، مصرف بالای مواد غذایی فرآوری‌شده، آبمیوه‌های صنعتی و فست‌فود‌ها مانع ایجاد عادات غذایی سالم شده است، به همین دلیل آموزش و آگاهی‌بخشی در مدارس و خانواده‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد. برگزاری کلاس‌های آموزشی با حضور مربیان بهداشت و تغذیه می‌تواند دانش‌آموزان را به سمت انتخاب‌های غذایی سالم‌تر سوق دهد و این آگاهی را به خانواده‌ها نیز منتقل کند. در نهایت، سیاستگذاری‌های جامع در حوزه تغذیه جامعه، به‌ویژه برای گروه‌های حساس مانند سالمندان و نوجوانان، نقش کلیدی در بهبود وضعیت سلامت عمومی دارد.
فرهنگ تغذیه‌ای نادرست از جمله مصرف بیش از حد قند، چربی و نمک، چه پیامد‌هایی برای سلامت عمومی جامعه در ایران به دنبال دارد؟
مصرف بیش از حد قند، چربی و نمک از مهم‌ترین عوامل تغذیه‌ای نادرست است که پیامد‌های جدی و گسترده‌ای برای سلامت عمومی جامعه در ایران به دنبال دارد. مصرف زیاد قند، یکی از عوامل اصلی بروز بیماری شایع دیابت است که در سال‌های اخیر به شدت در کشور ما افزایش یافته است، همچنین مصرف بیش از حد چربی‌های ناسالم باعث افزایش سطح چربی خون می‌شود که زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی- عروقی است. نمک نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر فشار خون شناخته می‌شود. فشار خون بالا یکی از علل اصلی سکته‌های قلبی و مغزی در جامعه است. نکته قابل توجه این است که برخی افراد به جای استفاده از نمک یددار که از سوی وزارت بهداشت ایران توصیه شده، از نمک‌های سنگی یا نمک‌های رنگی مانند نمک صورتی استفاده می‌کنند که به هیچ‌وجه جایگزین مناسبی نیستند، به ویژه برای افرادی که دچار بیماری‌های تیروئیدی هستند، مصرف نمک یددار اهمیت حیاتی دارد. برای کاهش فشار خون، استفاده از نمک حاوی پتاسیم می‌تواند مفید باشد، زیرا پتاسیم به کنترل فشار خون کمک می‌کند. در نهایت، فرهنگ تغذیه‌ای نادرست با مصرف بیش از حد این مواد باعث افزایش بروز بیماری‌های مزمن مانند دیابت، چربی خون بالا، فشار خون و بیماری‌های قلبی- عروقی شده و سلامت عمومی جامعه را به خطر می‌اندازد. اصلاح این فرهنگ و آموزش مردم برای مصرف متعادل و صحیح این مواد، از اولویت‌های مهم نظام سلامت کشور است.
