جوان آنلاین: در گوشه گوشه این سرزمین، نوری جریان دارد؛ نوری که در تاریک‌ترین لحظات، امید را زنده می‌کند، مهربانی را جاری می‌سازد و فاصله‌ها را از میان برمی‌دارد. آرامشی که بی‌هیچ قید و شرطی، دل‌ها را نوازش می‌دهد و حضوری آشنا در جان‌ها دارد. این نور، این مهربانی و این آرامش در یک نام خلاصه می‌شود: «امام رضا (ع)»؛ امامی که در مهربانی‌اش حد و مرزی نیست و هر زائری که نامش را زمزمه می‌کند، با امیدی تازه، راهش را ادامه می‌دهد. در سخت‌ترین لحظات زندگی، دل‌ها به او پناه می‌برند؛ گویی وجودش، مأمنی برای بی‌قرارترین دل‌هاست. مأمنی که نه‌تنها در صحن‌های حرم، بلکه در هر خانه، در هر دل و در هر نجوا و امیدی که به نام او زنده می‌شود، جاری است.
بی‌شک، هیچ دستی که با امید به سوی علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) بلند شده‌باشد، بی‌پاسخ نمانده و هیچ‌دلی که نامش را بر زبان آورده، ناامید بازنگشته است. به همین دلیل است که فردا، نام او در سراسر ایران طنین‌انداز می‌شود و در اجتماع بزرگ «ایران، ایران امام‌رضا (ع) است، هر دل عاشق، ارادت به او را زمزمه می‌کند. اجتماع بزرگی که، تنها یک گردهمایی نیست، بلکه تجلی پیوندی است که از دل تاریخ، تا امروز و تا همیشه پابرجا می‌ماند. بدون شک نام امام رضا (ع)، ریسمانی است که دل‌های بی‌شمار را به هم متصل می‌کند. پیوندی که نه با گذر زمان، نه با فاصله‌ها، و نه با دشواری‌ها کمرنگ نمی‌شود و این محبت، این دلبستگی و این همبستگی، نه فقط امروز، بلکه در هر لحظه از زندگی ایرانیان جاری می‌ماند؛ پیوندی که هیچ فاصله‌ای توان گسستنش را ندارد.
پیوندی فراتر از مذهب
محبت به امام‌رضا (ع)، چیزی فراتر از یک احساس مذهبی است؛ این ارادت، در تار و پود زندگی مردم ایران تنیده شده‌است. از نام او که در سخت‌ترین لحظات زمزمه می‌شود، تا پیوندی که فارغ از زمان و مکان، دل‌ها را به هم نزدیک می‌کند، اما این عشق و دلبستگی چگونه شکل گرفته‌است؟ محسن دنیوی، دکترای فلسفه علم و فناوری و عضو پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در گفتوگو با «جوان» درباره ارادت ایرانیان به امام رضا (ع) می‌گوید: «برخی مفاهیم و شخصیت‌ها در تاریخ ایران فراتر از یک فرد یا رخداد، به نماد انسجام اجتماعی تبدیل شده‌اند، امام‌رضا (ع) از برجسته‌ترین این نمادهاست. ایرانیان نه‌تنها به ایشان عشق و ارادت دارند، بلکه احساس تعلق عمیق و ناخودآگاه نسبت به ایشان در وجودشان نقش بسته است.»
او این احساس عمیق را با مفاهیمی مانند «مادر»، «شهید»، «سرباز وطن»، و «امام‌حسین (ع)» مقایسه کرده و توضیح می‌دهد که این عناصر در پیوند‌های اجتماعی ایرانیان نقش مؤثری ایفا کرده‌اند: «این مفاهیم باعث ایجاد یک همبستگی گسترده در جامعه می‌شوند. ما با عید نوروز، شب‌های قدر، عاشورا و حتی چهره‌هایی مانند تختی و امیرکبیر روبه‌رو هستیم که همگی در طول تاریخ ایران به عامل انسجام و اتحاد تبدیل شده‌اند. اینها نقاطی هستند که مردم بدون در نظر گرفتن قومیت، زبان یا مذهب، به یکدیگر متصل می‌شوند.»
