جوان آنلاین: در میان اضطراب شب‌های امتحان و تلاشی که شاید آینده بهتر بسازد، داستان لو رفتن سؤالات امتحانات نهایی، ذهن دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان را به خود مشغول کرده‌است. چند سالی است که با شروع خردادماه، بازار سیاه فروش سؤالات امتحان نهایی شکل می‌گیرد و دانش‌آموزان را گرفتار تردید می‌کند؛ اینکه آیا قرار است در یک رقابت سالم شرکت کنند یا نه؟!
با وجود اینکه مسئولان آموزش و پرورش اعلام کردند که هیچ سؤالی لو نرفته و پلیس فتا نیز ادعاهای فروش سؤالات را رد می‌کند، اما نگرانی دانش‌آموزان و والدین همچنان پابرجاست. حق هم دارند. برخی‌شان می‌گویند سال‌های گذشته تجربه‌هایی از تطابق سؤالات منتشرشده با آزمون‌های رسمی وجود داشته‌است. برخی دیگر نیز بر این باورند که گرفتار یک بازی روانی شده‌اند، بازی‌ای که اضطراب امتحان را برایشان دوچندان کرده‌است. در این میان، برخی مدارس با قطعی برق و اینترنت مواجه شدند، عاملی که باعث تأخیر در شروع آزمون نیز شد. این ماجرا، در کنار ادعاهای مطرح‌شده درباره بازار سیاه فروش سؤالات، اعتماد به امنیت امتحانات نهایی را با چالش جدی مواجه کرده‌است؛ موضوعی که باید به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد و با دقت شفاف‌سازی شود.
بازار سیاه فروش سؤالات؛ واقعیت یا کلاهبرداری؟
فضای مجازی پر شده از ادعا‌هایی درباره فروش سؤالات امتحانی. برخی کانال‌های تلگرامی مدعی شدند که می‌توانند سؤالات را با قیمت‌های نجومی در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند؛ از ۵ تا ۱۰ میلیون تومان برای یک درس، تا ۵۰ میلیون تومان برای کل سؤالات. این کانال‌ها با تبلیغات گسترده، دانش‌آموزان را وسوسه می‌کنند که با پرداخت مبالغ هنگفت، سؤالات را پیش از امتحان دریافت کنند. وعده‌هایی که معلوم نیست چه واقعیتی پشت آن پنهان باشد.
این کانال‌ها با تکنیک‌های روانی، دانش‌آموزان را در لحظات حساس امتحانات هدف قرار می‌دهند. آنها با انتشار پیام‌هایی مانند «سؤالات لو رفته، تضمینی!» یا «با این سؤالات، نمره ۲۰ بگیرید!» تلاش می‌کنند تا دانش‌آموزان را به خرید ترغیب کنند. برخی از این تبلیغات حتی شامل تصاویری از برگه‌های امتحانی (به طور غیرواضح) است و به‌گونه‌ای عمل می‌کنند تا همه چیز واقعی به نظر برسند!
بسیاری از صاحبان کانال‌ها، برای اینکه شناسایی نشوند، از دانش‌آموزان می‌خواهند که هزینه را با ارز دیجیتال و تتر پرداخت کنند. این روش پرداخت، امکان ردیابی تراکنش‌ها را تقریباً غیرممکن می‌کند و باعث می‌شود که حتی در صورت لو رفتن شبکه، اثبات تبادل پول بسیار دشوار باشد.
همچنین این کانال‌ها ادعا می‌کنند که سؤالات را از طریق رابط‌هایی با نفوذ بالا به دست می‌آورند و طی یک پروسه امنیتی چند ساعته، آنها را به همراه پاسخنامه در اختیار خریداران قرار می‌دهند. برخی از این کانال‌ها نوشته‌اند که تیمی از برترین اساتید کشور، سؤالات را بررسی کرده و پاسخ‌های دقیق را ارائه می‌دهند!
قطعی برق و گمانه‌زنی درباره لو رفتن سؤالات
در شرایطی که ادعاهای فروش سؤالات امتحانی فضای مجازی را پر کرده، اختلالات پیش‌بینی‌نشده مانند قطعی برق، می‌تواند به این گمانه‌زنی‌ها دامن بزند. برخی مدارس ادعا کردند که این مشکل باعث تأخیر در دریافت سؤالات‌شده و این فاصله زمانی، امکان سوءاستفاده را افزایش داده‌است. به گفته برخی معلمان و مدیران مدارس، این قطعی‌ها موجب شد که برخی حوزه‌های امتحانی دیرتر آزمون را آغاز کنند، در حالی که سؤالات پیش‌تر در اختیار گروهی دیگر قرار گرفته بود.
