جوان آنلاین: ایران می‌تواند با تنظیم دفاعیه‌ای قوی و ارائه مستندات حقوقی متقن، شکایتی علیه کشور‌های اروپایی در دادگاه لاهه تنظیم و پیگیری کند. فعال شدن مکانیسم ماشه بار دیگر توجهات را به تحریم‌های شورای امنیت جلب کرده است. در حالی که این سازوکار می‌تواند فشار‌های اقتصادی و سیاسی علیه ایران اعمال کند، نقش دیپلماسی فعال و همراهی کشور‌های کلیدی بریکس می‌تواند اثرگذاری تحریم‌ها را کاهش دهد و روند اجرای آنها را با چالش مواجه کند. حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل سیاست خارجی درباره تبعات این مکانیسم و ظرفیت‌های دیپلماسی برای بهره‌گیری از ظرفیت کشور‌های عضو بریکس با خبرگزاری مهر گفتوگو کرده است.
فعال شدن مکانیسم ماشه در عمل چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد؟ آیا صرفاً ابزار فشار سیاسی و اقتصادی است یا مقدمه‌ای برای تشدید تنش‌ها و حتی درگیری نظامی است؟
بر اساس متن برجام و سازوکار‌های پیش‌بینی شده در مواد ۳۶ و ۳۷، امریکا و کشور‌های غربی از این بند‌ها سوءاستفاده کرده‌اند. آنها که خود تعهدات‌شان را در چارچوب برجام نقض کرده‌اند، اکنون ادعا می‌کنند ایران ناقض توافق است، در حالی که نخستین کشوری که برجام را ترک کرد، امریکا بود و کشور‌های اروپایی نیز به تعهدات خود عمل نکردند. کشور‌های اروپایی با نگرانی از همراه نشدن دیگر کشورها، تاکنون اجرای جدی تحریم‌ها را متوقف کرده‌اند. باید برای مردم ایران روشن شود که بسیاری از این تحریم‌ها عملاً اجرایی نشده‌اند. برای مثال، مراودات بانکی ایران با دنیا پس از خروج امریکا از برجام در اردیبهشت۱۳۹۷ به شدت محدود شده بود و حالا قطع آن تغییر چندانی ایجاد نمی‌کند، همچنین ادعای عدم‌ارائه خدمات به هواپیما‌های باری ایران نیز عملاً تأثیر چندانی ندارد، زیرا حجم رفت‌وآمد این هواپیما‌ها به اروپا بسیار محدود است. یکی از مهم‌ترین مسائل، وضعیت فروش نفت ایران پس از فعال شدن این مکانیسم است. امکان صادرات نفت به سادگی فراهم نیست و تا حد زیادی به همکاری کشور‌های طرف قرارداد ایران بستگی دارد. کشور‌هایی مانند روسیه، چین، هند و سایر اعضای اوراسیا ممکن است همچون دوره پیش از برجام، از تحریم‌ها تبعیت نکنند و روابط خود را با ایران حفظ کنند، با این حال باید توجه داشت که در قطعنامه‌های شورای امنیت، بند‌هایی وجود دارد که به بهانه بازرسی کشتی‌ها، می‌تواند بهانه‌ای برای ایجاد مزاحمت و اختلال در صادرات نفت ایران شود که احتمال بروز درگیری‌های منطقه‌ای را افزایش می‌دهد.
با توجه به تحرکات اخیر روسیه در شورای امنیت و نامه‌نگاری‌های رسمی‌ای که انجام داد، آیا واقعاً در حمایت از ایران است یا بیشتر در راستای منافع کلان روسیه و اهرم‌سازی علیه غرب است؟
تمام کشورها، از جمله روسیه، بر اساس منافع ملی خود عمل می‌کنند؛ این یک قاعده کلی در روابط بین‌الملل است و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. در شرایط کنونی که روسیه خود درگیر تنش‌ها و اختلافات گسترده با غرب، به ویژه کشور‌های اروپایی است، ترجیح می‌دهد در موضوع حساس و مهمی مانند ایران، رودر‌روی غرب قرار گیرد، نه در کنار آنها. از سوی دیگر، کشور‌های چین و روسیه، مخالف داشتن سلاح هسته‌ای ایران هستند و نگرانی خود را از احتمال خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) اعلام کرده‌اند. این نگرانی به دلیل این است که در صورت چنین اتفاقی، ایران را به عنوان تهدید می‌دانند. روابط بین‌الملل براساس منافع متقابل شکل می‌گیرد و در این چارچوب، منافع ایران و روسیه در شرایط فعلی تا حد زیادی همراستا شده است. اگرچه چین کمتر به صورت علنی موضع می‌گیرد، اما در عمل اقداماتی در حمایت از ایران انجام می‌دهد. با توجه به اینکه روسیه اکنون ریاست دوره‌ای شورای امنیت را بر عهده دارد، این فرصت مناسبی است تا ایران رایزنی‌های گسترده‌ای را برای پیشبرد منافع خود و کاهش فشار‌های بین‌المللی انجام دهد.
با توجه به شرایطی که وجود دارد، دیپلماسی ایران باید بر چه اولویت‌هایی متمرکز باشد تا ظرفیت‌های ساختاری سازمان ملل را به نفع خود تغییر دهد؟
در شرایط کنونی، دستگاه دیپلماسی ایران باید با تمرکز بر ظرفیت‌های موجود در ساختار سازمان ملل متحد، در راستای کاهش فشار‌های بین‌المللی و تقویت موقعیت حقوقی کشور گام بردارد. این تلاش‌ها باید در سه محور کلیدی ساماندهی شود:
۱- استفاده از ظرفیت مجمع عمومی سازمان ملل برای افشاگری و روشنگری: یکی از ظرفیت‌های مهم سازمان ملل، مجمع عمومی آن است. اگرچه قطعنامه‌های مجمع عمومی ضمانت اجرایی ندارند، اما ایران می‌تواند از این تریبون برای ارائه پیشنهاد قطعنامه‌هایی با هدف افشای رفتار‌های یک‌جانبه‌گرایانه امریکا و اروپا استفاده کند. این اقدام، به ویژه در حوزه دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای، می‌تواند زمینه‌ساز جلب افکار عمومی جهانی و مشروع‌سازی مواضع ایران شود.
۲- پیگیری حقوقی از طریق دادگاه بین‌المللی لاهه: دادگاه بین‌المللی لاهه به‌عنوان یکی از ارکان قضایی سازمان ملل، امکان بررسی شکایات رسمی کشورها را دارد. همان‌طور که ایران پیش‌تر علیه امریکا شکایت و موفقیت‌هایی کسب کرده است، اکنون نیز می‌تواند با تنظیم دفاعیه‌ای قوی و ارائه مستندات حقوقی متقن، شکایتی علیه کشور‌های اروپایی تنظیم و پیگیری کند. هرچند روند رسیدگی زمانبر است، اما به لحاظ حقوقی و دیپلماتیک، می‌تواند جایگاه ایران را تقویت کند.
۳- گسترش تعامل با کشور‌های بریکس، شانگهای و اوراسیا: در عرصه دیپلماسی منطقه‌ای و چندجانبه، ایران باید همکاری خود را با کشور‌های عضو گروه بریکس، سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا گسترش دهد. این کشورها که اغلب رویکردی مستقل از غرب دارند، می‌توانند با بی‌اعتنایی به تحریم‌های یک‌جانبه، روابط اقتصادی و سیاسی خود را با ایران ادامه دهند. متقاعدکردن این کشورها برای ادامه تعاملات، نیازمند رایزنی فعال، ارائه مشوق‌های اقتصادی و تبیین منافع مشترک است.
