جوان آنلاین: در تقویم ملی، بیست‌وچهارم آبان ماه روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار نامگذاری شده است. این روز ما را یاد افرادی می‌اندازد که برای پیشبرد فرهنگ کتاب و کتابخوانی زحمات بسیار می‌کشند و از جان مایه می‌گذارند تا بتوانند فرهنگ مطالعه را در جامعه برای کسانی که با کتاب بیگانه هستند یا راه را گم کرده‌اند ترویج کنند و بر ثانیه‌های کتابخوانی بیفزایند. به همین مناسبت «جوان» با تنی چند از کتابداران، خادمان پرتلاش کتاب در شهر تهران همکلام شده است تا از زبان آنها دغدغه و مشکلات حوزه کتاب و کتابخانه‌ها را روایت کند. همگی آنها معتقدند فربهی کتابخانه‌های عمومی از نظر امکانات به طور حتم بر جذب مخاطبان و رشد فرهنگ کتابخوانی تأثیر خواهد گذاشت.
نمی‌توان برای همه کتابخانه‌ها یک نسخه واحد پیچید
احمد محققی ۴۴ ساله است. او مدرک کارشناسی کتابداری دارد و ۲۲ سال از شغل کتابداری‌اش می‌گذرد. او حالا رئیس کتابخانه استاد حکیمی در منطقه ۱۸ تهران است و مشکلات این روز‌های حوزه کتاب و کتابخانه را گرانی کتاب، به روز نبودن منابع کتابخانه‌ها و قدیمی بودن نرم‌افزار‌ها می‌داند. محققی با اشاره به اینکه عدم دسترسی سریع به کتاب و سانسور بی‌مورد بعضی مطالب ازجمله دلایل قهر بعضی خانواده‌ها با کتاب است، اما درباره نقش کتابخانه‌ها در ارتقای فرهنگ کتابخوانی می‌گوید: «خانواده‌ها می‌توانند با مراجعه به کتابخانه‌ها و راهنمایی گرفتن از کتابدار‌ها با فرهنگ کتابخوانی بیشتر آشنا شوند و آن را به طور مستمر ادامه دهند. همچنین تشکیل کانون‌های مردمی در کتابخانه‌ها در رده‌های سنی مختلف حائز اهمیت است، چراکه مطالبه، همکاری و همراهی با مسئولان را برای بهبود وضعیت به همراه خواهد داشت.»
رئیس کتابخانه استاد حکیمی به روز کردن منابع کتابخانه‌ای، عدم ارائه نسخه واحد برای تمام کتابخانه‌ها و اینکه منابع هر کتابخانه باید بر اساس نیاز مراجعه کننده‌های همان کتابخانه تهیه و خریداری شود را از جمله دغدغه‌هایش به عنوان کتابدار نام برد و همراه شدن با تغییرات سریع تکنولوژی و همسو شدن با آن مثلاً استفاده از کتاب‌های صوتی، پی دی اف و امانت بین کتابخانه‌ای را پیشنهاد داد.
وی برای ورود کتاب به زندگی خانواده‌ها می‌افزاید: «چاپ کتاب‌های مناسب با محتوای غنی برای کودکان و گنجاندن زنگ مطالعه و کتابخانه در مدارس در ایجاد فرهنگ کتابخوانی تأثیرگذار است. تخصیص یارانه خرید کتاب برای مدارس و کتابخانه‌های عمومی، اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری در کتابخانه‌ها مثل برگزاری شب شعر، رونمایی از کتاب، نقد کتاب و فیلم، مسابقات کتابخوانی، مشاعره و انواع بازی‌های کتابخانه‌ای هم می‌تواند در سوق دادن خانواده‌ها و گروه‌های سنی به خواندن کتاب، مفید و مؤثر باشد.»
