چند سالي مي‌شود استايل‌هاي حرفه‌اي و فشن در ميان قشر مذهبي و محجبه هم نفوذ كرده است، به گونه‌اي كه شاهد هستيم حتي بانوان مذهبي جامعه هم در كنار آنكه دغدغه پوشيدگي لباس خود را دارند، به دنبال ست‌كردن روسري، ساق دست و كيف و كفش خود هستند؛ اتفاقي كه گاهي اوقات شكل افراطي به خود مي‌گيرد. اگر بخواهيم اين روند را ريشه‌يابي كنيم به جريان حجاب‌استايل‌ها و بلاگرهاي حجاب مي‌رسيم؛ جرياني كه موجب شده حتي بخشي از اقشار مذهبي هم از فلسفه حجاب فاصله بگيرند. اين ماجرا اما برنامه‌ريزي‌شده‌تر از چيزي است كه تصورش را بكنيم. حجاب‌استايل‌ها و بلاگرهاي حجاب علاوه بر برنامه‌ريزي براي استحاله چادر و حجاب قشر مذهبي، اهداف سياسي را دنبال مي‌كنند. اين موضوعي است كه در گفت‌وگو با فاطمه رازقندي، پژوهشگر و فعال رسانه‌اي به بررسي آن پرداخته‌ايم.
پديده حجاب‌استايل‌ها چرا به يك موضوع حساسيت‌برانگيز تبديل شده است و آيا بايد از گسترش فعاليت حجاب‌استايل‌ها و بلاگرهاي حجاب نگران بود؟
پديده «حجاب‌استايل» يا بلاگر محجبه، اولين بار شايد با هدف جذب بانوان به حجاب و ترويج عفاف و حجاب در فضاي مجازي شكل گرفت و در نظر اول، اين يك حركت خوب فرهنگي در جهت ترويج حجاب بود، اما سود كلاني كه از آنِ طراحان صنعت مد و مزون‌ها مي‌شد، كار را در اندازه حركت فرهنگي نگه نداشت! بلاگرها به دنبال جذب فالوور و كسب درآمد بيشتر، هر روز جنبه‌هاي مختلف و بيشتري از زندگي خود را به نمايش مي‌گذاشتند و بيشتر در ورطه زيبا نشان دادن خود، فرو مي‌رفتند و طراحان مد و لباس، بيشتر به دنبال كسب درآمد و سود هنگفت بودند، لذا نياز به جذاب‌تر كردن حجاب براي قشر مذهبي بود. آنها با شعارهاي «با حجاب هم مي‌توان زيبا و جذاب بود»، «زيبا كردن محدوديت‌هاي حجاب» و «بهت ياد ميدم چطوري هم محجبه باشي، هم خوش‌تيپ و جذاب»، كار خود را گسترش دادند و به جاي ترويج حجاب، به «استحاله حجاب» رسيدند. شرط ديده‌شدن و جذب فالوور در فضاي عكس و فيلم محور اينستاگرام، فقط و فقط جذابيت و نمايش بيشتر زيبايي است، در حالي كه اساس و فلسفه حجاب، پوشاندن زيبايي است و اين دو باهم جمع نمي‌شوند و يك تناقض است!
