اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه یک مشوق مالیاتی است که به کسب‌وکار‌ها اجازه می‌دهد در مقابل بدهی مالیاتی خود برای هزینه‌های تحقیقاتی واجد شرایط، اعتباری مطالبه کنند. این اعتبار برای اولین بار در سال ۱۹۸۱ در امریکا معرفی و از آن زمان در بسیاری از کشور‌های دیگر از جمله کانادا، استرالیا و انگلیس پذیرفته شد. هدف از این اعتبار تشویق شرکت‌ها به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه است که می‌تواند منجر به رشد اقتصادی، پیشرفت‌های فناوری و افزایش رقابت شود. این اعتبار مالیاتی به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا درصدی از هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه را از مالیات خود کسر کنند.
بسیاری از دولت‌ها در سراسر جهان مشوق‌های مالیاتی برای تشویق کسب‌وکار‌ها به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ارائه می‌کنند و یکی از این مشوق‌ها، اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه است، چه آنکه تحقیق و توسعه جزء حیاتی نوآوری و رشد اقتصادی است و فرآیند ایجاد دانش، محصولات و خدمات جدید از طریق پیشرفت‌های علمی و فناوری است. با این حال، تحقیق و توسعه می‌تواند یک تلاش پرهزینه و پرخطر باشد، به همین دلیل است که مشوق‌های مالیاتی برای تشویق کسب‌وکار‌ها به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه یک الزام به شمار می‌رود.
گسترش فعالیت‌های تحقیق و توسعه به‌عنوان یکی از راهبرد‌های مهم در رشد اقتصادی، مورد توجه کشور‌های مختلف قرار گرفته است و اندازه‌گیری و ارتقای آن، یکی از ابزار‌های مهم در سیاست فناوری و نوآوری قلمداد می‌شود. توجه به نقش فناوری در رشد اقتصادی از نیمه قرن بیستم و با مدل رشد سولو به ادبیات اقتصاد رشد وارد شد و دو دهه بعد با توسعه مدل‌های رشد درون زا رسمیت یافت. از این زمان به بعد، تأثیر پیشرفت فناوری‌های برنامه‌ریزی‌شده موضوع مدل‌های رشد قرار گرفت و دانش به‌مثابه خروجی فعالیت‌های تحقیق و توسعه به‌عنوان محور توضیح‌دهنده رشد اقتصادی کشور‌ها مطرح شد.
یکی از تأثیرات اصلی اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، تأثیر آن بر رشد اقتصادی است. با تشویق کسب و کار‌ها برای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، اعتبار می‌تواند منجر به ایجاد محصولات و خدمات جدید شود که می‌تواند باعث افزایش فعالیت اقتصادی و ایجاد شغل شود. این به نوبه خود می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌های مصرف‌کننده و رشد اقتصادی شود. اثر دیگر اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، تأثیر آن بر ورود فناوری به صنعت است. با ایجاد مشوق مالیاتی برای کسب و کار‌ها برای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، این اعتبار می‌تواند پذیرش فناوری‌ها و نوآوری‌های جدید را تشویق کند. این می‌تواند منجر به افزایش بهره‌وری، کارایی و رقابت شود و به کسب و کار‌ها کمک کند تا از رقبای خود جلوتر بمانند. اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه همچنین می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر تحول توسعه صنعتی داشته باشد. با تشویق کسب و کار‌ها به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، این اعتبار می‌تواند به تبدیل صنایع سنتی به صنایع دانش بنیان کمک کند. این می‌تواند منجر به ایجاد صنایع جدید و رشد صنایع موجود شود که می‌تواند به رشد اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید کمک کند.
در نهایت، اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه می‌تواند به افزایش بازاریابی برای شرکت‌های دانش بنیان کمک کند. با ایجاد مشوق مالیاتی برای کسب و کار‌ها برای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، این اعتبار می‌تواند به این شرکت‌ها کمک کند تا محصولات و خدمات جدیدی را توسعه دهند که برای مصرف کنندگان بازاریابی و منجر به افزایش فروش و درآمد شود که می‌تواند به رشد و گسترش این شرکت‌ها کمک کند.
