جوان آنلاین: تصاویر منتشرشده از قله دماوند که بخار‌هایی مه‌آلود از دل آن به آسمان می‌رود، واکنش‌هایی نگران‌کننده را به دنبال داشت. گویی ذهن‌هایمان پیشاپیش، برای شنیدن خبر‌های بد آمادگی دارد؛ تنها کافی است چیز اندکی از روال معمول خارج شود تا فکرمان بدون معطلی به سمت فاجعه پرواز کند! ترس، اغلب پیش از فهم و تحلیل از راه می‌رسد و ما را درگیر بدترین سناریو‌ها می‌کند، حتی وقتی شواهد بعدی، چیز دیگری بگویند.
واقعیت تلخی است؛ ذهن بسیاری از ما، چنان با نگرانی‌ها و تجربه‌های تلخ پر شده که کافی است یک تصویر یا پست در فضای مجازی منتشر شود تا موجی از ترس شکل بگیرد. شایعه فوران دماوند نیز، با همین پیش‌زمینه ذهنی، خیلی زود مثل آتش در هیزم خشک پخش شد. گویی اوضاع نابسامان روانی، جامعه را به جایی رسانده که حتی شایعه تولد یک دایناسور هم بتواند ذهن‌ها را به خودش مشغول کند!
همه‌چیز با یک پست ساده اینستاگرامی آغاز شد و کمی بعد، موجی از بحث میان رسانه‌ها و کارشناسان به راه افتاد. برخی با نگرانی از احتمال فوران می‌گفتند، اما برخی دیگر، این بخار‌ها را نشانه‌ای کاملاً طبیعی از حیات آرام زمین می‌دانستند. در میان هیاهوی ترس و تحلیل اما، یک سؤال ساده باقی ماند؛ اینکه آیا دماوند، این کوه افسانه‌ای و استوار، واقعاً دارد بیدار می‌شود؟ یا فقط نفس می‌کشد؟
وقتی شایعه از واقعیت جلو زد
کوه دماوند، تکه‌ای از تاریخ و هویت ماست؛ قله‌ای ایستاده بر فراز البرز، که قرن‌هاست نماد شکوه و پایداری طبیعت ایران شناخته می‌شود، اما یک تصویر دودگرفته کافی بود تا آرامش این تصویر باشکوه را برهم بزند؛ همان لحظه‌ای که علی شادلو، چهره‌آشنا در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی، فیلمی را در صفحه اینستاگرامش منتشر کرد؛ فیلمی که خیلی زود دست‌به‌دست شد. در آن، توده‌ای از بخار از نزدیکی دهانه دماوند به‌وضوح دیده می‌شد. شادلو با نگاهی طنزآلود، اما تامل‌برانگیز نوشت: «آتشفشان دماوند اگر فعال نشده، اما حتماً شوخیش گرفته، نگرفته؟»
این جمله ساده، در کنار فیلم منتشر شده، کافی بود تا ترس، تعجب و کنجکاوی مردم را درهم بیامیزد. ذهن‌ها به‌سرعت پر از تصویر‌هایی آخرالزمانی شد و شبکه‌های اجتماعی، با سرعتی بیشتر از تحلیل‌های علمی، سناریو‌های فاجعه‌بار را پخش کردند. برخلاف بسیاری که این اضطراب را دامن زدند، شادلو در پایان پستش لحنی آرام‌تر انتخاب کرد و نوشت: «من خودم و شما را به سکوت و مشاهده دعوت می‌کنم.». اما در هیاهوی فضای مجازی، این دعوت به آرامش چندان شنیده نشد.
دماوند، آرام و بی‌خطر
از همان لحظه بود که نگاه رسانه‌ها به سرعت به سمت جامعه علمی کشور چرخید. مهدی زارع، استاد برجسته زلزله‌شناسی و رئیس مرکز پیش‌بینی زلزله، با ارائه داده‌های دقیق تلاش کرد واقعیت این پدیده را ارائه کند. او با اشاره به تاریخچه فعالیت‌های آتشفشانی دماوند، توضیح داد: «آخرین فوران قابل‌توجه این کوه حدود ۷هزارو۳۰۰ سال پیش رخ داده و قبل‌تر از آن، فورانی انفجاری در حدود ۲۴ هزار سال پیش نیز در سوابق زمین‌شناختی ثبت شده‌است.»
با این حال، زارع، یک نکته کلیدی را مطرح کرد: «فوران نکردن، به معنای بی‌فعالیتی نیست.»
به گفته این زلزله‌شناس، کوه دماوند از نظر فورانی خاموش محسوب می‌شود، اما به عنوان یک سامانه زمین‌گرمایی، کاملاً فعال است. نشانه‌های این فعالیت، در خروج گاز‌ها و بخار‌های موسوم به فومرول و همچنین وجود چشمه‌های آب گرم در مناطق اطراف دماوند دیده می‌شود.
از نگاه او، خروج بخار اخیر از دهانه کوه، نه اتفاقی غیرعادی و نه نشانه‌ای از خطر فوری است؛ بلکه یک پدیده طبیعی و قابل انتظار در آتشفشان‌هایی با این ساختار زمین‌شناسی به شمار می‌آید.
او همچنین گفت: «نباید هر نشانه‌ای از حیات در دماوند را فوراً با خطر فوران پیوند بزنیم. این کوه زنده است، اما فعلاً آرام و بی‌خطر خواهد بود.»