به موضوع استحاله حجاب اشاره داشتيد. موضوع ديگري كه در خصوص حجاب‌استايل‌ها به چشم مي‌خورد، عادي‌سازي رعايت نكردن برخي احكام شرعي است. به طور مثال شاهد آرايش غليظ يا استفاده از كاشت ناخن و مژه از سوي اين بلاگرها هستيم. آيا اين افراد با چنين رفتارهايي هدف خاصي را دنبال مي‌كنند؟
يكي از كارهايي كه از سوی بلاگرهاي حجاب انجام مي‌شود «ترويج آرايش» به شكل بسيار افراطي شامل آرايش صورت، انجام عمل‌هاي مختلف زيبايي و تزريق فيلر است. حتي برخي از اين خانم‌هاي محجبه، كار را به كاشت ناخن و مژه هم رسانده‌اند كه طبق احكام شرع، جدا از گناه زينت در مقابل نامحرم، موجب بطلان وضو و غسل است! ولي با كلاه شرعي در حال تبليغ اين مسئله و عادي‌سازي در قشر مذهبي هستند و متأسفانه تا حدي هم موفق بوده‌اند. ترويج آرايش از سوی بلاگرهاي حجاب تا جايي در ميان خانم‌هاي محجبه پيش رفته كه به تقبيح آرايش نكردن رسيده و تا حد زيادي عادي شده است و اگر خانمي بدون آرايش از خود عكس بگذارد يا در جامعه حاضر شود، مورد انتقاد و تمسخر واقع مي‌شود و اين تفكر، زن ايراني را به يك عروسك و موجودي اسير ظواهر، تبديل كرده و هر روز بيشتر در اين ورطه عميق و بي‌سرانجام فرو مي‌برد و او را از رشد و پيشرفت، عقب مي‌زند و مدام درباره ظاهر خود دچار مقايسه با بلاگرها و نارضايتي از ظاهر خود مي‌كند. حالا ديگر هيچ بلاگر حجاب‌استايلي در تصاوير خود، بدون آرايش، گريم و لاك ناخن نيست! واضح است كه اين جريان، دغدغه دين و فرهنگ ندارد و فقط به فكر جيب خود و ديده‌شدن بيشتر در ميان قشر معتقد به باورهاي ديني- كه مايل است به جاي بلاگر و مدلينگ بدون حجاب و دور از اعتقادات خود، اين افراد را دنبال كند- است.
هدف اصلي حجاب‌استايل‌ها كدام يك از اقشار و گروه‌هاي جامعه هستند؟
بلاگرهاي محجبه، فرهنگ پوشش يك خانم مذهبي را به اين شكل تغيير مي‌دهند كه هر طور دوست داري لباس بپوش و آرايش كن، فقط نبايد موي سر يا قسمتي از بدن برهنه باشد - شبيه جرياني كه اولين بار در كشورهاي تركيه، اندونزي و مالزي از سوی صنعت مد براي زنان مسلمان ايجاد شد- و اينگونه احكام شرعي در جامعه تغيير مي‌كند و برخي مسائل كه از نظر شرع، حرام است و در عرف هنوز قبيح است، از سوی اين افراد براي جامعه عادي‌سازي مي‌شود. در اين بين زنگ خطري كه بايد جدي گرفته شود، اعتقادات دهه هشتادي‌هايي است كه در خانواده‌هاي مذهبي هستند. دختراني كه پدر و مادر مقيد دارند، اما بسيار تحت تأثير برخي از اين بلاگرها هستند و برخلاف خانواده خود، اعتقادي به پوشش چادر ندارند و رفته‌رفته با تغيير پوششي كه در جامعه شاهد هستيم، حجاب خود را از دست خواهند داد.
اصلي‌ترين نگراني درباره فعاليت حجاب‌استايل‌ها چيست؟
حذف چادر مسئله‌اي است كه به طور جدي از سوی اين جريان دنبال مي‌شود؛ چيزي كه دشمن سال‌هاست براي آن كار مي‌كند و حالا همه لشكر حجاب‌استايل‌ها به كمك او آمده‌اند. در ابتدا اينگونه به نظر مي‌رسيد كه چقدر خوب است افراد غيرچادري به جاي مانتوهاي تنگ و كوتاه به پوشيدن اين عبا و پيراهن‌هاي بلند تشويق مي‌شوند، اما نتيجه كاملاً برعكس بود و خود چادري‌ها را بدون چادر كرد! و البته خوشبختانه اين مسئله هنوز مورد حساسيت برخي دنبال‌كنندگان مذهبي اين افراد است و ذيل پست‌هاي تبليغ عبا، بحث و انتقاد وجود دارد. عبا يك پوشش مربوط به فرهنگ عربي است و شكل و فرم آن با چيزي كه در ايران به نام عبا عرضه مي‌شود، بسيار متفاوت است. لباسي كه مزون‌هاي ايراني به نام عبا توليد مي‌كنند، در واقع پيراهن يا مانتوي بلند است. جريان حجاب‌استايل ابتدا با چادرهاي زينت‌شده و مدل‌دار، كار خود را آغاز كردند، بعد از آن عبا و پيراهن بلند پوشيدند، اما در كمال تعجب حالا شاهد اين هستيم كه اين بلاگرهاي محجبه و ظاهراً مذهبي، حتي با بلوز و شلوار يا بلوز و دامن يا پيراهن‌هاي كوتاه‌تر ظاهر مي‌شوند و اين همان هدفي بود كه از ابتدا دنبال مي‌كردند و حتي برخي از آنها به بي‌حجابي رسيدند. به تازگي در صفحات برخي از آنها كليپ‌هايي ديده مي‌شود كه پيش از اين فقط در صفحه مدلينگ‌ها و بيوتي بلاگرها ديده مي‌شد؛ تصاويري همراه با حركات شبيه رقص و حتي خواندن آواز كه اعتراض برخي دنبال‌كنندگان را هم در پي داشته است.