همچنین شرکت‌های بزرگ دارای توانمندی بیشتری در سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه نسبت به شرکت‌های کوچک و متوسط هستند و این شرکت‌ها به دلیل اینکه به دنبال بازده اقتصادی بالا هستند، مسائلی همچون مالیات، سود شرکت و تجاری‌سازی فعالیت‌های تحقیق و توسعه از اهمیت بالایی در این شرکت‌ها برخوردار است؛ بنابراین مشوق مالیاتی تحقیق و توسعه با کاهش مالیات شرکت‌ها و پوشش بخشی از هزینه‌های تحقیق و توسعه جدید می‌تواند ابزار سیاستی مناسبی برای تغییر استراتژیک این شرکت‌ها باشد. اجرای این مشوق مالیاتی سبب می‌شود دیگر شرکت‌ها به‌منظور کاهش فشار مالیاتی به سمت هزینه‌کرد‌های قابل قبول مالیاتی که سوددهی بیشتری برای شرکت ایجاد می‌کند و ریسک کمتری دارد حرکت نکنند. به عنوان مثال بسیاری از شرکت‌های فوتبال به دلیل حمایت‌های مالیاتی حوزه ورزش و فرهنگی، بخشی از درآمد‌های خود را سمت ایجاد باشگاه‌های ورزشی صرف می‌کنند، اما با حمایت مؤثر و هدفمند از هزینه‌های تحقیق و توسعه بنگاه می‌توان رفته‌رفته شاهد تغییر رفتار بنگاه و سرمایه‌گذاری هرچه بیشتر این شرکت‌ها به سمت تحقیق و توسعه و دانش‌بنیان شدن این شرکت‌ها بود.
اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه ابزاری قدرتمند برای تشویق مشاغل به سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه است. اثرات آن بر رشد اقتصادی، ورود فناوری به صنعت، تحول توسعه صنعتی و افزایش بازاریابی برای شرکت‌های دانش بنیان قابل توجه و گسترده است. به این ترتیب، دولت‌ها در سراسر جهان باید به حمایت و ترویج استفاده از اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه برای کمک به نوآوری، رشد اقتصادی و رقابت ادامه دهند.
این روش مهم در زمینه هزینه‌کرد تحقیق و توسعه نیز از تجربیات موفقی در سطح جهانی برخوردار است؛ کشور‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) از جمله کشور‌های پیشرفته صنعتی دنیا هستند که برای توسعه فناوری و افزایش نوآوری، از ابزار‌های مالیاتی مانند اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه استفاده می‌کنند. تجربه کشور‌های OECD نشان می‌دهد استفاده از اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه می‌تواند به عنوان یکی از راهکار‌های مؤثر برای توسعه فناوری و افزایش نوآوری در کشور‌ها باشد. در این راستا، کشور‌هایی مانند امریکا، کانادا، انگلیس، آلمان، فرانسه و ژاپن از این ابزار مالیاتی استفاده می‌کنند و نتایج مثبتی را در حوزه تحقیق و توسعه و افزایش نوآوری به دست آورده‌اند.
در کشور‌هایی مانند امریکا، اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به عنوان یکی از ابزار‌های مهم برای توسعه فناوری و افزایش نوآوری در نظر گرفته می‌شود. این اعتبار مالیاتی به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا ۲۰ درصد از هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه را از مالیات خود کسر کنند. این ابزار مالیاتی در امریکا به عنوان یکی از ابزار‌های مهم برای توسعه فناوری و افزایش نوآوری در نظر گرفته می‌شود و تأثیرات مثبتی در این حوزه داشته است. همچنین کشور‌هایی مانند کانادا، انگلیس و آلمان نیز از اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه استفاده می‌کنند. در کانادا، این اعتبار مالیاتی به شرکت‌ها اجازه می‌دهد ۳۵ درصد از هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه را از مالیات خود کسر کنند. در انگلیس این اعتبار مالیاتی به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا ۲۳۰ درصد از هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه را از مالیات خود کسر کنند. در آلمان نیز این اعتبار مالیاتی به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا ۲۵ درصد از هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه را از مالیات خود کسر کنند.
