جوان آنلاین: یک نامه سه‌امضایی که هفته قبل، در سفر رئیس‌جمهور به پکن به امضای مشترک وزیران خارجه ایران، روسیه و چین رسید، باعث شد که اروپاییان به‌سرعت دست به کار فعال کردن دیپلماسی با ایران شوند. ایران، چین و روسیه سه‌شنبه قبل با ارسال یادداشتی مشترک به دبیرکل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل، تلاش سه کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم موسوم به اسنپ‌بک را «باطل و بلااثر» خواندند. همین عبارت کافی بود تا توجه‌ها در لندن، پاریس و برلین جلب شود: اگر تحریم‌های ایران بازگردند، اما دو عضو دائم شورای امنیت آن را اجرا نکنند، چه اتفاقی می‌افتد؟! این نگرانی باعث شد اروپایی‌ها از دیپلماسی چکشی کمی فاصله بگیرند و دوباره به سمت میز مذاکره بازگردند. تماس تلفنی مشاور امنیت ملی انگلیس با علی لاریجانی و مذاکرات عباس عراقچی در دوحه با کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نخستین نشانه‌های نگرانی اروپاییان است.
متن نامه دو و نیم صفحه‌ای هفته قبل ایران، چین و روسیه به شورای امنیت سازمان ملل، حامل پیامی روشن و قاطع بود. این سه کشور در نامه خود که کمتر در رسانه‌ها به آن توجه شد، بعد از بیان دلایل غیرحقوقی بودن فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک از طرف سه دولت اروپایی، گفته‌اند: «اعلان ارسالی سه کشور اروپایی فاقد مبنای حقوقی است و باید کأن‌لم‌یکن و بلااثر تلقی شود. شورای امنیت نمی‌تواند بر مبنای مکاتبه ارائه‌شده اقدامی صورت دهد و هرگونه گام یا اقدامی در این راستا، تعهدی برای دولت‌های عضو سازمان ملل متحد ایجاد نخواهد کرد.» این جملات که علاوه بر عباس عراقچی، امضای وانگ یی و سرگئی لاوروف وزیران خارجه چین و روسیه را هم پای خود داشت، معنای ساده‌ای داشت: اگر اروپا مکانیسم ماشه را فعال کند، تعهدی برای سایر اعضا به‌ویژه چین و روسیه ایجاد نمی‌شود. مفهوم تلویحی این نامه این است که بازگشت تحریم‌ها روی کاغذ ممکن است، اما در عمل اجرایی نخواهد بود. این نامه فرانسه، آلمان و بریتانیا را به «سوءاستفاده از قدرت و عملکرد شورای امنیت» متهم کرد و از آنها خواست «مسیر مخرب خود را رها کنند و از هرگونه اقدامی که اختلافات را عمیق‌تر می‌کند، خودداری کنند.» یک ناظر امور بین‌الملل در این باره می‌گوید: «این نامه نشان داد انسجام شورای امنیت شکننده‌تر از آن است که اروپایی‌ها تصور می‌کردند. بدون همراهی چین و روسیه، اسنپ‌بک چیزی جز تهدیدی بی‌اثر نیست.» در حالی که ایران، با حمایت روسیه و چین، اسنپ‌بک را غیرقانونی خوانده و به نظر می‌رسد که تمایلی به مصالحه ندارد، سیمون مارتلی روز پنج‌شنبه ۴ سپتامبر در انرژی‌اینتلیجنس نوشت: «با توجه به لایه‌های تحریم‌های موجود ایالات متحده، تأثیر تحریم‌های سازمان ملل بر اقتصاد ایران می‌تواند محدود باشد، اما احتمالاً وابستگی ایران به چین را افزایش خواهد داد.»
