اهدای عضو، دادن یک فرصت برای حیاتی دوباره و امید به فردای بیمارانی است که شمع وجودشان رو به خاموشی است، در واقع اهدای عضو و نجات افراد برای همیشه ماندگار است و تمرینی زیبا برای بخشندگی است که نیاز به فرهنگ سازی دارد.
هرچند اهدای عضو در سال ۱۴۰۱ از سوی دکتر سعید کریمی معاون درمان وزارت بهداشت افزایشی اعلام شده است، اما دکتر علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گزارشی دیگر اعلام کرده است در سال ۵ تا ۸ هزار مرگ مغزی اتفاق می‌افتد که تنها یک سوم این موارد در بحث اهدای عضو وارد می‌شوند. این آمار نشان می‌دهد سازمان‌ها و نهاد‌های مردمی باید برای فرهنگ سازی این امر خداپسندانه تلاشی مضاعف و دو چندانی داشته باشند تا حدود ۷۰۰۰ عضو قابل پیوند که می‌تواند هزار‌ها انسان را از مرگ نجات دهند به زیرخاک نرود. در این باره جوان آنلاین با دکتر فریبا قربانی قائم مقام واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، گفت و گویی داشته است که می‌خوانید.
مرگ مغزی بر اثر چه حوادث و چه بیماری‌هایی اتفاق می‌افتد؟
مرگ مغزی وضعیتی از مرگ است که به علت عدم خونرسانی بافتی، همه اعمال و حواس فرد آسیب دیده مختل می‌شود. این وضعیت کاملا غیرقابل برگشت است و از این جهت با سایر وضعیت‌های آسیب مغزی مانند کما یا زندگی نباتی متفاوت است. مرگ مغزی نوعی آسیب بی‌بازگشت سلولی است که به دنبال عوامل متعددی ممکن است رخ دهد. ضرب شدید به سر با هر مکانیسمی (تصادفات رانندگی، سقوط از ارتفاع، ضربه حین نزاع)، غرق شدگی، مسمومیت‌ها، حوادث عروقی مغز (سکته مغزی خونریزی دهنده، لخته عروقی مغز، پارگی آنوریسم)، تومور‌های مغزی، ایست قلبی- تنفسی و ... یا تمامی وقایعی که اکسیژن‌رسانی و گردش خون در مغز را متوقف کند، منجر به تخریب همه‌ی سلول‌های مغز و ساقه مغز به طور کامل می‌شود. به دلیل تخریب کامل سلول‌ها در شرایط مرگ مغزی امکان بازگشت عملکرد سلول‌ها و بازگشت فرد به زندگی، به هیچ عنوان وجود ندارد؛ که این تفاوت اصلی مرگ مغزی با کما و سایر حالت‌ها است
فرصت اهدا عضو برای یک بیمار مرگ مغزی چند روز یا چند ساعت است؟
امروزه با ارتقا علم به کمک دارو‌ها و دستگاه‌های پیشرفته‌ی تنفس مصنوعی می‌توان پس از وقوع مرگ مغزی، فعالیت قلب را تا مدتی کوتاه حفظ کرد تا به اعضای دیگر بدن اکسیژن رسانی کند. پس از سرآمدن این مدت کوتاه، قلب دیگر حتی با کمک دارو‌ها و دستگاه‌های مصنوعی هم قادر به ادامه‌ی فعالیت نیست و این تپش‌های خود به خودی و مصنوعی قلب نیز از کار خواهد افتاد. پس همانطوری که عنوان شد فردی که دچار مرگ مغزی شده با کمک دستگاه‌ها و فناوری پزشکی حیاتش برای مدت زمان محدودی حفظ می‌شود که این مدت بسیار محدود است و هر چقدر تاخیر در تصمیم گیری اتفاق بیفتد، امکان اهدای عضو کاهش می‌یابد.
آیا سن بیمار برای اهدا عضو حائز اهمیت است؟
همه می‌توانند در امر اهدای عضو با گرفتن کارت اهدا پیش‌قدم شوند و محدودیت سنی منظور نشده است. تنها عاملی که می‌تواند مانع اهدای عضو شود شرایط بالینی فرد اهداکننده است که در زمان فوت وی توسط پزشک متخصص تشخیص داده خواهد شد.
چند درصد امکان برگشت در یک بیمار مرگ‌مغزی وجود دارد؟
مرگ مغزی در واقع یکی از تابلو‌های وقوع مرگ است که در یک درصد مرگ‌ها دیده می‌شود. فرد مرگ مغزی هیچ گونه حس و احساسی ندارد (نه می‌بیند، نه می‌شنود و نه درد می‌کشد) و امکان بهبودی و بازگشت مرگ مغزی به هیـــچ عنوان وجود ندارد.
تشخیص مرگ مغزی چگونه و زیر نظر چند پزشک انجام می‌گیرد؟
گروهی متشکل از چهار پزشک متخصص و معتمد از طرف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (یک متخصص اعصاب، یک متخصص جراحی مغز و اعصاب، یک متخصص داخلی و یک متخصص بیهوشی) بیمار را به صورت جداگانه و مستقل بررسی کرده و پس از انجام معاینات و تست‌های لازم، مرگ مغزی وی را تایید یا رد می‌کنند. درنهایت یک متخصص پزشکی قانونی که در اصل نماینده‌ی قوه‌ی قضائیه است کل این روند شامل تشخیص اولیه، تایید متخصصان و «رضایت انتقال» اولیای دم را به‌دقت بررسی می‌کند تا اجازه‌ی برداشت اعضا صادر شود.
