جوان آنلاین: آمار‌های رسمی گمرک نشان می‌دهد تجارت غیرنفتی کشورمان طی چهار ماه نخست سال۱۴۰۴ به بیش از ۳۴میلیارد دلار رسیده؛ رقمی که اگرچه در ظاهر نشانگر پویایی مبادلات است، اما در لایه‌های عمیق‌تر خود، روایتگر چالش‌های نهان و پیدای اقتصاد کشور نیز است. ارزش مبادلات غیرنفتی به ۳۴میلیارد دلار رسید، در حالی که وزن تجارت با وجود رشد اندک، از کاهش ارزش صادرات و واردات عقب نماند و کشور‌های منطقه همچنان شرکای اصلی تبادلات بازرگانی ایران باقی مانده‌اند.
در چهار ماهه ابتدایی سال۱۴۰۴، مجموع وزن تجارت غیرنفتی کشور به ۶۱میلیون‌و۲۰هزار تن و ارزش آن به ۳۴میلیارد و ۱۷۵میلیون دلار رسیده است. این ارقام در نگاه نخست، حکایت از پایداری جریان تجارت دارند، اما کاهش ۱۰درصدی ارزش کل تجارت نسبت به مدت مشابه سال قبل، زنگ هشداری است برای سیاستگذاران. در واقع، با وجود افزایش جزئی وزن کل تجارت (حدود ۴۸/۰درصد)، افت ارزش دلاری نشان می‌دهد نه‌تنها قیمت کالا‌های صادراتی کاهش یافته، بلکه بخشی از بازار‌های هدف نیز با رکود یا کاهش تقاضا روبه‌رو بوده‌اند.
از کل این تجارت، ۴۸میلیون‌و۸۱۱هزار تن کالا به ارزش ۱۶میلیاردو۵۴۹میلیون دلار سهم صادرات غیرنفتی بوده است. این در حالی است که وزن صادرات ۴۶/۱درصد افزایش داشته، اما ارزش صادرات ۵۱/۵درصد کاهش یافته است. این شکاف معنادار میان رشد وزنی و افت ارزشی، نشان می‌دهد قیمت میانگین کالا‌های صادراتی کاهش یافته یا بازار‌هایی که به کالا‌های با ارزش افزوده بیشتر نیاز دارند، در دسترس نبوده‌اند یا سهم کمتری داشته‌اند.
واردات کشور در این بازه ۱۲میلیون‌و۲۰۹هزار تن و به ارزش ۱۷میلیارد و ۶۲۷میلیون دلار بوده که وزن آن ۲۳/۳ درصد کاهش یافته و ارزش آن ۲۰/۱۴ درصد افت داشته است. این کاهش سنگین در ارزش واردات (نزدیک به یک‌هفتم نسبت به پارسال)، نه تنها نشانگر افت تقاضا برای کالا‌های مصرفی وارداتی است، بلکه می‌تواند علامتی نگران‌کننده از کاهش واردات کالا‌های واسطه‌ای و سرمایه‌ای باشد؛ موضوعی که در بلندمدت ممکن است تولید داخلی را نیز دچار چالش کند.
صنایع پتروشیمی با صادرات ۱۷میلیون‌و۴۰۲هزار تن محصول به ارزش ۶میلیارد و ۸۹۴میلیون دلار همچنان پرچمدار صادرات غیرنفتی هستند، اما کاهش ۳۰/۸درصدی در وزن و ۲۲/۱۰ درصدی در ارزش صادرات این بخش، نشان‌دهنده استمرار چالش‌هایی، چون محدودیت در دسترسی به بازار‌های جهانی، افت قیمت جهانی محصولات پتروشیمی و عدم‌توسعه زنجیره ارزش و خام‌فروشی است. بدون شک، اگر به‌جای صادرات مواد اولیه، بر تکمیل زنجیره‌های پایین‌دستی تمرکز شود، نه‌تنها ارزش صادرات افزایش می‌یابد، بلکه تاب‌آوری اقتصاد نیز بیشتر خواهد شد.
در میان اقلام صادراتی، پنج قلم عمده عبارتند از: گاز طبیعی، پروپان مایع‌شده، متانول، بوتان مایع‌شده، قیر نفتی. در مقابل، پنج قلم عمده وارداتی عبارتند از: طلا به اشکال خام، ذرت دامی، برنج، روغن دانه آفتابگردان و دانه سویا. این ترکیب نشان می‌دهد صادرات بیشتر بر مواد اولیه و انرژی متمرکز است، در حالی که واردات بر کالا‌های اساسی و خوراک دام و دانه‌های روغنی استوار است، یعنی وابستگی معیشتی و کشاورزی کشور به واردات همچنان بالاست.
در حوزه صادرات، مقاصد اصلی ایران عبارتند از: چین، عراق، امارات متحده عربی، ترکیه، افغانستان، پاکستان و عمان. در واردات نیز کشور‌های طرف معامله به ترتیب: امارات، چین، ترکیه، هند، آلمان، روسیه و هلند است. این ترکیب حاکی از آن است که کشور‌های منطقه و شرق آسیا بیشترین وزن روابط اقتصادی با ایران را دارند. در صورتی که سیاست‌های کلان اقتصادی به‌درستی هدایت شوند، تجارت غیرنفتی ایران می‌تواند موتور اصلی رشد اقتصادی باشد. شرط آن، آماده‌سازی زیرساخت‌ها، سرمایه‌گذاری در تولید رقابتی و اتصال مؤثر به زنجیره تأمین جهانی است.
