جوان آنلاین: هفته دفاع مقدس، هر سال فرصتی است برای یادآوری رشادت، ایثار و همبستگی ملت ایران در دوران جنگ تحمیلی. تلویزیون به عنوان پرمخاطب‌ترین رسانه ملی، نقش مهمی در ثبت و بازنمایی این تاریخ دارد، اما مرور آثار تولید شده در دو دهه اخیر نشان می‌دهد ضعف‌هایی جدی در روایت دفاع مقدس وجود دارد. تکرار موضوعات، فقدان جذابیت هنری، تمرکز محدود بر خط مقدم و فرماندهان و غفلت از نقش مردم و زندگی روزمره در دوران جنگ باعث شده بسیاری از این تولیدات اثرگذاری لازم را نداشته باشند. کارشناسان رسانه و فعالان حوزه دفاع مقدس معتقدند برای ایجاد پیوند مؤثر بین نسل امروز و خاطرات دفاع مقدس، نیاز به بازنگری در محتوا، فرم روایت و بهره‌گیری از نوآوری‌های رسانه‌ای وجود دارد. مدیران تصمیم‌گیر باید به جای حمایت از تولید آثار ضعیف و دسته‌چندم متعدد تمرکز و بودجه را صرف آثار قصه‌گو و جذاب با رویکرد خلاقانه و دغدغه‌مندانه کنند که هم شرایط و اوضاع جامعه در آن ایام را تداعی کند و هم سلیقه مخاطب امروزی را پوشش دهد؛ چه اینکه نسل‌های جدید نسبت به آثار جذاب و قصه‌گویی که با فرم مناسب تولید می‌شوند، واکنش مثبت دارند. «جوان» در گفتوگو با برخی از سینماگران و فیلمسازان، الزمات تولید آثار دفاع مقدس در مدیوم‌های مختلف را بررسی کرده است.
لزوم تولید فیلم و سریال با محوریت دفاع مقدس یک اصل مهم و راهبردی است؛ چه اینکه بعد از گذشت ده‌ها سال از وقوع جنگ جهانی اول و دوم همچنان شاهد تولید آثار متعددی با این موضوع در سینمای اروپا و امریکا هستیم. دفاع مقدس یک گنج عظیم سینمایی محسوب می‌شود که هر آنچه تاکنون تولید شده صرفاً بخش اندک و ناچیزی از آن بوده و باید بهره‌های بیشتر و بهتری از این داشته عظیم و منحصر‌به‌فرد با تولید آثار آوانگارد و جذاب به بدنه جامعه تزریق شود.
سینمای مناسبتی
ابراهیم اصغری، تهیه‌کننده باسابقه سینمای ایران در گفتوگو با «جوان» ضمن اشاره به اینکه آثار دفاع مقدس اغلب به شکل مناسبت‌محور تولید شده‌اند و این محدودیت باعث شده مخاطب در طول سال با این موضوع مواجه نشود، تأکید می‌کند: «دفاع مقدس نباید فقط در هفته‌های خاص و مناسبت‌ها بازنمایی شود. این فرهنگ باید در سبد روتین پخش تلویزیون حضور داشته باشد تا اثرگذاری واقعی حاصل شود.»
اصغری در ادامه به تکرار موضوعات و فقدان جذابیت هنری اشاره می‌کند و می‌گوید: «کار‌ها باید علاوه بر محتوا، جذاب ساخته شوند. موضوعاتی انتخاب شوند که اولویت روز جامعه باشند، نه صرفاً مرور خاطرات گذشته.»
مشکل دیگری که این تهیه‌کننده باسابقه سینما به آن اشاره دارد، محدودیت در تنوع موضوعات دفاع مقدس است. بسیاری از آثار تنها به روایت فرماندهان و خط مقدم پرداخته و نقش مردم، ابتکارات پشت جبهه و زوایای کمتر دیده شده جنگ نادیده گرفته شده‌اند. او اظهار می‌دارد: «ما باید روایت‌های امروز و دغدغه‌های فعلی کشور را هم در آثار دفاع مقدس لحاظ کنیم. برای مثال موضوعات مرتبط با مقابله با دشمنان معاصر کشور، نفوذ و مسائل امنیتی می‌تواند جذابیت و اثرگذاری آثار را افزایش دهد.»
تغییر و نوآوری
پرویز شیخ‌طادی، کارگردان و فیلمساز حوزه دفاع مقدس با اشاره به نوع نگرش نسل جوان به موضوعات مختلف و ضرورت توجه به این مسئله از سوی مسئولان و فیلمسازان می‌گوید: «نباید برای خودمان فیلم بسازیم و نوستالژی شخصی مرور کنیم. روایت باید برای مخاطب امروز و نیاز‌های او شکل بگیرد. فرم و نوع روایت باید نوآوری داشته باشد و سلیقه نسل جدید را مدنظر قرار دهد.» به گفته او، حفظ سبک کلاسیک کافی نیست و تغییراتی در فرم، ساختار داستان و زبان روایت ضروری است تا نسل جوان با این آثار ارتباط برقرار کند.
