جوان آنلاین: زمستان در طب سنتی ایرانی دارای طبع سرد و مرطوب است و این ویژگی آن را مستعد ایجاد بیمـاری‌هـایی همـچـون سرماخوردگی، آنفلوآنزا، درد مفاصل، مشکلات گوارشی و افسردگی فصلی می‌کند. به‌علاوه، در سال‌های اخیر همزمانی این فصل با آلودگی هوا بر شدت مشکلات سلامتی افزوده است. در همین راستا با اکرم باقرپور، کارشناس طب ایرانی- اسلامی به گفت‌و‌گو نشستیم تا با ویژگی‌های این فصل، بیماری‌های رایج آن و راهکار‌های پیشگیری و مقابله با این مشکلات آشنا شویم. متن زیر ماحصل این گفت‌و‌گو است که در ادامه می‌خوانید.
چه نوع غذا‌هایی باید در زمستان مصرف شود تا بدن گرم بماند و سیستم ایمنی تقویت شود؟
خداوند در سوره اسرا آیه ۸۴ می‌فرماید: «قل کل یعمل علی شاکله» یعنی «هر مخلوقی» اعم از جمادات، گیاهان، جانوران و کل کائنات دارای مزاج و طبعی هستند که بر اساس آن عمل می‌کنند. زمستان هم از این مقوله مجزا نیست و مزاج آن سرد و مرطوب است، یعنی سرما و رطوبت طبیعت بر بدن تأثیر می‌گذارد و لازم است انسان تدابیری را رعایت کند. بر همین اساس مواردی مانند: پوشیدن لباس‌های پشمی و دارای الیاف طبیعی، ورزش، افزایش مصرف غذا‌های مقوی و گرم، گوشت گرم مثل گوشت گوسفند، بلدرچین و بوقلمون، مصرف سبزیجات معطر مثل جعفری، نعنا، خوردن میوه‌های فصل سرما به خصوص سیب و انار به صورت روزانه، حمام کامل و بعد روغن مالی و ماساژ بدن جهت افزایش گردش خون، تنفس عمیق، تنظیم ساعت خواب شبانه، استفاده از عطر‌های طبیعی و گرم مثل عطر گل محمدی، مریم، یاس و عطر گل نرگس که مورد سفارش امام رضا (ع) جهت جلوگیری از افسردگی ناشی از فصل سرما به دلیل کاهش گردش خون و شادابی اندام‌ها و روان است، توصیه می‌شود.
چه توصیه‌هایی برای پوشش مناسب در هوای سرد دارید تا از بروز بیماری‌ها جلوگیری شود؟ آیا گرم نگه داشتن سر و پا‌ها تأثیری بر سلامت عمومی دارد؟
همانطور که گفته شد، بنا بر کتب علمی و منابع و نظر حکما، در این فصل جهت حفظ دمای بدن، باید از پوشش با الیاف طبیعی مثل لباس‌های پشمی استفاده کرد. این پوشش شامل کلاه، جوراب و لباس‌های اندام‌هاست. از اندام‌هایی که دمای بدن به راحتی از آن تنظیم و تبادل با محیط می‌شود، ملاج سر و کف پاست، بنابراین پوشاندن این دو عضو توصیه شده است، حتی متخصصان اطفال هم برای نوزادان بر این امر تأکید می‌کنند.
بیماری‌های شایع در فصل زمستان چه بیماری‌هایی هستند؟
از بیماری‌های فصل زمستان می‌توان به «وایرو ویروس» یا «ویروس بینی» و به اصطلاح همان سرماخوردگی، آنفلوآنزا، کرونا ویروس یا همان ویروس سرماخوردگی جهش یافته اشاره کرد. این بیماری‌ها دستگاه تنفسی، بینی، ریه و گاهی دستگاه گوارش را درگیر می‌کند. اوج این بیماری، آذر و دی‌ماه و هفته‌های منتهی به فروردین است. به طور کلی، درگیری این ویروس در بدن، یک رزمایش سیستم ایمنی و از جمله موهبت‌های خداوند است، اما یک شرط دارد؛ اینکه سبک زندگی سالمی داشته باشیم تا به یک سرماخوردگی معمولی و سرپایی مبتلا شویم و بتوانیم با یک استراحت کوتاه آن را برطرف کنیم.