تجربه کشور‌های OECD در تحقیق ورود فناوری و توسعه تحقیق و توسعه صنعتی نشان می‌دهد استفاده از اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه می‌تواند به عنوان یکی از راهکار‌های مؤثر برای توسعه فناوری و افزایش نوآوری در کشور‌ها باشد. این ابزار مالیاتی به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه را کاهش دهند و در نتیجه، ترغیب به انجام تحقیقات بیشتر و افزایش نوآوری شوند.
راهکار اصلی کاهش ریسک و عدم قطعیت هزینه‌کرد‌های تحقیق و توسعه
امیرعلی اقبالی، کارشناس اقتصاد توسعه پیرامون اهمیت اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در تحقق ورود فناوری به صنعت و تحول صنعتی و مزیت‌های آن برای تحقق دانش‌بنیان شدن اقتصاد ملی و صنایع کشور و همچنین با اشاره به اهمیت کاهش ریسک انجام تحقیق و توسعه برای بنگاه‌های اقتصادی به «جوان» می‌گوید: «انجام تحقیق و توسعه دارای ریسک و عدم قطعیت در به نتیجه رسیدن است و انجام آن هزینه بالایی دارد و این موضوع ممکن است انگیزه شرکت‌ها را برای انجام تحقیق و توسعه کاهش دهد؛ بنابراین کشور‌های مختلف از مشوق‌های مالی همچون دادن تسهیلات، یارانه و مشوق‌های مالیاتی استفاده می‌کنند تا تحقیق و توسعه صرفه اقتصادی داشته باشد و مهم‌ترین راهکار حمایتی در افزایش هزینه‌کرد تحقیق و توسعه و کاهش ریسک این هزینه‌ها، مشوق‌های مالیاتی است.»
وی ادامه می‌دهد: «در یک دهه گذشته «اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه» به یکی از اصلی‌ترین ابزار حمایتی مالیاتی از تحقیق توسعه بنگاه‌های اقتصادی در بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته تبدیل شده است، به‌طوری‌که تعداد کشور‌های توسعه یافته بهره‌مند از این ابزار مشوقی در ۲۰ سال گذشته، ۱۳۳ درصد رشد داشته است. این موضوع اهمیت و جایگاه استفاده از اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در کشور‌های توسعه یافته را نشان می‌دهد و حتی در برخی کشور‌ها همچون کره جنوبی، ژاپن، اسپانیا و برخی کشور‌های دیگر از چندین نوع از اعتبار مالیاتی با نرخ‌ها و حمایت از پروژه‌ها و هزینه‌های مختلف استفاده می‌شود.»
این کارشناس اقتصاد توسعه در رابطه با سیاست اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به عنوان مهم‌ترین مشوق مالیاتی برای تحقق ورود فناوری به صنعت می‌افزاید: «اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه مشوق مالیاتی است که متناسب با میزان هزینه‌های تحقیق و توسعه انجام گرفته است و بنگاه اقتصادی در مالیات قطعی بنگاه‌های اقتصادی کسر می‌شود. این مشوق مالیاتی با کاهش مالیات شرکت متناسب با هزینه‌های تحقیق و توسعه انجام گرفته و موجب پوشش بخشی از هزینه‌های تحقیق و توسعه بنگاه اقتصادی می‌شود و در نهایت ریسک انجام تحقیق و توسعه را برای بنگاه پایین می‌آورد.»