فوران‌ها قابل پیش‌بینی‌اند
اگرچه تصاویر خروج بخار از دهانه دماوند موجی از نگرانی میان مردم به راه انداخت، اما کارشناسان محیط‌زیست نیز مانند زمین‌شناسان، تلاش کردند با نگاهی علمی و مبتنی بر تجربه، این پدیده را تفسیر کنند. عباس محمدی، فعال باسابقه محیط‌زیست، معتقد است که این بخار‌ها اتفاق تازه‌ای نیستند و سال‌هاست که در شرایط جوی آرام، از نقاط مختلف کوه دماوند بیرون می‌آیند. او گفت: «دماوند چند دهانه خروج بخار دارد؛ برخی از آنها سال‌هاست فعال هستند. این بخار‌ها گاهی زیاد و گاهی کم می‌شوند و این موضوع هیچ ارتباطی با فوران آتشفشان ندارد.»
به گفته این فعال محیط‌زیستی، دماوند نه آتشفشانی غیرفعال است و نه در آستانه انفجار؛ بلکه آتشفشانی با فعالیت کم به شمار می‌آید که خروج گاز و بخار از آن امری طبیعی محسوب می‌شود؛ و از آنجایی که یکی از دهانه‌های اصلی آن، در بخش شمال‌شرقی کوه قرار دارد، معمولاً گاز‌ها از آنجا خارج می‌شوند.
محمدی همچنین تأکید کرد که بخار آب در روز‌های بدون باد، حتی از کنار جاده هراز یا حوالی روستای پلور هم قابل‌مشاهده است؛ پدیده‌ای قدیمی که سال‌هاست تکرار می‌شود و بخشی از تنفس طبیعی این کوه باستانی به حساب می‌آید.
او در پاسخ به اینکه آیا امکان پیش‌بینی فوران‌های احتمالی این کوه وجود دارد، اظهار داشت: «در بیشتر موارد، فوران آتشفشان‌ها از چند روز قبل با لرزش‌هایی همراه است. سامانه‌های نظارتی و ابزار‌هایی مانند GPS می‌توانند نشانه‌های اولیه را آشکار کنند. برخلاف زلزله که پیش‌بینی‌اش تقریباً ممکن نیست، فعالیت آتشفشان‌ها قابل‌رصد و پیش‌آگاهی است.»
از نگاه عباس محمدی، خروج بخار از دماوند نشانه‌ای از حیات زمین است، نه خطر و آنچه امروز می‌بینیم، بیش از آنکه هشدار باشد، یادآور این واقعیت است که حتی کوه‌های خاموش نیز، گاه صدایی از درون دارند.
باید هوشیار باشیم
در امتداد دیدگاه کارشناسانی، چون عباس محمدی که بخار‌های دماوند را پدیده‌ای طبیعی و تکرارشونده توصیف کرده بودند، پرویز هزارخانی، زمین‌شناس نیز با تأکید بر ویژگی‌های زمین‌گرمایی این آتشفشان بیان کرد: «آنچه از قله دماوند خارج می‌شود، بخار آب و گاز‌هایی مانند گوگرد است؛ نه پیش‌لرزه‌ای برای یک فوران قریب‌الوقوع، بلکه نشانه‌ای از یک سیستم حرارتی فعال در اعماق زمین.»
او این پدیده را با چشمه‌های آب گرم اطراف دماوند مانند لاریجان مقایسه می‌کند؛ منابعی که سال‌هاست بدون ایجاد خطری جدی، از فعالیت آرام زمین در این منطقه خبر می‌دهند.
اما نشانه‌های فعالیت دماوند، فقط محدود به دهانه کوه نیست. هزارخانی از پدیده نشت آب سد لار به‌عنوان نمونه‌ای از تأثیرات زیرزمینی این فعالیت‌ها نام برد. به گفته او، حرارت و فشار ناشی از ساختار فعال دماوند، موجب گسترش شکاف‌ها در لایه‌های آهکی اطراف می‌شود و آب را از این مجاری به بیرون هدایت می‌کند.
او درباره ارتباط زمین‌لرزه‌های اخیر با فعالیت دماوند نیز هشدار داد: «گسل مشا که در مجاورت دماوند قرار دارد، مستعد تحریک‌شدن از سوی همین فعالیت‌های حرارتی است. از سوی دیگر، خود این گسل نیز می‌تواند سیستم آتشفشانی دماوند را تحت‌تأثیر قرار دهد.»
هزارخانی افزود که اگرچه خروج بخار از دماوند به‌خودی‌خود تهدیدی محسوب نمی‌شود، اما سکوت لرزه‌ای در بخش‌هایی از گسل مشا، به‌ویژه در محدوده بین کلان و شهرستانک، می‌تواند زنگ خطری باشد، چراکه این ناحیه نزدیک به تهران قرار دارد و تجمع انرژی در آن ممکن است منجر به یک زمین‌لرزه بزرگ شود.
با این حال، او در جمع‌بندی صحبت‌هایش بر یک نکته پافشاری کرد: «هیچ نشانه‌ای مبنی بر فوران قریب‌الوقوع دماوند وجود ندارد. این کوه در حال تنفس است، نه انفجار، اما باید با دقت علمی، هم فعالیت‌های آتشفشانی و هم پویایی گسل‌های اطراف را زیر نظر داشت.»
به گزارش «جوان»، تصاویر منتشرشده از بخار‌های دماوند شاید در نگاه اول نگران‌کننده به‌نظر برسند، اما آن‌طور که کارشناسان می‌گویند، این تنها بخشی از حیات طبیعی کوهی است که هزاران سال بیدار مانده و بی‌صدا نفس می‌کشد. دماوند فعلاً آرام است، اما زمین زیر پای ما همیشه در حال تغییر است. حالا وقت آن رسیده که به جای ترس‌های بی‌پایه، با دقت و هوشیاری بیشتری به این نفس‌های آرام گوش بسپاریم و آمادگی داشته باشیم.