محققی در آخر می‌گوید: «مخاطبان برای بهبود وضعیت کتابخانه‌ها باید هم مطالبه‌گری کنند و هم کمک فکری و فیزیکی داشته باشند. مسئولان نیز برای اینکه فرهنگ مطالعه در جامعه رشد کند، باید به فرهنگ به دید سرمایه‌گذاری نگاه کنند نه دید هزینه. استفاده از ظرفیت متخصصان امر کتاب و کتابخوانی نیز باعث تعالی فرهنگ جامعه خواهد شد.»
ضرورت حضور تیم حرفه‌ای برای گزینش کتاب قبل از ورود به‌مخزن کتابخانه‌ها
الهام درویش کوشالی ۴۳ ساله است. او در کتابخانه بوستان بانوان نرگس مشغول کار است و ۲۲ سال سابقه کار دارد. درویش کوشالی، «هبه کتاب» این نذر فرهنگی را در گسترش مطالعه بسیار تأثیرگذار می‌داند و می‌گوید: «البته این کار با ارزانی کتاب بیشتر اتفاق می‌افتد، چون با خرید کتاب مردم می‌توانند کتاب‌های قدیمی‌شان را وقف کتابخانه کنند و این طرح جریان بیشتری پیدا کند.»
او درباره مشکلات کتابخانه‌ها می‌افزاید: «هنوز یک تیم ماهر و حرفه‌ای جهت گزینش و بررسی کتاب قبل از ورود به مخزن کتابخانه‌ها وجود ندارد. همچنین وجین کتاب‌ها و به تبع آن خالی شدن قفسه‌های کتابخانه، به روز نبودن علم کتابداران و راکد ماندن در شغلشان، از دغدغه‌های این روز‌های خادمان و دوستداران کتاب است. کمبود منابع کتاب، کمرنگ شدن اهمیت کتابخانه بین مسئولان بالا رتبه، کمبود کتابدار متخصص، بعضاً دغدغه‌مند نبودن و عدم دلسوزی کتابداران در انجام وظیفه و برخورد با مخاطب، نبود سیستم پیشرفته جهت بازیابی کتاب (جست‌وجوی کتاب) و نامناسب بودن فضای کتابخانه‌ها از جمله مشکلاتی است که موجب بی‌میلی به کتابخوانی می‌شود.»
وی دغدغه‌اش کتابخوان کردن نوجوانان است و می‌گوید: «بازی‌های تلویزیونی، کامپیوتر‌های شخصی و موبایل از عوامل مؤثر در بی‌علاقگی کودکان و نوجوانان به مطالعه به شمار می‌رود. توزیع مجلات مناسب در مدارس و کتابخانه محلات، اهدای بن خرید کتاب، راه‌اندازی جشنواره کتاب در مدارس و کتابخانه‌ها، کلاس‌های آموزشی مرتبط با کتاب و کتابخوانی مانند کلاس نویسندگی یا کلاس صحافی کتاب، دعوت از نویسندگان و شاعران مطرح در حوزه کتاب کودک و نوجوان به کتابخانه جهت رونمایی از کتاب‌ها، دورهمی با نویسنده کتاب جهت خوانش کتاب، برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب با تخفیف ویژه برای دانش‌آموزان، برگزاری اردوی دانش‌آموزی به کتابخانه‌های بزرگ و مطرح کشور، توجیه کردن نوجوانان از سوی نویسندگان مطرح و چهره به اهمیت مطالعه و پیامد‌های آن در زندگی و تشویق کودکان به داشتن کتابخانه شخصی از جمله راهکار‌هایی است که قشر کودک و نوجوان را به مطالعه ترغیب می‌کند.»
او در انتهای کلامش می‌گوید: «از مسئولان درخواست می‌کنم توجه بیشتری به کتابخانه‌های عمومی داشته باشند و به‌روزرسانی کتاب‌ها را در دستور کار قرار دهند. همچنین آموزش کتابداران با این رویکرد که حالا وقت نوشتن مقاله است نه جا زدن کتاب!، آراستگی محیط کتابخانه و بازسازی معماری کتابخانه‌های قدیمی هم مطالبات دیگر است. مخاطبان نیز در حفظ و نگهداری کتاب‌ها و تجهیزات کتابخانه‌ای توجه کافی داشته و به کتابخانه و قوانین آن احترام بگذارند.»
