حجت‌الاسلام دکتر سیدحسین خادمیان، استاد حوزه و دانشگاه:

ترویج نگاه توأم قدسی و اقتصادی به نان تضمین سلامت و پیشرفت جامعه است

جوان آنلاین: شاید برای خیلی از ما نان فقط یک خوراک ساده روزمره باشد، اما همین لقمه نان حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. از برکت خانه تا اخلاق مصرف از اقتصاد خانواده تا سبک زندگی. این رزق با این همه اهمیت حتماً در دین ما جایگاه ویژه‌ای دارد و قطعاً نگاه الهی به نان و خوراک مسیر زندگی‌مان را بهتر خواهد کرد. در قرآن از نان، گندم، خوردن و آشامیدن حرف‌های زیادی آمده است. به گفته حجت‌الاسلام دکتر سیدحسین خادمیان، استاد حوزه و دانشگاه یکی از بهترین و کاربردی‌ترین راه‌های دفع فقر و افزایش رزق احترام به نان است و اگر چنین تفکری وارد کتاب‌های درسی شود، آن وقت نگاه اقتصادی صحیحی پیدا می‌کنیم و به معنای واقعی کلمه «درست زیستن» و «تدبیر صحیح» را می‌آموزیم. دیگر نمی‌گوییم کمبود‌ها نمی‌گذارند پیشرفت کنیم، بلکه می‌فهمیم همین کمبود‌ها می‌توانند برای ما فرصت‌های بهتری بسازند. او می‌گوید: «مادر اقتصاد کشور، نان و گندم است نه نفت و گاز. اگر به نان نگاه قدسی و اقتصادی داشته باشیم، هم به معنویت می‌رسیم و هم به معیشت سالم و خودکفایی. احترام به نان، نگاه ما را به آب، اقتصاد، فرهنگ و سایر سرمایه‌های زندگی هم اصلاح می‌کند. پس باید فرهنگ توجه به نان را ترویج دهیم و سیاست‌هایی برای خودکفایی و حتی صادرات گندم تدوین کنیم. راه تکامل جامعه از همین نگاه درست و محترمانه به نان و گندم می‌گذرد.» در ادامه گفت‌و‌گو با وی را می‌خوانید.

در ابتدای گفت‌و‌گو بفرمایید، نگاه دین اسلام به گندم و نان چیست؟
نان جایگاه ویژه‌ای در قرآن و روایات دارد. در سیره زندگی حضرت یوسف (ع) حرف و پند زیاد است، اما همه آنها در قرآن نیامده است، ولی از خوابی که فردی می‌گوید روی سر من مقداری نان حمل می‌کنند و پرنده از آن می‌خورد، صحبت شده است. این خواب هم نگاه اقتصادی دارد و هم اهمیت و جایگاه نان را نشان می‌دهد؛ بنابراین آوردن این بخش از زندگی حضرت‌یوسف (ع) در قرآن نشان از اهمیت جایگاه نان دارد. نکته دیگر اینکه شخص نان را نه روی زمین، بلکه روی سرش می‌بیند که این نشان از جایگاه و احترام به نان است. جایگاه نان آنقدر اهمیت دارد که حتی فطریه نیز براساس گندم محاسبه می‌شود. در روایتی آمده است: کسی که نتواند ماه رجب را روزه بگیرد، به جای آن، به ازای هر روز، یک قرص نان به فقیر بدهد. این یعنی ثواب بزرگ روزه گرفتن در ماه رجب، برابر با یک قرص نان است و حتی شاید بیشتر از آن. 
در مورد نحوه مصرف نان و احترام به آن چه توصیه‌هایی در قرآن و احادیث آمده است؟
در روایات نیز همانند قرآن نان جایگاه ویژه‌ای دارد. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «اگر نان نبود، نماز نمی‌خواندیم و توان روزه گرفتن نداشتیم... به واسطه نان است که می‌توان حاجی شد و به حج و خانه خدا مشرف شد.» امام صادق (ع) هم می‌فرماید: «مفضل! بدان و آگاه باش! اصل و اساس زندگی و حیات انسان بر دو چیز است: نان و آب.» روایت دیگری از پیامبر (ص) است که می‌فرمایند: «نان را احترام بگذارید. جایگاه والا و عظیمی برای نان قائل شوید. اگر حرمت نان را نگه دارید، برکات آسمان بر شما نازل می‌شود و اگر حرمت نان را نگه ندارید، برکات آسمان قطع می‌شود.» یعنی با وجود همه پیشرفت‌های علمی، اما با بی‌احترامی به نان در‌های رحمت و برکت آسمانی بسته خواهد شد. بر همین اساس است که امروز بشر به رغم این همه پیشرفت‌های علمی، ولی در جایی می‌بینیم نمی‌تواند کاری از پیش ببرد، چراکه دشمن امروز بشریت گرگ، پلنگ یا عقرب نیست، بلکه خود انسان است. اوست که با بی‌حرمتی به نعمات الهی خودش را به نابودی می‌کشاند. در جای دیگری نیز آمده است، حضرت دانیال کسانی را که حرمت نان را نگه نداشتند، نفرین کرد و آنها گرفتار شدند. در حالات یکی از معصومین (ع) هم آمده است، سر سفره‌ای نشستند و میزبان غذایی آورد و روی نان گذاشت. حضرت ناراحت شدند و فرمودند: «حرمت نان را حفظ کن.» بلافاصله ظرف غذا را برداشتند. در نگاه اهل بیت (ع) به نان مثل یک کتاب مقدس نگاه شده است؛ همانطور که اجازه نداریم قرآن را روی زمین بگذاریم یا چیزی روی آن قرار دهیم، درباره نان نیز همین‌گونه است. نباید آن را روی زمین انداخت یا چیزی روی آن گذاشت. در روایتی دیگر آمده است اگر تمام ساکنان آسمان و زمین جمع شوند، نمی‌توانند یک دهم از آنچه خداوند به آن شخص، به خاطر احترام گذاشتن به نان و رساندن آن به فقیر و گرسنه، عطا می‌کند را انجام دهند. مرحوم آخوند خراسانی وقتی سر سفره نان می‌آمد و کسی برای شروع غذا خوردن معطل می‌کرد، ناراحت می‌شد و می‌گفت وقتی در سفره نان آمد، منتظر نمانید، بلافاصله خوردن را شروع کنید. چراکه نان برایشان جایگاه مقدسی داشت و معتقد بودند باید با احترام و توجه با آن برخورد شود. 

