جوان آنلاین: جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران اگرچه به پایان رسیده است، اما اقتصاد کشور همچنان در شرایط جنگی قرار دارد. در شرایط جنگی ساختار انگیزشی فعالان اقتصادی از حداکثرسازی سود به سمت حفظ امنیت و بقا تغییر می‌کند و الگوی فعلی فعالان اقتصادی بیشتر سمت و سوی حفظ امنیت را دارد. کارشناسان توصیه‌هایی به سیاستگذار برای تقویت سامانه‌های پدافندی حمایتی در حوزه پولی و مالی دارند.
فتیله دلار در چند ماه اخیر بیش از هر زمان دیگر در دست انتظارات تورمی بوده است. نوسانات نرخ دلار بیش از آنکه ریشه اقتصادی داشته باشد مغلوب متغیر‌های سیاسی بوده است و بر این اساس کارشناسان معتقدند هر گونه اعمال تحریم‌های بیشتر از جمله مکانیسم ماشه، تغییری در میزان عرضه و تقاضای دلار نخواهد گذاشت و دولت می‌تواند با اتخاذ سیاست‌های درست، پدافند‌های پولی و مالی را تقویت کند.
دلیل افزایش نرخ ارز اقتصادی است؟
در شرایطی که نرخ دلار در هفته گذشته محدوده ۱۰۰هزار تومان رو به سمت پایین را شکست، اما با انتشار برخی اخبار سیاسی مجدد از کانال ۱۰۰هزار تومان عبور کرد و تا ساعات اولیه روز جمعه به ۱۰۳هزار تومان نیز رسید، ولی در ادامه این شرایط ناپایدار بود و دلار به ۱۰۰هزار تومان متمایل شد. بر این اساس و با توجه به ناپایداری قیمت‌ها، کارشناسان معتقدند نوسانات فعلی بیش از آنکه ریشه اقتصادی داشته باشد، ناشی از انتظارات تورمی است. معاون ارزی اسبق بانک مرکزی در این باره گفت: آنچه این روز‌ها به نوسان نرخ دلار دامن زده است، بیش از هر موردی ریشه در انتظارات تورمی و فضای روانی ناشی از اخبار مربوط به مکانیسم ماشه دارد، بنابراین افزایش نرخ ارز را نمی‌توان ناشی از کمبود عرضه یا افزایش تقاضا دانست، بلکه باید آن را بازتابی از فضای هیجانی بازار و نگرانی‌های عمومی تلقی کرد و در این شرایط، سیاست تثبیت نرخ ارز از هر سیاست دیگری ضروری‌تر است.
سیدکمال سیدعلی با اشاره به موضوع مکانیسم ماشه اظهار کرد: تحریم‌های امریکا تاکنون به قدری طاقت‌فرسا و شدید بوده است که اجرایی‌شدن یا نشدن مکانیسم ماشه اتفاق خاصی را در اقتصاد ایران رقم نمی‌زند. وی ادامه داد: به‌طور قطع اولویت دستگاه دیپلماسی کشور باید حل موضوع مکانیسم ماشه از طرق گفتوگو و مذاکره باشد، اما مادامی که بتوانیم نفت کشور را بفروشیم که درحال حاضر این موضوع به خوبی درحال انجام است، فعال شدن مکانیسم ماشه بی‌اثر خواهد بود. معاون ارزی اسبق بانک مرکزی یادآور شد: طی یک ماهه اخیر جنبه روانی مکانیسم ماشه پررنگ‌تر بوده است تا جایی که دیدیم پس از زمزمه‌ها درباره فعال شدن آن قیمت دلار افزایش پیدا کرد، اما با اخبار مثبت از مذاکره با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پس از اینکه هیجانات روانی اسنپ بک تا حدودی تخلیه شد، قیمت دلار نیز روند کاهشی به خود گرفت. سیدعلی تأکید کرد: در شرایط کنونی، تقاضای واقعی چندانی در بازار وجود ندارد و نیاز‌های ارزی کشور همانند گذشته در بازار رسمی تأمین می‌شود. اگر درآمد حاصل از صادرات به‌ویژه برای بخش خصوصی طبق روال عادی وجود داشته باشد و منابع ارزی به خوبی مدیریت شود و در فروش نفت نیز به خوبی عمل کنیم، مکانیسم ماشه مشکل خاصی ایجاد نخواهد کرد.