تماس با لاریجانی، مذاکره با عراقچی
اروپایی‌ها هم به سرعت این پیام را دریافتند. چند روز پس از انتشار نامه، لندن اولین واکنش عملی را نشان داد. جاناتان پاول، مشاور امنیت ملی نخست‌وزیر انگلیس، با علی لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران تماس گرفت. در این گفت‌وگوی تلفنی، طرف انگلیسی بر «ضرورت بازگشت به میز مذاکره» تأکید کرد و هشدار داد که ادامه تنش می‌تواند به بن‌بست کامل بینجامد. منابع ایرانی گفته‌اند لاریجانی در پاسخ تأکید کرده که «ایران آماده گفت‌وگوست، اما تهدید و فشار هیچ جایی در این مسیر ندارد.» این تماس، نشانه‌ای از تغییر تاکتیک اروپا بود: از تهدید حقوقی و بازی با مکانیسم ماشه، به گفت‌وگوی مستقیم با تهران. در واقع، لندن این پیام را دریافت کرد که ادامه مسیر حقوقی بدون پشتیبانی شورای امنیت کارایی ندارد و تنها راه، دیپلماسی است. همزمان با تماس لاریجانی، عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران راهی دوحه شد تا با کایا کالاس، کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار کند، مذاکراتی که به نظر «صریح» می‌رسید و حول دو محور اصلی چرخید: نگرانی اروپا از ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران، و سرنوشت مکانیسم اسنپ‌بک. عراقچی در این دیدار گفت: «اقدام غیرمسئولانه سه کشور اروپایی در بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت باید متوقف شود. جمهوری اسلامی ایران در مسیر دیپلماسی جدی و ثابت‌قدم است، اما نمی‌تواند تهدید و فشار را بپذیرد.» او از کالاس خواست به عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام، نقش فعال‌تری ایفا کند و «تحرکات علیه دیپلماسی» را خنثی کند. در مقابل، کالاس نگرانی اروپا را درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران مطرح کرد. همزمان، «آنتونیو تایانی» وزیر امور خارجه ایتالیا نیز روز جمعه در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس از گفت‌وگوی تلفنی با «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد و گفت: ازسرگیری همکاری ایران با آژانس، از جمله در زمینه دسترسی (نظارتی) به تأسیسات اتمی اهمیتی حیاتی دارد و ایتالیا آماده تسهیل‌گری گفت‌و‌گو‌ها در این باره است.
رایزنی برای گسترش جبهه مخالفان اسنپ‌بک
ایران در همین اثنا، تلاش می‌کند جبهه مخالفان اسنپ‌بک را گسترده‌تر کند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل در سفر کم‌سابقه، به دعوت چین به پکن رفته بود و در اجلاس شانگهای شرکت کرد، جایی که او چندین دیدار دوجانبه از جمله با رئیس‌جمهور چین، دبیرکل سازمان همکاری شانگهای، نخست‌وزیر کامبوج و رئیس‌جمهور ایران داشت. احتمالاً رئیس‌جمهور ایران در این ملاقات، روایت ایران از مکانیسم ماشه را که چین و روسیه نیز از آن حمایت می‌کنند، با گوترش در میان گذاشته است. استفان دوجاریک، سخنگوی سازمان ملل در پاسخ به سؤالی درباره موضع سازمان ملل درباره نامه سه‌امضایی چین و روسیه که به گفته خبرنگار پرسش‌کننده «خواستار باطل و بی‌اثر شدن این اقدام شده‌اند» و «موضع دبیرکل در این مورد» گفته که «این موضوعی است که شورای امنیت باید در مورد آن تصمیم‌گیری کند. همان‌طور که می‌دانید، سازمان ملل متحد عضو برجام نیست. پیام دبیرکل این است که ایران و کشور‌های عضو برجام از این فرصت برای تشدید دیپلماسی خود استفاده کنند.» عراقچی همچنین دیروز با وزرای خارجه یونان، اسلوونی و سیرالئون- سه عضو غیردائم شورای امنیت- دیدار کرد و هشدار داده که «تلاش اروپا غیرقانونی و غیرسازنده» است. او همچنین پیام رئیس‌جمهور ایران را به امیر قطر منتقل کرد که در آن بر «ضرورت توقف فوری تحرکات ضد دیپلماسی» تأکید شده بود. یک مقام قطری پس از دیدار گفت: «دوحه همیشه آماده است که نقش میانجی برای کاهش تنش ایفا کند. اما روشن است که ایران با پشتوانه مسکو و پکن در موضعی قوی‌تر قرار گرفته است.» به نظر می‌رسد در پایتخت‌های اروپایی، حالا بحث تازه‌ای آغاز شده است: ادامه مسیر اسنپ‌بک یا بازگشت به میز مذاکره. تا اینجای کار، به نظر می‌رسد تهران توانسته با یک حرکت هماهنگ دیپلماتیک با دوستان خود، اروپاییان را به میز مذاکره برگرداند. هرچند در نهایت ممکن است در پایان روز سی‌ام، هرشش قطعنامه‌ای که در دهه ۱۳۸۰ شمسی در شورای امنیت سازمان ملل تصویب شد، مجدداً برگردند، ولی حالا تهران یک نامه سه‌امضایی دارد که در آن روسیه و چین، تلویحاً گفته‌اند که حتی اگر شش قطعنامه تحریم‌های ایران برگردد، احتمالاً آن را اجرا نخواهند کرد.