آيا فعاليت حجاب‌استايل‌ها و بلاگرهاي حجاب مي‌تواند از حوزه فرهنگسازي و ترويج سبك زندگي خاص به حوزه‌هاي ديگر هم تسري يابد؟
تجربه نشان داده است بلاگرها در جهان، پس از كسب محبوبيت، به هدایت جريانات دست مي‌يابند. مخاطبان وارد نوعي همذات‌پنداري و الگوپذيري از اين افراد مي‌شوند. آنها تا جايي الگوي دنبال‌كنندگان خود قرار مي‌گيرند كه معرفي ازطرف بلاگرها، بهترين راه تبليغ و فروش محصولات توليدكنندگان و اصناف مختلف است، اما فراتر از اين مسئله، ترويج اعتقادات، تغيير سبك زندگي و تأثير فوق‌العاده زياد آنها در فرهنگ جامعه است. شعار همه بلاگرهاي حجاب اين است كه «دين من براي خودم است» و در مقابل اعتراض و انتقاد به مدل پوشش و آرايش آنها، با اين توجيه كه هركس را در قبر خود مي‌گذارند و من ادعاي مذهبي بودن ندارم و اصلاً كي گفته من مذهبي‌ام و اين نوع پوشش، انتخاب و سليقه من بوده و هر كسي دين خود را دارد و سليقه و نظر همه قابل احترام است و از اين دست توجيهات، كار خود را موجه مي‌كنند كه نتيجه آن همان ترويج سكولاريسم در جامعه است.
تغييرات سبك زندگي قشر مذهبي هم يكي از جدي‌ترين چالش‌هايي است كه در پي رشد فعاليت حجاب‌استايل‌ها شاهد آن هستيم. مكانيسم عملكرد بلاگرهاي حجاب در اين باره چگونه است؟
بلاگرهاي حجاب با نمايش زندگي خود، سفرهاي داخلي و خارجي، جشن‌ها، مراسمات و دورهمي‌ها، خريدها و گرفتن مراسم عروسي براي سالگرد ازدواج، مدام در حال تزريق حسرت و نااميدي به جامعه هستند و بسياري از خانم‌هاي مذهبي را گرفتار مصرف‌گرايي كرده‌اند، البته لازم به تأكيد است كه بخش زيادي از ترويج مصرف‌گرايي به دليل تبليغات گرفتن و درآمد بالاي آن است و البته بهترين راه تبليغي براي توليدكنندگان و فروشندگان. فقط صرف اينكه بلاگرها به دنبال‌كنندگان خود اعلام كنند كه از كدام برند استفاده مي‌كنند، براي تبليغات پربازده محصولات كافي است. حركتي كه در ابتدا با ترويج حجاب آغاز شد، حالا به يك حركت اقتصادي پردرآمد براي مزون‌ها و بلاگرها تبديل شده است. بسياري از افراد كه حتي در واقعيت يا پيش از اين پايبند به شرعيات و حجاب نبودند، حالا با طمع به سود بالاي اين شغل، وارد اين صنعت شده‌اند و در واقع كاري كه پيش از اين به عنوان «مدلينگ» يا «طراح لباس» دنبال مي‌كردند، حالا با پوششي از اسم حجاب، وارد حجاب‌استايل شده‌اند، حتي شاهد اين هستيم كه برخي طراحان حجاب، حجاب ندارند و معتقد به آن هم نيستند! چگونه انتظار داشته باشيم كسي كه مقيد به حجاب نيست، لباس مناسبي براي محجبه‌ها طراحي كند؟!