چه تدابیری برای پیشگیری و درمان این بیماری‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
ابتدا سبک زندگی را باید با رعایت حفظ الصحه و سته ضروریه شامل آداب خوردن و آشامیدن آب به خصوص نخوردن آب یخ صبحگاهی، ورزش روزانه، تنظیم ساعت خواب و بیداری، لزوم داشتن آب و هوا و نان سالم اصلاح کرد. انواع دمنوش‌ها مثل به و سیب، بادرنجبویه، چای کوهی، نعنا، آویشن، پونه، زعفران، دارچین و بهارنارنج باید جایگزین چای و قهوه شود. خوردن نان کامل سبوسدار طوری که هر گندم با سبوس خودش آرد شود، مورد تأکید است.
با توجه به آلودگی هوا، بیماری‌های شایع ریوی کدام بیماری‌ها هستند؟
از عوامل مهم در بقای انسان، تنفس هوای پاک و عاری از هر گونه آلودگی‌های محیطی است، بنابراین اختلال در این امر، باعث ورود مواد آلاینده از طریق دستگاه تنفس به ریه و سپس قلب و خون شده و مشکلات جدی برای انسان و همچنین فعالیت‌های او ایجاد می‌کند. این آلودگی‌ها در کوتاه‌مدت بیماری‌هایی شامل سرخی، التهاب و خارش و درد چشم، گوش، حلق و ریه، سرفه، سردرد، تهوع و واکنش‌های آلرژیکی متعدد که حتی ممکن است علائمی را روی پوست ایجاد کند، به‌وجود می‌آورد. در بلندمدت هم مشکلات مزمن ریوی، آسم، قلبی، ایجاد سرطان و حتی آسیب به دیگر ارگان‌های بدن را موجب می‌شود. افزایش سرفه، کاهش سیستم ایمنی، تنفس‌های تند، کوتاه و غیرعمیق، افت کارایی سیستم ایمنی، باعث وخامت و مزمن شدن بیماری‌های ریوی و تنفسی شده و با ورود آلاینده‌ها، گرد و غبار به ریه، ویروس‌ها هم به‌راحتی وارد دستگاه تنفس می‌شوند.
توصیه شما برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های فوق چیست؟
خروج از منزل فقط در مواقع ضروری و کاهش تردد به خارج از منزل، بستن در و پنجره‌ها، استفاده از دمنوش‌های گیاهی ضدعفونت و آرام‌بخش به همراه عسل مثل پونه کوهی، آویشن و لیمو عمانی، گل‌گاوزبان به اضافه سنبل الطیب و لیمو امانی، به و سیب و کمی زعفران، بادرنجبویه. مصرف صبحگاهی آبجوش، عسل و کمی آب‌لیمو ترش. همچنین برخی از آنها خاصیت سم‌زدایی دارند که باید در رژیم روزانه قرار بگیرد، مثل روغن زیتون، جوانه گندم، سویق گندم، جو و سنجد، انار، پرتقال، سیب، انبه و کیوی، شیر، نان سبوسدار، آب فاتر یا جوشیده ولرم، زیتون و تخم‌مرغ نیمرو و عسلی. آب جوشیده ولرم، باعث تقویت کلیه‌ها شده و سموم را از بدن دفع می‌کند.
