جوان آنلاین: ۲۶مرداد برای مردم ایران تنها یک تاریخ در تقویم نیست؛ روزی است که در آن، دروازه‌های اردوگاه‌های عراق یکی‌یکی گشوده شد و مردانی که سال‌ها در بند دشمن بودند، به آغوش وطن بازگشتند. خیابان‌ها پر شد از بوی خاک جبهه، از اشک شوق مادران و از لبخند پدرانی که قامت‌شان در سال‌های انتظار خم شده بود. این روز، روز آزادی «آزادگان» است؛ همانانی که نه زنجیر اسارت توانست ایمان‌شان را بگیرد و نه شکنجه‌های بعثی، عزم‌شان را بشکند.
آزادگان، سفیران صبر و پایداری‌اند؛ کسانی که سال‌های طولانی دور از وطن و خانواده، در اردوگاه‌های بعثی با کمترین امکانات و سخت‌ترین شرایط زیسته‌اند، اما روح‌شان را نفروخته‌اند. ۲۶مرداد یادآور روزی است که این مردان و زنان سربلند، پس از تحمل شکنجه‌ها و محرومیت‌ها، دوباره خاک وطن را بوسیدند.
ادبیات دفاع مقدس، و به‌ویژه ادبیات اسارت، وظیفه‌ای خطیر بر دوش دارد: حفظ و روایت این خاطره‌های گرانبها برای نسل‌هایی که جنگ را ندیده‌اند. این آثار نه‌فقط اسناد تاریخی، بلکه درس‌نامه‌هایی از ایمان، ایستادگی و عزت‌اند. در میان ناشران فعال این حوزه، انتشارات سوره مهر سهمی پررنگ در ثبت این حماسه‌ها دارد. این ناشر با انتشار مجموعه‌ای ارزشمند از خاطرات آزادگان، امکان شنیدن روایت‌هایی بی‌واسطه و عمیق را برای خوانندگان فراهم کرده است.
آنچه در ادامه می‌آید، مروری بر ۵ نمونه شاخص از این آثار است؛ کتاب‌هایی که هر یک به‌تنهایی سندی از تاریخ و فرهنگ مقاومت ایرانیان در سال‌های جنگ تحمیلی‌اند.
پایی که جاماند- درس‌های حفظ عزت و ایمان
پایی که جا ماند – یادداشت‌های روزانه در دل اردوگاه اثر سیدناصر حسینی‌پور، روایتی مستقیم و بی‌پیرایه از سال‌های اسارت در اردوگاه‌های عراق است. این کتاب، بر پایه یادداشت‌هایی نوشته شده که نویسنده در همان روزها، پنهانی و با خطر بسیار، در لابه‌لای کاغذ‌ها و دفترچه‌های کوچک ثبت کرده است.
مزیت «پایی که جا ماند» در بی‌واسطه و به لحظه بودن آن است. خواننده حس می‌کند در همان موقعیت ایستاده، صدای شلاق‌ها و فریاد‌های دشمن را می‌شنود و بوی خاک و رطوبت آسایشگاه را حس می‌کند. این روایت، از خشونت سربازان بعثی تا لحظات کوتاه امید و همدلی میان اسیران، را با جزئیاتی ملموس بازگو می‌کند.
این کتاب، تصویری زنده از مفهوم «ایستادگی در سخت‌ترین شرایط» است. راوی با صداقت تمام، نه‌تنها از درد و رنج‌ها می‌گوید، بلکه از لحظات شوخ‌طبعی، همدلی و حتی ایمان عمیق اسیران نیز سخن می‌گوید. «پایی که جا ماند» برای نسل امروز که جنگ را تجربه نکرده، روایتی آموزنده از این است که چگونه حتی در پشت دیوار‌های اردوگاه، می‌توان عزت و ایمان را حفظ کرد.
روز‌های بی‌آینه – روایت سکوت و تنهایی در اسارت
«روز‌های بی‌آینه» با قلمی آرام و در عین حال عمیق، تصویری دیگر از اسارت ارائه می‌دهد؛ تصویری که نه صرفاً بر شکنجه‌ها و فشار‌های جسمی، بلکه بر فرسایش روحی و روانی اسیران تمرکز دارد. این کتاب، سفری است به درون ذهن و دل آزاده‌ای که در دل اردوگاه، هر روز بخشی از خود را در آینه شکسته زمان از دست می‌دهد.
راوی در «روز‌های بی‌آینه» بیش از آنکه از ضربه‌ها و تازیانه‌ها بگوید، از سکوت‌های سنگین آسایشگاه، از دلتنگی‌های بی‌پایان و از تلاش برای نگه‌داشتن جرقه‌ای کوچک از امید سخن می‌گوید. این اثر، با پرداختن به جزئیات زندگی روزمره در اردوگاه و رابطه‌های میان اسیران، فضایی صمیمی و در عین حال تلخ می‌سازد.
گلستان جعفریان در این کتاب خاطرات منیژه لشکری، همسر سرلشکر خلبان شهید آزاده حسین لشکری را مستند کرده است. «روز‌های بی‌آینه» به ما یادآور می‌شود اسارت، فقط زندانی‌کردن جسم نیست؛ گاه، بریدن انسان از خاطرات، از گذشته و حتی از خودش، سخت‌تر و سنگین‌تر از زنجیر است.
خواندن این کتاب برای هر کسی که می‌خواهد عمق انسانی و روانی تجربه اسارت را بفهمد، ضروری است. این اثر به‌خوبی نشان می‌دهد مقاومت، همیشه با شعار و فریاد همراه نیست؛ گاهی، در سکوت و درونی‌ترین لایه‌های جان شکل می‌گیرد.