برای جذب نوجوانان می‌توان فضای کتابخانه‌ها را توأم با شادی و نشاط کرد
رضا باقری در کتابخانه فجر سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران مشغول کار است. او با مدرک کارشناسی ارشد مدیریت، ۲۲ سال سابقه کار در حوزه کتاب و کتابخانه دارد و مشغول خدمت به شهروندان تهرانی در این زمینه است. وی معتقد است برای جذب نوجوانان می‌توان فضای کتابخانه‌ها را توأم با شادی و نشاط کرد.
باقری با اشاره به گرانی کتاب، عمده‌ترین مشکل در حوزه کتابخوانی را عدم شناخت کافی مردم در این زمینه دانست. وی معتقد است معرفی صحیح کتاب یکی از نکاتی است که می‌تواند باعث علاقه‌مندی مخاطبان به کتاب شود. وی در آخر می‌گوید: «ما در کتابخانه فجر توانستیم تعداد زیادی نوجوان جذب کنیم. برای این کار فضا‌هایی در نظر گرفتیم تا بعد از زمان کتابخوانی در یک زمان به عنوان فراغت بازی کنند. زمانی هم برای معرفی کتاب داریم که درخواست آنها به صورت کانونی و هفتگی انجام می‌شود.»
دستیابی آسان به اطلاعات سطحی فضای مجازی، گرایش به‌کتابخوانی را کم کرده است
دیگر خادم کتابی که با او به گفتگو نشستیم مریم رحمنی است. او کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی دارد. رحمنی سال ۱۳۸۰ در کتابخانه عمومی سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران مشغول به خدمت شد و حالا ۲۲ سال است سابقه کار دارد. وی اکنون رئیس کتابخانه قائم (عج) است.
رحمنی سرانه مطالعه کشور را پایین می‌داند و می‌گوید: «برای توسعه و ترویج کتابخوانی می‌توان از سیستم‌های فناوری اطلاعات برای دسته‌بندی و طبقه‌بندی کتاب‌ها استفاده کرد. همچنین ثبت اطلاعات، سازمان‌دهی منابع و کتاب‌ها برای یافتن آسان، پاسخگویی به سؤالات مراجعه کننده‌ها و راه‌اندازی فعالیت‌هایی در کتابخانه از جمله گروه‌های کتابخوانی نیز راهکاری مؤثر است.»
رئیس کتابخانه قائم (عج) در پاسخ به این سؤال که چرا میل به کتابخوانی کم شده است، می‌افزاید: «دغدغه‌های معیشتی، شغلی و اجتماعی آنچنان مردم را سرگرم خود کرده که بسیاری حتی به فکر استفاده از کتابخانه و مطالعه کتاب نیستند. بیشترین مراجعان به کتابخانه‌ها محصلان بوده و مطالعه آنها هم در زمینه کتاب‌های درسی و کمک درسی است. شیوع استفاده از اینترنت و انواع شبکه‌های اجتماعی و دستیابی آسان به اطلاعات هرچند سطحی، از جمله علل کاهش فرهنگ مطالعه در کتابخانه‌هاست. عدم تخصیص بودجه به کتابخانه‌های عمومی برای خرید کتاب نیز از جمله مشکلاتی است که با آن مواجه هستیم.»
او مهم‌ترین علت ضعف فرهنگ مطالعه در کشور را محیط خانواده عنوان می‌کند و اظهار می‌دارد: «خیلی از خانواده‌ها کمبود وقت را بهانه می‌کنند، اما از فضای مجازی نیز نمی‌توان غافل شد، چراکه باعث بی‌توجهی آنها به کتاب و فرهنگ مطالعه شده است و این موارد تأثیر زیادی روی فرزندان دارد.»