با وجود داشتن کارت اهدای عضو آیا مخالفت خانواده‌ها قانونی است؟
مطابق قوانین جمهوری اسلامی ایران و بسیاری دیگر از کشور‌های جهان، اهدای عضو فرد مرگ مغزی تنها در صورتی انجام می‌پذیرد که اولیای دم رضایت خود را کتبا اعلام کنند، به این معنی که در صورت بروز مرگ مغزی، چه فرد کارت اهدا داشته باشد و چه نداشته باشد اهدای عضو تنها در صورت رضایت خانواده‌ی وی قابل انجام است. داشتن کارت اهدای عضو کوششی فرهنگی و فرهنگ‌ساز است و نشان‌دهنده‌ی تمایل قلبی فرد به اهدای اعضای خود در صورت بروز مرگ مغزی می‌باشد. با وجود کارت یا آگاهی قبلی از رضایت متوفی، تصمیم‌گیری برای خانواده آسان‌تر می‌شود. تجربه نشان داده که حتی اگر اعضای خانواده با اهدای عضو موافق نباشند، اما خود فرد از قبل تمایل خود را به اهدای عضو اعلام کرده باشد خانواده نیز سرانجام به خواسته‌ی عزیز خود احترام گذاشته و به این وصیت او عمل می‌کنند.
برای آشنایی بیشتر و دعوت افراد برای گرفتن کارت اهدای عضو چه راهکاری پیشنهاد می‌دهید؟
هنر به عنوان یکی از مولفه‌های تاثیرگذار در فرهنگ سازی، نقش به سزایی در ارتقای سطح دانش عمومی دارد و، چون یکی از ظرفیتهای مطلوب در بحث هنر بهره‌مندی از سینما و تلویزیون است، توجه ویژه به تولید محتوا‌های چند رسانه‌ای بسیار تاثیر گذار خواهد بود. در نظر داشته باشید فیلمها اثرگذاری بالایی برای تشویق مردم به اهدای عضو دارند. از جمله سایر اقدامات تاثیرگذار در این حوزه می‌توان به رسانه‌ها و اصحاب رسانه اشاره کرد تا با اطلاع رسانی درست، جامعه را به سطحی از آگاهی برسانند که اهدای عضو را اهدای زندگی بدانند؛
و در آخر تجربه دیگر کشور‌های موفق...
کشور‌های مختلف الگو‌های متفاوتی برای اهدای عضو دارند. در برخی کشور‌ها مورد مرگ مغزی سرمایه ملی محسوب می‌گردد و پیش‌فرض بر اهدای عضو است مگر اینکه فرد در زمان حیات خود اعلام کرده باشد؛ تمایلی به اهدای اعضای خود پس از مرگ نداشته است و یا خانواده وی مانع اهدا شوند. با پیشرفت دانش و تجهیزات پزشکی امید برای نجات جان بیماران لاعلاج افزوده شده و به دنبال آن نیاز‌هایی از جمله نیاز به ارگان اهدایی بیشتر از قبل حس می‌شود. برای تهیه این اعضا از موارد مرگ مغزی در کشور‌های مختلف قوانینی متفاوت در حال اجراست و بررسی مکرر جهت بهبود آن‌ها درحال انجام است. ریشه تمامی این قوانین احترام به رضایت فردی و استقلال در تصمیم‌گیری است. دو نوع قانون کلی وجود دارد رضایت مفروض و غیرمفروض. در نوع غیرمفروض، داوطلبان می‌توانند با ثبت‌نام اعلام آمادگی خود را برای برداشت ارگان رسمی کنند هرچند این ثبت‌نام دلیلی برای عدم کسب اجازه از خانواده یا افراد تعیین شده توسط فرد نیست. قانون رضایت مفروض یا انصراف به صورت پیش‌فرض بنا را بر رضایت تمامی افراد جامعه می‌گذارد و اگر فردی رضایت به این امر نداشت، لازم است در سایت‌های اعلامی، انصراف خود را ثبت کند. در این قوانین هم رضایت نزدیکان تعیین‌کننده است. مطالعات نشان داده افراد بسیار زیادی در سطح جوامع مختلف رضایت به اهدا دارند، ولی درصد کمی از آن‌ها ثبت‌نام و اعلام رضایت رسمی می‌کنند از این‌رو قانون انصراف به‌طور موثر نرخ رضایت به اهدا را افزایش می‌دهد. مثال این امر کشور اتریش است که با قانون انصراف opt out نرخ رضایت بسیار بالایی نسبت به کشور آلمان (که از نظر فرهنگی، اقتصادی و موقعیت جهانی مشابهت ویژه ایی با کشور اتریش دارد) با قانون opt in به ثبت رسانده است. کشور ما از نظر آمار پیوند و اهدای ارگان در صدر آسیا قرار دارد و پیشرفت فوق‌العاده و موقعیت مناسبی را داراست. قانون ایران اعلام رضایت و ثبت‌نام است یعنی قانون رضایت غیرمفروض یا opt in که در صورت رخداد مرگ مغزی تصمیم نهایی توسط نزدیکان اتخاذ می‌شود. از نکات بسیار مهم و لازم به فرهنگ‌سازی در این مدل قانون اعلام نیت قلبی و رضایت شخص به نزدیکانش است. چون نزدیکان و رضایت دهنده‌ها عموما احترام به نیت فرد را ملاک تصمیم خود قرار می‌دهند. در تمامی قوانین فرهنگ‌سازی و آگاهی‌رسانی به تمامی مردم مؤثرترین و مهم‌ترین کار برای افزایش نرخ اهدا و رضایت است. در برخی کشور‌ها مثل ایران حتی اگر فرد وصیت به اهدای عضو نماید، رضایت اولیای دم ضروری است. در کشوری مثل ژاپن برای بررسی شرایط مرگ مغزی نیز فرد در زمان حیات خود باید اجازه داده باشد.