قصه، مشکل اصلی
مجتبی فرآورده، تهیه‌کننده «پسران هور» و «سوران» نیز ضعف دیگر اینگونه آثار را در بحث قصه‌پردازی می‌داند. فرآورده تأکید می‌کند: «مشکل اصلی ما در تلویزیون قصه است، نه سخت‌افزار یا منابع. بسیاری از فیلمنامه‌ها قربانی عجله و شتاب در تولید می‌شوند و فرصت پژوهش و بازنمایی دقیق واقعیات را ندارند.» او تأکید دارد که تولید آثار فاخر دفاع مقدسی نیازمند توجه به مبانی تاریخی و فرهنگی است و صرف بیان خاطره و قهرمان‌سازی تک‌بعدی کافی نیست.
توجه به سلیقه نسل جدید
ایرج محمدی، تهیه‌کننده سریال «تانک‌خورها» هم با تمرکز بر ترکیب روایت‌ها و پژوهش، تجربه موفق خود را اینگونه توضیح می‌دهد: «این سریال توانست مخاطب را جذب کند، چون تصویر چندبعدی از جنگ ارائه داد. خانواده‌ها، ابتکارات نیرو‌های مردمی و فضای پرتنش جنگ همزمان در داستان حضور داشتند.» او معتقد است تلفیق نویسندگان حرفه‌ای و جوان، انتقال تجربه نسل قدیم و بهره‌گیری از ایده‌های نسل جدید، راهکاری مؤثر برای بهبود تولیدات دفاع مقدسی است. فعالان این حوزه همچنین تأکید دارند که تنوع ژانر در بازنمایی دفاع مقدس ضروری است؛ از سریال و فیلم داستانی گرفته تا مستند، انیمیشن و آثار کوتاه دیجیتال. ایرج محمدی با اشاره به اهمیت مستند‌های کوتاه می‌گوید: «نسل‌های متولد دهه‌های ۸۰ و ۹۰، علاقه زیادی به دنبال کردن سریال‌های طولانی ندارند و اطلاعات را به شکل موجز و ساختارمند می‌پسندند. مستند‌های کوتاه در فضای مجازی می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.»
راهکار‌های پیشنهادی برای ارتقای تولیدات دفاع مقدسی تلویزیون از سوی فعالان این حوزه چندوجهی است؛ نخست، ایجاد برنامه‌ریزی مستمر و غیرمناسبت‌محور برای تولید و پخش آثار است تا فرهنگ دفاع مقدس در طول سال حضور داشته باشد. دوم، توجه به نسل جوان و سلیقه مخاطب امروز با بازسازی فرم روایت، ایجاد نوآوری در ساختار داستان و بهره‌گیری از تکنیک‌های جذاب تصویری است. سوم، استفاده از پژوهش‌های دقیق تاریخی، تاریخ شفاهی رزمندگان و منابع معتبر برای افزایش صحت و جذابیت محتوا. چهارم، ترکیب تیم‌های حرفه‌ای و جوان در فیلمنامه‌نویسی و تولید، تا هم تجربه منتقل شود و هم ایده‌های نو وارد آثار شوند.
تقویت زیر ساخت‌ها
در کنار ضعف‌های محتوایی، چالش دیگری که فعالان این حوزه به آن اشاره دارند، کمبود زیرساخت مناسب برای تولید آثار با کیفیت است. قربانعلی طاهرفر، کارگردان و تهیه‌کننده سینما و تلویزیون در این باره می‌گوید: «شهرک‌های قدیمی دفاع مقدس نیازمند بازسازی هستند تا صحنه‌ها و دکور‌ها واقعی و جذاب باشند. حضور بزرگان عرصه سینما و تلویزیون نیز می‌تواند در کیفیت آثار اثرگذار باشد.» این زیرساخت‌ها شامل تجهیزات صحنه، منابع پژوهشی، مشاوره‌های تاریخی و بهره‌گیری از تجربیات کارشناسان و پیشکسوتان جنگ است.
در نهایت آنچه از تجربه دو دهه اخیر تولید آثار دفاع مقدسی به دست می‌آید، این است که بدون تغییر نگرش و بازنگری در ساختار و محتوا، اثرگذاری این آثار محدود خواهد ماند. دفاع مقدس با همه عظمت و پیچیدگی‌هایش، نیازمند روایت‌های چندبعدی، انسانی و پژوهش‌محور است تا نه تنها خاطرات ثبت شود، بلکه روحیه مقاومت، خودباوری و هویت ملی در نسل‌های جدید نیز تقویت گردد.