الزامات تغییر سیاستگذاری‌های پولی و مالی
در حالی که در دوران صلح، تمرکز سیاستگذار بر ثبات قیمت‌ها و رشد پایدار اقتصادی است، در شرایط جنگی این اولویت‌ها به سمت پیشتیبانی از تأمین مالی دولت، مدیریت نرخ ارز و جریان سرمایه و ثبات بازار‌های پولی و مالی است، همچنین حفظ نقدینگی و هدایت منابع به فعالیت‌های حیاتی تغییر می‌کند. بر این اساس سیاستگذار پولی و مالی ضروری است بیش از هر زمان دیگر بر اتخاذ سیاست‌های درست اهتمام داشته باشد.
معاون ارزی اسبق بانک مرکزی در این باره با اشاره به برخی زمزمه‌ها مبنی بر تک نرخی شدن ارز در شرایط کنونی کشور گفت: در شرایط فعلی اجرای سیاست تک‌نرخی می‌تواند تبعات تورمی قابل توجهی داشته باشد. سیدعلی تأکید کرد: امروز بیش از هر عاملی نیاز به مدیریت محتاطانه و پرهیز از تصمیمات شتاب‌زده احساس می‌شود تا دستاورد‌های اخیر در کنترل انتظارات و آرام‌سازی بازار ارز در شرایط خطیر جنگ اقتصادی حفظ شود. چند نرخی بودن ارز مانند چند نرخی بودن قیمت بنزین، در شرایط کنونی به کنترل قیمت‌ها به‌ویژه کالا‌های اساسی کمک می‌کند و آرامش روانی و اقتصادی خانوار‌ها را به همراه دارد، بنابراین لازم است در شرایط کنونی، اجرای سیاست تثبیت نرخ ارز همچنان ادامه پیدا کند.
آلبرت بغزیان، اقتصاددان و استاد دانشگاه نیز با اشاره به ضرورت اتخاذ تصمیمات درست از سوی بانک مرکزی در شرایط فعلی درباره سیاست تک‌نرخی شدن ارز گفت: در حالت کلی، تک‌نرخی شدن اقدامی مثبت است، چراکه تعدد نرخ‌ها رانت و فساد ایجاد می‌کند، اما اجرای آن در شرایط کنونی کشور می‌تواند تبعات تورمی به همراه داشته باشد.
این اقتصاددان همچنین به موضوع تقاضای واقعی ارز اشاره کرد و گفت: بانک مرکزی تلاش می‌کند در مرکز مبادله نیاز‌های ارزی تجار را تأمین کند، اما بخشی از تقاضا نیز ناشی از هیجان مردم و نگرانی از کاهش ارزش پول ملی است. وی تأکید کرد: در صورتی می‌توان به سمت تک‌نرخی شدن حرکت کرد که فضای سیاسی و اقتصادی کشور آرام‌تر شود و هماهنگی کامل بین بخش‌های مختلف اقتصادی برقرار باشد.
«نقشه راه» بازوی پژوهشی بانک مرکزی
بازوی پژوهشی بانک مرکزی نیز در تحقیقی به تازگی با بررسی تجربه کشور‌های درگیر جنگ پیشنهاد می‌کند سیاست پولی باید بر کنترل قاعده‌مند مخارج دولت، ارکان هدف‌گذاری چندوجهی، مداخله گری هوشمندانه در بازار ارز و بدهی، ابزار‌های نامتعارف، هدفمند و قابل بازگشت و حفظ ارتباط ساختاری با نظام مالی دولت استوار باشد. در این گزارش هماهنگی کامل میان سیاست پولی و مالی در شرایط فعلی اجتناب‌ناپذیر عنوان و تأکید شده است بانک مرکزی باید نقش تسهیلگر تأمین مالی دولت را ایفا کند. طبق گزارش بازوی پژوهشی بانک مرکزی، این همکاری باید با چارچوب‌های قانونی مشخص، سقف‌های زمانی و مقداری معین و شفافیت کامل همراه باشد تا از پیامد‌های منفی بلندمدت نظیر تورم افسارگسیخته جلوگیری شود، همچنین حفظ پایداری نظام پرداخت بانکی، از طریق تقویت زیرساخت‌های دیجیتال، امنیت سایبری و وضع قوانین مربوط به شرایط اضطراری، ستون فقرات تبادلات اقتصادی در شرایط جنگی را حفظ خواهند کرد.
«رخنه‌های قانونی» فرصتی برای سوداگران
در کنار نسخه‌های پیشنهادی بازوی پژوهشی بانک مرکزی، کارشناسان بر ضرورت نظارت دقیق‌تر و جریمه‌های سنگین به منظور بازگشت ارز صادراتی، کاهش زمان تخصیص ارز به واردکنندگان برای جلوگیری از هجوم آنها به بازار آزاد و تقویت شفافیت در معاملات ارزی از طریق سامانه‌های نظارتی و انتشار عمومی آمار عرضه و تقاضا تأکید دارند.