من زنده‌ام – ثبت خاطرات برای نسل‌ها
«من زنده‌ام» اثر معصومه آباد، کتابی است که در سال انتشارش موجی بزرگ در میان مخاطبان ایجاد کرد. این کتاب، نه‌فقط روایت اسارت یک زن جوان ایرانی، بلکه تصویرگر بخشی کمتر دیده‌شده از جنگ است: زنان اسیر ایرانی در عراق.
روایت، صریح و پرجزئیات است؛ از لحظه اسارت تا انتقال به اردوگاه، از بازجویی‌ها تا شرایط طاقت‌فرسای زندان. اما در دل همه این تلخی‌ها، نوری از امید و ایمان می‌درخشد. معصومه‌آباد با قلمی روان و تصویری روشن، به ما نشان می‌دهد چگونه باور قلبی به آرمان‌ها می‌تواند انسان را در سخت‌ترین شرایط سرپا نگه دارد.
«من زنده‌ام» برای دختران و پسران امروز، درسی مهم دارد: عزت نفس و باور، ارزش‌هایی‌اند که حتی در تاریک‌ترین روزها نمی‌توان از دست‌شان داد.
«آن بیست و سه نفر» داستان جوانانی که حماسه شدند
احمد یوسف‌زاده در کتاب «آن بیست وسه نفر» داستان واقعی گروهی از نوجوانان ایرانی را روایت می‌کند که در جریان جنگ به اسارت نیرو‌های عراقی درآمدند. این روایت، سرشار از لحظات شگفت‌انگیز شجاعت و بازیگوشی نوجوانانه در دل شرایط هولناک است.
«۲۳نفر» نشان می‌دهد حتی در اردوگاه، روحیه جوانی و امید می‌تواند به مقاومتی سرسختانه تبدیل شود. نوجوانان اسیر، با وجود کم‌تجربگی، با رفتار‌ها و تصمیم‌هایشان نه‌تنها دشمن را غافلگیر می‌کنند، بلکه الهام‌بخش سایر اسیران نیز می‌شوند.
این کتاب بعد‌ها الهام‌بخش یک فیلم سینمایی شد، اما متن آن همچنان بی‌رقیب است؛ زیرا نویسنده با قلمی صمیمی و بی‌تکلف، لحظات را آن‌چنان روایت می‌کند که خواننده گویی یکی از همان ۲۳ نفر است.
پاسیاد پسر خاک – قصه بازگشت به زندگی
«پاسیاد پسر خاک» به‌قلم محمد قبادی روایتی است از روز‌های اسارت و سال‌های پس از آزادی، به قلم آزاده‌ای که نه‌فقط از رنج‌های جسمی و روانی آن دوران می‌گوید، بلکه از مسیر دشوار بازگشت به زندگی پس از اسارت نیز سخن می‌گوید. این کتاب که با زبانی صمیمی و گاه شاعرانه نوشته شده، به ما نشان می‌دهد، آزادی، پایان ماجرا نیست؛ بازگشت به خانه، آغازی تازه است، با چالش‌هایی که گاه کمتر دیده یا گفته شده‌اند.
راوی «پاسیاد پسر خاک» با جزئیات از نخستین روز‌های ورود به اردوگاه، تلاش برای حفظ کرامت انسانی در برابر تحقیر دشمن و ابتکار‌هایی که اسیران برای زنده ماندن و زنده نگه‌داشتن امید به کار می‌بردند، سخن می‌گوید. اما آنچه این اثر را متمایز می‌کند، بخش‌هایی است که به زندگی پس از آزادی اختصاص دارد؛ جایی که آزاده باید دوباره با جامعه، خانواده و حتی خودش کنار بیاید.
این کتاب، پلی است میان دو فصل مهم در زندگی آزادگان: «اسارت» و «آزادی». خواننده درمی‌یابد مقاومت، تنها در اردوگاه شکل نمی‌گیرد، بلکه در مواجهه با دنیایی که پس از سال‌ها تغییر کرده نیز ادامه می‌یابد. «پاسیاد پسر خاک» سندی است بر این حقیقت که آزادگی، انتخابی است که هر روز و در هر شرایطی باید آن را از نو برگزید.
روایت‌هایی که باید زنده بمانند
پنج کتاب معرفی‌شده، تنها بخشی از مجموعه بزرگ آثار سوره مهر در حوزه ادبیات اسارت‌اند. «پایی که جا ماند» با صداقت و بی‌واسطگی، «روز‌های بی‌آینه» با بُعد خانوادگی و عاطفی، «من زنده‌ام» با روایت زنانه و تاریخی، و «آن بیست و سه نفر» با انرژی و شور جوانانه، «پاسیاد، پسرخاک» با معرفی سید علی‌اکبر ترابی‌فرد هر یک وجهی از این تاریخ مشترک را ثبت کرده‌اند.
این آثار، فقط خاطره‌نگاری نیستند؛ کلاس‌های درس عزت، ایمان و پایداری‌اند. روز ۲۶مرداد، فرصتی است برای بازخوانی این کتاب‌ها و زنده نگه‌داشتن یاد و نام کسانی که سال‌ها در بند دشمن، آزادگی را معنا کردند. برای نسل امروز و فردا، این روایت‌ها چراغ راهی هستند که نشان می‌دهد حتی در سخت‌ترین شرایط، می‌توان ایستاد و سربلند ماند.