این تأخیر در شروع آزمون‌ها، علاوه بر ایجاد بی‌نظمی در برگزاری امتحانات، پرسش‌هایی درباره نحوه ارسال و محافظت از سؤالات مطرح کرده‌است. کارشناسان آموزشی تأکید می‌کنند که حتی اگر این اتفاق در موارد محدودی رخ داده باشد، می‌تواند اعتماد عمومی به امنیت آزمون‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد. برخی دانش‌آموزان و مسئولان مدارس بر این باورند که قطعی برق باید پیش از برگزاری امتحانات پیش‌بینی شود و اقدامات لازم برای تأمین برق اضطراری در حوزه‌های امتحانی انجام گیرد تا هیچ‌گونه خللی در روند آزمون‌ها به‌وجود نیاید.
امسال قطعی برق، فرصت‌طلبان همیشگی را جلوتر انداخت. برخی مدارس امتحان را به دلیل قطعی برق و نداشتن سؤالات، دیرتر آغاز کردند و احتمالاً توانستند از مدارسی که سروقت برگزار کرده بودند، سؤال‌ها را دریافت کنند! در همین رابطه مدیر یکی از مدارس به خبرنگار «جوان» گفت: بچه‌ها قبل از آغاز امتحان، سؤالات را از برخی کانال‌ها که به سرعت آن را منتشر کرده بودند، دریافت کردند.
نگرانی دانش‌آموزان و والدین
تبلیغ فروش سؤالات امتحانات نهایی که هر روز در فضای مجازی منتشر می‌شود، ذهن دانش‌آموزان را به خود مشغول کرده؛ اینکه آیا واقعاً سؤالات لو رفته؟ آیا کسانی که این سؤالات را می‌خرند، قرار است بدون زحمت و در ازای پرداخت پول، نمره‌های بالا بگیرند؟ این نگرانی‌ها نه‌تنها تمرکز دانش‌آموزان را بر هم زده، بلکه اعتماد آنها به سیستم آموزشی را نیز متزلزل کرده‌است.
امیر، دانش‌آموز پایه دوازدهم در این رابطه می‌گوید: «ماه‌ها تلاش کردم، شب‌های زیادی را بیدار ماندم، از تفریحاتم زدم تا بتوانم بهترین نتیجه را بگیرم، اما حالا که می‌بینم برخی افراد ادعا می‌کنند، سؤالات را دارند، احساس می‌کنم زحماتم هدر رفته‌است. با این شرایط دیگر انگیزه کافی برای درس خواندن ندارم. چرا باید وقت بگذارم و درس بخوانم، وقتی ممکن است کسی که حتی یک صفحه هم نخوانده، با خرید سؤالات نمره‌ای مشابه یا حتی بالاتر از من بگیرد؟»
همچنین سارا، دانش‌آموز دیگری در پایه دوازدهم است. او نگرانی خود درباره این موضوع را اینگونه توضیح می‌دهد: «استرس امتحان همیشه بوده، اما امسال دو برابر شده. نه‌تنها باید نگران سختی سؤالات باشیم، بلکه باید نگران این باشیم که آیا واقعاً رقابت سالمی داریم یا نه. هر روز در گروه‌های درسی، حرف از لو رفتن سؤالات است. این موضوع باعث شده تمرکزمان را از دست بدهیم و مدام به این فکر کنیم که آیا واقعاً سؤالات در اختیار برخی افراد قرار گرفته یا نه؟!»
والدین هم از این وضعیت پیش آمده گلایه دارند. آنها که از نزدیک شاهد تلاش‌های فرزندانشان بودند، حالا با وجود تبلیغات فروش سؤالات امتحانات نهایی احساس می‌کنند که عدالت آموزشی زیر سؤال رفته‌است. مادر یکی از دانش‌آموزان می‌گوید: «ما همیشه به فرزندانمان تأکید می‌کنیم که با تلاش خودشان موفق شوند، اما وقتی چنین شایعاتی منتشر می‌شود، اعتماد به سیستم آموزشی سخت‌تر می‌شود. چطور می‌توانیم مطمئن باشیم که این امتحانات واقعاً عادلانه برگزار می‌شوند؟ آیا واقعاً هیچ راهی برای جلوگیری از فعالیت این کانال‌ها وجود ندارد؟»
پدر یکی دیگر از دانش‌آموزان می‌گوید: «فرزندم ماه‌ها برای این امتحانات تلاش کرده‌است، اما حالا فقط ناامیدی در چهره‌اش می‌بینم. او مدام می‌پرسد که آیا واقعاً سؤالات لو رفته‌است؟ این وضعیت روحیه بچه‌ها را خراب کرده‌است. مسئولان باید پاسخگو باشند و شفاف‌سازی کنند تا دانش‌آموزان بتوانند با آرامش امتحان دهند.»