از این روایات و احادیث چه درسی می‌توان گرفت؟
روایات نشان می‌دهد یکی از بهترین و کاربردی‌ترین راه‌های دفع فقر و افزایش رزق «احترام به نان» است تا جایی که حتی خوردن نان ریزه‌های سفره را می‌توان برای گره‌گشایی از مشکلات نیت کرد. به طور مثال اگر کسی صاحب فرزند نمی‌شود، با خوردن نان ریزه‌های سفره خداوند در صورت صلاحدید به آنها فرزندی عطا می‌کند. 

برای اثرگذاری این مهم چه باید کرد؟
باید در کتاب‌های درسی، از مدرسه تا دانشگاه، به بچه‌ها آموزش بدهیم که درست زیستن از توجه به نان و گندم شروع می‌شود. باید این نگاه را از پایه در ذهن آنها شکل داد. اگر چنین تفکری وارد کتاب‌های درسی شود، آن وقت نگاه اقتصادی صحیحی پیدا می‌کنیم و به معنای واقعی کلمه «درست زیستن» را یاد می‌گیریم و «تدبیر صحیح» را می‌آموزیم. در این صورت، دیگر نمی‌گوییم کمبود‌ها نمی‌گذارند پیشرفت کنیم، بلکه می‌فهمیم که همین کمبود‌ها می‌توانند برای ما فرصت‌های بهتری بسازند. 

در حال حاضر، آیا جامعه هنوز بر این باور است که «نان برکت خداست»؟ 
یک کشور اسلامی، کشوری است که در چارچوب مکتب امامی زندگی کند و باید جایگاه نان را به درستی بشناسد. متأسفانه نگاه ما به نان، از نگاه برکت فاصله گرفته است. ما نان را فقط یک وسیله برای ارتزاق می‌دانیم، در حالی که هنوز بعد قدسی و ربانی نان و گندم را کشف نکرده‌ایم. اگر به نان و گندم نگاه قدسی و الهی پیدا کنیم قطعاً در گندم خودکفا خواهیم شد. 