عضو پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در ادامه تأکید می‌کند که هرگونه تلاش برای کمرنگ کردن این نماد‌های اجتماعی، با موج اعتراضی از سوی مردم روبه‌رو خواهد شد: «نماد‌های اجتماعی دارای قدرتی هستند که مقاومت در برابر آنها بسیار دشوار است. نمونه اخیر آن را در فیلمی دیدیم که قصد مخدوش کردن تصویر امام رضا (ع) و شهر مشهد را داشت؛ با اینکه از سوی عده‌ای معدود حمایت شد، موج گسترده‌ای از اعتراضات، حتی در میان هنرمندان و سینماگران شکل گرفت.»
دنیوی در بخش دیگری از صحبت‌هایش، به جایگاه زیارت امام رضا (ع) اشاره و آن را به عنوان یکی از پیچیده‌ترین فناوری‌های نرم در ایجاد انسجام اجتماعی معرفی می‌کند: «زیارت، چیزی فراتر از یک عمل دینی است؛ این یک فناوری نرم برای تقویت همبستگی اجتماعی است. حضور بیش از ۳۰ میلیون زائر سالانه در مشهد مقدس نشان‌دهنده عمق این ارتباط است. وقتی این تعداد از مردم از سراسر ایران به یک نقطه خاص سفر می‌کنند، این یعنی بارگاه امام رضا (ع) به مرکز ثقل انسجام اجتماعی تبدیل شده‌است. وجود زیارتگاه‌های دیگر مانند حرم حضرت معصومه (س) در قم و شاهچراغ در شیراز نیز به همین فرآیند کمک می‌کنند.»
پناهگاه فردی و ملی
دنیوی همچنین به حس طلب حاجات از امام‌رضا (ع) در لحظات بحرانی اشاره کرده و نقش این باور را در جامعه بررسی می‌کند: «مردم ایران، امام رضا (ع) را نه‌تنها برای مسائل فردی، بلکه برای مشکلات اجتماعی و ملی نیز به‌عنوان نقطه‌ای برای گره‌گشایی می‌بینند. در بحران‌هایی مانند بیماری کرونا، این حس تعلق به نحو چشمگیری افزایش یافت؛ مردم در حساس‌ترین لحظات، احساس کردند که در سایه امام‌رضا (ع) قرار دارند.»
او مثال دیگری را نیز مطرح می‌کند که نشان‌دهنده تأثیر عاطفی امام‌رضا (ع) در فرهنگ عمومی است: «اخیراً، تنها یک لحظه از سریال پایتخت که خاطره‌ای از حرم امام رضا (ع) را زنده کرد و باعث شد جست‌وجوی بلیت مشهد در گوگل به‌طور معناداری افزایش پیدا کند. این یعنی مردم، حتی در لحظات عادی، ارتباط عاطفی عمیقی با این مکان دارند.»
یکی از نکات کلیدی در انسجام اجتماعی، حضور اقوام مختلف در زیارت حرم رضوی است. دنیوی تأکید می‌کند که این مکان، فراتر از تفاوت‌های قومی و مذهبی، نقطه‌ای برای اتحاد است: «وقتی شما وارد حرم امام‌رضا (ع) می‌شوید، تنوعی از قومیت‌ها، زبان‌ها و حتی مذاهب را مشاهده می‌کنید. لرها، ترک‌ها، بلوچ‌ها، جنوبی‌ها؛ هر کدام با لباس، لهجه، و سبک عزاداری خود، اما همگی در یک مسیر واحد. این ویژگی کمیاب است؛ ما در ایران نماد‌های زیادی نداریم که چنین وحدتی را ایجاد کنند.»