رحمنی در بیان دغدغه‌های مخاطبان و دوستداران کتاب می‌گوید: «کتابخانه‌های عمومی به دلیل کمبود‌هایی که دارند در روند ترویج مطالعه، کارایی لازم را ندارند. از این مشکلات می‌توان به مواردی از جمله بی‌توجهی به استاندارد‌های موجود در تهیه منابع و کتب، کمبود منابع علمی و کتاب‌های مرجع روزآمد در کتابخانه‌های عمومی، عدم به کارگیری فنون و روش‌های عملی در جلب و جذب خوانندگان بالقوه کتاب، کمبود نیروی انسانی متخصص و کارآزموده و عدم تناسب تعداد کتابخانه‌ها با شاخص‌های رشد جمعیت، نارسایی فضا، مجموعه و عدم انسجام آنها، مجهز نبودن کتابخانه‌ها به تجهیزات لازم، خدمات سمعی و بصری و متناسب و هماهنگ نبودن کتب کتابخانه با شرایط و نیاز‌های مراجعان اشاره کرد.»
وی به برنامه‌های مختلفی که در سطح کتابخانه‌ها برای ترویج کتابخوانی برگزار می‌شود اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: «از جمله برنامه‌های متناسب با تمامی مناسبت‌های ثبت شده در تقویم می‌توان به تبلیغ و ترویج کتاب، رونمایی و نقد و بررسی، برنامه‌های جنبی و شاد برای کودکان و نوجوانان نظیر قصه‌گویی، برگزاری نشست‌های مختلف کتابخوانی، برگزاری محفل ادبی به مناسبت‌های مختلف، برنامه‌های ویژه مثل مسابقات کتابخوانی، برنامه‌های مناسبتی و مشارکتی نظیر برپایی نمایشگاه از منابع در کتابخانه‌ها به مناسبت‌های مختلف در سطح کتابخانه‌ها اشاره کرد.»
وی همچنین برای جذب حداکثری مخاطبان به کتابخانه‌ها می‌گوید: «غنی کردن منابع کتابخانه‌های عمومی، تشویق مراجعین به مطالعه از سوی متخصصان کتابدار و کارکنان کتابخانه‌ها، برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب در کتابخانه‌ها، معرفی کتاب‌های مناسب در نشست‌های ادبی در کتابخانه‌ها و مراسم رونمایی از کتاب‌های مطرح، اهدای کتاب به مراجعین به عنوان جایزه، دعوت از نویسندگان و اهل قلم جهت ایراد سخنرانی در کتابخانه‌ها، اجرای مسابقات کتابخوانی به مناسبت‌های مختلف، گنجاندن درس مطالعه و کتابخوانی در برنامه درسی مقاطع مختلف تحصیلی، معرفی و تقدیر از اعضای فعال کتابخانه‌های عمومی و تشکیل کانون‌های ادبی در کتابخانه‌ها بر حسب علاقه مراجعین به موضوعات مختلف، از جمله اقداماتی است که می‌توان با همکاری مسئولان و حتی مخاطبان انجام داد.»
رحمنی برای ترویج کتابخوانی با اعتقاد به اینکه باید بچه‌ها را از کودکی با کتاب مأنوس کرد، می‌گوید: «پدر و مادر‌ها با خرید کتاب‌های مورد علاقه برای فرزندان یا بردن آنها به کتابخانه‌هایی که کتاب کودک دارند، شور و شوق بچه‌ها را بیشتر می‌کنند. مسابقات کتابخوانی، طرح‌های تخفیف خرید کتاب، نمایشگاه‌های فصلی و مناسبتی و حتی برگزاری محفل کتابخوانی در شبکه‌های اجتماعی با توجه به سلایق افراد در گروه از جمله راه‌های علاقه‌مندی به کتاب و مطالعه است.»