چگونه از این نگاه در این شرایط اقتصادی بهره‌برداری کنیم؟
وقتی داستان آدم و حوا را در قرآن می‌خوانیم، اولین اشاره به گندم است. این یعنی مسئولان اقتصادی، مدیران و حتی خود مردم باید متوجه باشند، مادر اقتصاد یک کشور «گندم» است، نه نفت و گاز. اگر بتوانیم روی این موضوع تمرکز کنیم و به نان از نظر دنیایی و هم از نظر اعتقادی احترام بگذاریم در آن صورت در‌های معنویت به روی ما باز می‌شود و به رکن اصلی معیشت یعنی «نان» دست پیدا می‌کنیم و به خودکفایی می‌رسیم. از همین راه می‌توانیم یک زندگی با معیشت صحیح بسازیم. کسی که نگاهش به نان و گندم درست باشد، نگاهش به آب هم درست خواهد شد و می‌تواند در زمان خشکسالی و کم بارشی، بحران‌ها را مدیریت کند و پشت‌سر بگذارد. کسی که به آب و نان توجه درستی دارد، نسبت به سایر سرمایه‌های زندگی از جمله اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و علمی نگاه و توجه درستی خواهد داشت. بنابراین نگاه درست به زیستن صحیح باید در همه اضلاع و زوایای زیستن باشد. بنابراین ابتدا فرهنگ توجه به اقتصاد که شامل نگرش درست به نان و استفاده محترمانه از نان باشد را ایجاد کنیم و به مردم بیاموزیم حتی اگر نانوا نان را آنطور که باید نپخت، باز هم نباید به نان بی‌احترامی کرد. رکن اصیل استقلال اقتصادی کشور در سیاست‌هایی که تدوین می‌شود باید بر پایه خودکفایی در گندم و حتی صادرات گندم قرار گیرد. این باور و این فرهنگ را به جامعه منتقل کنیم تا مردم با نگاهی درست، قدسی و اقتصادی به نان و گندم، جامعه را به سمت تکامل پیش ببرند؛ لذا راه تکامل جامعه، از همین نگاه قدسی به نان و گندم می‌گذرد؛

 

و در آخر بفرمایید چگونه می‌توان با اصلاح نگاه دینی و اقتصادی به زندگی، مسیر تکامل معنوی و استقلال مادی را همزمان طی کرد؟
اگر برای زندگی، نگاهی درست و متفکرانه داشته باشیم، می‌توانیم ارکان «درست‌زیستن» را بشناسیم و براساس آن، به معرفت و تحلیل صحیح برسیم. این شناخت زمینه‌ساز طراحی شاخصه‌هایی عملی می‌شود که ما را به سوی سعادت و تکامل هدایت می‌کند. با مراجعه به آیات قرآن، معمولاً نگاه‌مان بیشتر به ابعاد معنوی جلب می‌شود که البته طبیعی است، زیرا اصل زندگی انسان در ابدیت است. اما سؤال اینجاست که چگونه باید به این ابدیت رسید؟ مسیر رسیدن به آن چیست و ابزار آن کدام است؟ در داستان آدم و حوا، خداوند علاوه بر هدایت معنوی، به نیاز‌های مادی مانند خوردن و آشامیدن نیز اشاره می‌کند: «یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلَا مِنْهَا رَغَدًا...» اینجا صحبت از ماندن، خوردن و بهره‌مندی است. پس انسان ابتدا باید زنده بماند تا بتواند به ابدیت بیندیشد. اما در ادامه خداوند محدودیتی قائل می‌شود: «وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ...» این یعنی هر خوردن و بهره‌مندی جایز نیست و باید معیار و حدود الهی را شناخت. در اینجا مسئله «گندم» مطرح می‌شود و اهمیت آن به‌عنوان نقطه‌ای کلیدی در اقتصاد و تربیت انسانی برجسته می‌گردد. از همین منظر، اقتصاد ربانی و پرهیز از اقتصاد طاغوتی اهمیت می‌یابد. مقام معظم رهبری نیز تأکید می‌کنند که «اقتصاد صحیح، مادر استقلال کشور است.» با نادیده گرفتن این اصل، جامعه‌ای وابسته و ناتوان خواهیم داشت. متأسفانه گاهی تفکر نادرستی شکل می‌گیرد که دینداری را برابر با فقر می‌داند. در حالی که اهل‌بیت (ع) با ثروت مشروع، در خدمت دین بودند. امام‌حسین (ع) پیش از ورود به کربلا، زمین آن منطقه را خرید و وقف زائران کرد. امام‌سجاد (ع) هزار برده خرید، آنها را تربیت کرد و آزاد کرد. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که یکی از مسیر‌های مهم ترویج دین، اقتصاد صحیح است. ما نیازمند نگاهی نو به دنیا هستیم. دنیایی که برای مؤمنان آفریده شده و ابزار رسیدن به آخرت است. عبادت، مسجد، حج و سایر عبادات بدون توان مالی و نظام اقتصادی سالم ممکن نیست. پس نه تنها دنیا را نباید کنار گذاشت، بلکه باید آن را درست شناخت، درست بهره برد و از آن در مسیر تعالی استفاده کرد.