جایی برای کنار گذاشتن تفاوت‌ها
در حرم رضوی، همه تفاوت‌ها رنگ می‌بازند و مردم از هر گوشه ایران، یک دل و یک صدا گرد هم می‌آیند.
آقای شکوهی که ساکن اهواز است در رابطه با زیارت حرم امام رضا (ع) می‌گوید: «هر بار که به آنجا می‌روم، حس می‌کنم همه مشکلاتم را پشت در‌های حرم جا گذاشته‌ام. آنجا، انگار امام‌رضا (ع) خودش دستمان را می‌گیرد.»
این احساس تعلق و ارادت، در میان همه زائران مشترک است، فارغ از اینکه اهل کدام شهر باشند؛ خانم مؤمنی که ساکن تبریز است با اشاره به اینکه امام‌رضا (ع) تنها به یک قوم یا گروه خاص تعلق ندارد و پیوندی عمیق میان مردم ایران ایجاد کرده، توضیح می‌دهد: «به حرم امام‌رضا (ع) که می‌روی، دیگر مهم نیست اهل کجایی، چه زبانی صحبت می‌کنی یا چه لباسی به تن داری. همه با یک هدف آمده‌اند و همین وحدت، حس آرامش عجیبی می‌دهد.»
بدون شک زیارت اماکن مقدس در لحظات سخت، قوت قلب زائران می‌شود. برای برخی اما، زیارت حرم رضوی معنای خاص‌تری دارد. خانم معماریانی، ساکن مشهد است. او به دوران بیماری کرونا و شرایط سخت آن روز‌ها اشاره می‌کند که امام رضا (ع) تنها امید مردم بود: «یادمان نرفته که در اوج بحران کرونا، مردم از همه‌جا برای شفا و آرامش به مشهد می‌آمدند. خیلی‌ها حتی از راه دور دلشان را روانه حرم می‌کردند، انگار تنها جایی که می‌توانست آرام‌شان کند، اینجا بود.»
ایران، همصدا در عشق به امام رضا (ع)
امام‌رضا (ع) در روح و جان مردم ایران جای دارد. نام او نه فقط زمزمه‌ای در لحظات سخت، بلکه نوری است که در قلب‌ها جریان دارد. در هر خانه‌ای، نام او با عشق برده می‌شود. هر پدری حاجتش را با ذکر «یا رضا» زمزمه می‌کند، هر مادری در سخت‌ترین لحظاتش به او متوسل می‌شود و هر نوجوانی که هنوز درک کاملی از جهان نیافته، وقتی دلش می‌گیرد، بی‌اختیار نامش را بر زبان می‌آورد. این پیوند، نه فقط یک ارادت مذهبی، بلکه نخی است که تار و پود تاریخ، باور‌ها و احساسات مردم ایران را به هم دوخته است.
فردا، ایران، سراسر یکصدا در اجتماع بزرگ «ایران، ایران امام‌رضا (ع) است» نام او را فریاد می‌زند؛ اجتماعی که به خوبی نشان می‌دهد مهر او، محور همبستگی این ملت شده‌است؛ از شمال تا جنوب، از شرق تا غرب، مردمانی که شاید هزاران تفاوت فرهنگی، زبانی و قومی داشته باشند، اما در عشق به او، همدل و همصدا می‌شوند.
این وحدت، این پیوند ناگسستنی، فقط یک جشن نیست؛ بلکه تجدید عهدی است با امامی که پناهگاه دل‌های بی‌قرار است. تجدید بیعتی است با مهربانی‌اش، با عدالتش، با شفاعتش؛ و این عشق، این تعلق‌خاطر، نه با گذر زمان کمرنگ می‌شود و نه با فراز و نشیب‌های زندگی کمرنگ می‌گردد. بی‌تردید نام امام‌رضا (ع)، همیشه در قلب این ملت زنده می‌ماند؛ پیوندی که نه زمان، نه فاصله و نه هیچ سختی‌ای، توان کمرنگ کردن آن را ندارد، چراکه ایران، ایران امام رضا (ع) است.