آيا اين مدل جديد از حجاب و رفتار مي‌تواند تبعات خانوادگي هم در پي داشته باشد؟
بلاگرهاي حجاب با افراط در آرايش و رقابت در مسابقه من زيباتر هستم، سطح توقع پسران و خانواده آنها را بالا مي‌برند و آنها را گرفتار مشكل‌پسندي و حد بالاي انتظار مي‌كنند تا جايي كه به كمرنگ‌شدن ارزش‌هاي يك زن مي‌انجامد و معيار انتخاب همسر، ظاهر و تيپ و اندام او مي‌شود. اين جريان، مردان متأهل را هم به اين ورطه مي‌كشاند و آنها را از همسران خود كه از افراط در توجه به ظاهر خود مانند بلاگرها بازمانده‌اند، نااميد و دلسرد مي‌كند. بسياري از بلاگرهاي حجاب در تصاويري كه از خود منتشر مي‌كنند، تأييد و همراهي همسر خود را نشان مي‌دهند، به اين معني كه همسرم مخالفتي با آرايش كردن، نوع پوشش و انتشار تصاوير در فضاي مجازي ندارد و باهم عكس و فيلم مي‌گيريم و منتشر مي‌كنيم... همين امر باعث شده است قشري كه حتي از انتشار تصوير عادي همسر خود در فضاي مجازي خودداري مي‌كرد، حالا راحت‌تر با اين مسئله كنار بيايد و كمتر خانم محجبه‌اي بدون آرايش يا مخالفت همسر خود با آرايش‌كردنش، در ملأعام ديده شود و حتي اگر بدون آرايش ظاهر شود، از سوي ديگران مورد سرزنش قرار بگيرد.
به‌نظر شما چه پایان و سرانجامی برای این پدیده حجاب‌استایل قابل پیش‌بینی است؟
حجاب‌استايل‌ها نقش پررنگي در استحاله حجاب، تغيير سبك زندگي قشر مذهبي و سنتي، فاصله اعتقادي دختران نوجوان با خانواده، سخت‌شدن ازدواج و بالا رفتن انتظارات در انتخاب همسر آينده، فضاي رقابتي و مقايسه ظاهري در بين بانوان، توجه افراطي به ظاهر و بازماندن از نقش مادري و رشد شخصي بانوان دارند. آنها همچنین در هل دادن مذهبي‌ها به سمت بي‌حجابي و سبك زندگي غربي، از دست دادن بدنه مذهبي و پايبند به شرعيات جامعه، رشد كثرت‌گرايي در جامعه، اعتباربخشي به قشر بي‌حجاب، حيازدايي، ترويج نگاه غربي و ابزاري به زن، غيرت‌زدايي در بين مردان مذهبي نسبت به پوشش نواميس خود و بسياري از موارد ديگر نقش دارند. حجاب‌استايل‌ها و بلاگرهاي حجاب، بهترين راه دشمن و جريان غرب‌زده براي تغيير باورها و سبك زندگي قشر مذهبي جامعه هستند و يك‌تنه مي‌توانند تمام برنامه‌ريزي بلندمدت دشمنان براي اين قشر جامعه را پيش ببرند. شايد برخي بگويند اينها هم قشري از جامعه هستند كه حجاب‌شان در همين سطح است و مثل همه بلاگرها، وارد اين كار شده و تعهدي به جايي نداده‌اند كه طبق خواست آنجا رفتار كنند، اما بايد بدانيم كه اين افراد، خواه ناخواه تبديل به الگو مي‌شوند، حتي اگر بارها به مخاطبان خود بگويند من الگوي شما نيستم و از اين دست مطالب كه بارها گفته‌اند و حجاب و عنوان محجبه‌بودن را دستاويزي براي شهرت و كسب درآمد كرده‌اند و نبايد اجازه داد مفهوم والاي حجاب و حيا، بازيچه اين افراد شود. چگونه ممكن است فردي كه مخاطبش از ابتدا او را به عنوان يك بلاگر محجبه با پوشش چادر و مبلغ ملزومات حجاب مزون‌ها ديده، همراه لحظه‌هاي زندگي‌اش بوده، همراه سفر كربلا و مشهد او بوده است، حالا كم‌كم تغييرات پوشش و اعتقادي او را ببيند و هيچ اثري در او نگذارد؟ براي حفظ ميراث حجاب براي نسل‌هاي بعدي، نيازمند يك قانون هستيم كه كسي كه محجبه نيست و نمي‌تواند همه چارچوب‌هاي عرفي و شرعي محجبه‌بودن را رعايت كند، حق استفاده از اين پوشش و عنوان را در رسانه نداشته باشد، همانطور كه كسي حق ندارد لباس مأمور نيروي انتظامي را بپوشد و در صفحه اينستاگرام خود، با اين عنوان خود را نشان دهد!