واکنش مسئولان آموزش و پرورش و پلیس فتا
در حالی که شایعات مربوط به لو رفتن سؤالات امتحانات نهایی در فضای مجازی منتشر شده، مسئولان آموزش و پرورش و پلیس فتا بر امنیت امتحانات تأکید دارند؛ اینکه هیچ سؤالی لو نرفته و تبلیغات مربوط به فروش سؤالات، عمدتاً کلاهبرداری است.
هفته گذشته بود که محسن زارعی، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش در نشست خبری خود اعلام کرد تمام تدابیر لازم برای تأمین امنیت آزمون‌ها اتخاذ شده‌است: «در مرحله طراحی سؤالات، قرنطینه کامل طراحان سؤال انجام می‌شود و در مرحله اجرا، تمام پیش‌بینی‌های لازم برای تأمین امنیت آزمون‌ها انجام شده‌است.»
زارعی درباره قطعی برق هنگام برگزاری امتحانات نهایی و اقدامات انجام شده برای آن نیز گفت: «هماهنگی با وزارت نیرو، توانیر و وزارت کشور برای تأمین برق و تجهیزات اضطراری در حوزه‌های امتحانی انجام شد. تنها در دو حوزه قطعی برق گزارش شد که بلافاصله رفع شد.»
همچنین ابراهیم رفیعی، مدیر کل دفتر آموزش دوره دوم متوسطه نظری در رابطه با شایعات لو رفتن سؤالات امتحان نهایی توضیح داد: «ما چیزی به نام افشای سؤالات امتحان نهایی نداریم و این غیرممکن و محال است، زیرا یک سیستم امنیتی بسیار محکم پشت ارسال سؤال‌ها وجود دارد.» رفیعی روند ارسال سؤالات را اینگونه تشریح کرد: «سؤال‌های امتحان نهایی در سامانه‌ای که یک جسم بی‌جان است، قرار دارد. در رأس ساعت مقرر، قفل این سامانه باز شده و سؤال‌ها به صورت خوشه‌ای در کل کشور در اختیار مدیران مرکز آزمون‌ها و حوزه‌های امتحانی قرار خواهد گرفت، بنابراین تا پیش از امتحان کسی به آن دسترسی ندارد.»
علاوه بر آن، پلیس فتا اعلام کرده که تاکنون هیچ موردی از فروش واقعی سؤالات نهایی کشف نشده و بیشتر این کانال‌ها تنها با هدف کلاهبرداری فعالیت می‌کنند. سرهنگ رامین پاشایی، رئیس مرکز امداد و فوریت‌های سایبری پلیس فتا در این رابطه گفت: «تا امروز هیچ سؤالی از سؤالات امتحانات نهایی به بیرون نشر پیدا نکرده و هر تبلیغی در این زمینه تا ۹۸ درصد دروغ محض است.» او همچنین توضیح داد که کلاهبرداران با استفاده از نام و اعتبار اشخاصی از سازمان سنجش و وزارت آموزش و پرورش، دانش‌آموزان را فریب می‌دهند: «در این کلاهبرداری که تقریباً ۸۰ درصد را شامل می‌شود، برای دریافت سؤالات، پول با مبلغی بین ۵ تا ۱۰۰ میلیون تومان به حساب کلاهبردار واریز می‌شود و حتی گاهی سکه دریافت می‌کنند. پس از واریز پول، از کلاهبردار دیگر خبری نمی‌شود یا سؤالات ادوار گذشته با اندک تغییرات گرافیکی در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد.»
لزوم برگرداندن اعتماد از دست رفته
امتحانات نهایی همیشه با فشار روانی زیادی همراه است، اما اکنون چیزی فراتر از اضطراب معمول در میان دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان جریان دارد؛ شایعاتی که ذهن‌ها را مشغول کرده و تردید‌هایی که فضای آموزشی را تحت‌تأثیر قرار داده‌است.
بازار سیاه فروش سؤالات، وعده‌های فریبنده‌ای که در فضای مجازی دست به دست می‌شوند و تبلیغاتی که هیچ‌گونه مدرک معتبر ندارند، ادعا می‌کنند که می‌توانند امتحانات را از قبل قابل پیش‌بینی کنند؛ و اینها، همه و همه تبدیل به عاملی شدند تا رقابت سالم را زیر سؤال ببرند. این ماجرایی است که هر ساله تکرار می‌شود و نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند.
پربیراه نیست که دانش‌آموزان، والدین و معلمان منتظر پاسخ‌های روشن هستند و انتظار دارند که شفافیت جای تردید را بگیرد. هرچند مسئولان آموزش و پرورش می‌گویند که هیچ سؤالی لو نرفته، اما شاید آنچه بیش از هر چیز به پاسخ نیاز دارد، این باشد که آیا سیستم آموزشی قادر است این اعتماد از دست‌رفته را برگرداند؟