با توجه به تغییرات در رژیم غذایی فصل زمستان، چه مشکلات گوارشی شایعی ممکن است بروز کند؟
شخصی که سبک زندگی سالم دارد، در فصل سرما کمتر دچار مشکلات گوارشی و یبوست می‌شود. در این فصل باید پرهیز کامل از روغن‌های صنعتی و ادویه‌های تند مثل فلفل قرمز، انواع سس‌ها، مواد کنسروی، سوسیس و کالباس داشت. اگر شخصی دچار مشکلات ناشی از آلودگی هواست و همچنین درگیر یبوست، ابتدا باید یبوست را برطرف کند، از این رو مصرف انجیر خیسانده در گلاب یا شربت عسل به صورت صبحگاهی و ناشتا، شیر و عسل گرم ناشتا، مصرف هفت زیتون با هر غذا، خوب جویدن غذا و قبل و بعد از آن خوردن کمی نمک دریا یا سنگ نمک طبیعی، منع مصرف ترشی، ماست، نوشیدنی، سالاد با غذا، خاکشیر به همراه آبجوش و کمی عسل صبحگاه توصیه می‌شود. آش خانگی گشنیز هم راهکار ساده برای دفع سموم و پاکسازی بدن است. توصیه می‌شود تا سه روز متوالی، صبحانه، ناهار و شام تنها این آش را میل کنید. با این دستور که کمی برنج و گوشت را پخته و سبزیجاتی مثل گشنیز، برگ چغندر، اسفناج و تره، به همراه کمی ادویه و پیاز خوب بپزید و میل کنید.
با توجه به تغییرات آب و هوا، چگونه می‌توان از افسردگی فصلی پیشگیری کرد؟
تغییرات آب و هوا و سردی طبیعت باعث غلظت خون شده و افرادی که مواد غذایی سرد و خشک یا غلیظ و به اصطلاح کثیف الکیموس مثل گوشت گاو، بادمجان، روغن‌های صنعتی، سوسیس، کالباس، چیپس و پفک مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض غلظت خون و عوارض ناشی از آن مثل افسردگی هستند. انار و سیب یکی از موهبت‌های الهی در فصل سرماست. بنا بر روایات و علوم طبی، توصیه به مصرف این دو میوه ارزشمند برای دفع سموم، تمیز شدن خون و رفع افسردگی ناشی از آن شده است. علاوه بر این طبق توصیه امام رضا (ع)، بوییدن گل یا عطر طبیعی نرگس بسیار توصیه می‌شود. دمنوش اسطوخودوس، سنبل طیب و بادرنجبویه هم از گیاهان مفید و مجرب است.
سردی و آلودگی هوا در زمستان موجب کم تحرکی افراد می‌شود. پیشنهاد شما برای حفظ سلامتی توأم با کم‌تحرکی چیست؟
از توصیه‌های پدر طب ایرانی «بوعلی سینا» در فصل زمستان، انجام ورزش‌های حرفه‌ای و روزانه است تا با افزایش گردش خون، بدن گرم شده و سیستم‌های بدن کارایی بالایی داشته باشند، برخلاف عرف جامعه که بیشتر در فصل تابستان، به دلیل فراغت، خود و فرزندان ورزش بیشتری انجام می‌دهند. سبک زندگی شهری، آپارتمان نشینی، کارمندی و کم‌تحرکی و سرگرم شدن با گوشی و فضای مجازی باعث بروز بیماری‌های زیادی از جمله غلظت خون، خشکی چشم و مغز، به‌هم‌ریختگی ساعت خواب و عوارض ناشی از آن شامل مشکلات کبدی، کلیوی و نازایی شده است. به همین جهت ورزش‌های روزانه مانند، تنفس‌های عمیق شکمی همراه با بو کردن عطر طبیعی «آرموتراپی» یا «عطر درمانی» در ۱۰مرحله هر ساعت هفت مرتبه، ماساژ ابرو، کف پا و ملاج سر، شانه کردن مو یا ماساژ کف سر سه مرتبه روزانه، طناب زدن یا در جا زدن ۲۰دقیقه طوری که قلب تند زده و گردش خون بالا برود و پیاده‌روی روزانه ۲۰دقیقه توصیه می‌شود؛
و در آخر، توصیه شما در خصوص سبک زندگی از نگاه طب سنتی برای سلامتی در زمستان چیست؟
رعایت سته ضروریه، آداب رفتاری و غذایی در هر فصل قطعاً در بهبود کیفیت زندگی و سلامتی تأثیر بسزایی دارد.