این کارشناس توسعه اقتصادی پیرامون تاریخچه مشوق‌های حمایتی برای تحقیق و توسعه صنعتی و ورود فناوری به صنعت اضافه می‌کند: «تا پیش از قانون جهش تولید دانش‌بنیان، در نظام قوانین و مقررات ایران، ابزار‌های مالیاتی برای حمایت از فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای و پژوهشی به‌صورت پراکنده مورد استفاده قرار گرفته که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مشوق مالیاتی در نظر گرفته‌شده در ماده ۳ قانون «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» مصوب سال ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی اشاره کرد که طبق آن درآمد حاصل از فروش محصولات دانش‌بنیان معاف از مالیات است، اما باید گفت در درازمدت این معافیت مالیاتی نمی‌تواند محرک مناسبی برای انجام تحقیق و توسعه بنگاه‌های اقتصادی باشد، چراکه این معافیت مالیاتی صرفاً برندگان مسیر تحقیق و توسعه را که به مرحله فروش و درآمد رسیده‌اند مورد حمایت قرار می‌داد و درآمد حاصل از محصول دانش بنیانی را که به فروش رسیده است مورد حمایت قرار می‌دهد و حمایت مستقیمی از هزینه‌کرد‌های بالای تحقیق و توسعه بنگاه‌ها، عدم قطعیت و ریسک انجام پروژه‌های تحقیق و توسعه آن‌ها ندارد.»
امیرعلی اقبالی در پاسخ به این سؤال که با توجه به اهمیت تحقیق و توسعه بنگاه‌های اقتصادی و حمایت از آن وضعیت اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در کشور ما چگونه است؟ می‌افزاید: «در سال ۱۴۰۰ و با تصویب قانون جهش تولید دانش بنیان و قرار گرفتن اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در ماده ۱۱ این قانون، این مشوق مالیاتی تحقیق و توسعه به مرحله اجرایی‌سازی نزدیک شده است. اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در نظر گرفته شده در قانون جهش تولید دانش بنیان یک ابزار مالیاتی هوشمند و پیشرفته مالیاتی است که امکان تنظیم‌گری بالایی در حمایت از تحقیق و توسعه در اختیار سیاستگذاران علم و فناوری کشور قرار می‌دهد، به طوری که با تمرکز بر ملاک‌هایی همچون محدودیت در اعطای این مشوق به بنگاه‌های بزرگ و کوچک، صنعت خاص، سطح فناوری پروژه‌ها و میزان نوآوری پروژه‌های تحقیق و توسعه، تعیین سقف روی هزینه‌های واجد شرایط پروژه‌های تحقیق و توسعه می‌توان میزان بار مالی اجرای این مشوق به‌ویژه در سال‌های ابتدایی را مدیریت کرد. همچنین به دلیل اینکه این مشوق مالیاتی از هزینه‌های پروژه‌های تحقیق و توسعه‌ای که در راستای توان فنی و تولیدی شرکت‌هاست حمایت می‌کند منجر به رونق کسب‌وکار بنگاه‌ها و افزایش تولید و در نهایت افزایش درآمد بنگاه‌ها و درآمد‌های مالیاتی دولت در بلندمدت خواهد شد. اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه باعث می‌شود شرکت‌ها به ویژه شرکت‌های بزرگ هزینه‌های خود را به منظور دریافت مشوق‌های مالیاتی دیگر همچون تأسیس تیم‌های ورزشی و... به سمت تحقیق و توسعه بیاورند و این موضوع سبب دانش بنیان شدن شرکت‌ها به ویژه شرکت‌های بزرگ خواهد شد. در مجموع اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه سهم محصولات دانش بنیان را در اقتصاد کشور افزایش خواهد داد و منجر به رشد اقتصادی پایدار در کشور خواهد شد.»
جمع‌بندی
با توجه به نامگذاری سال جاری به «رشد تولید، مهار تورم»، باید تصمیم‌گیران اقتصادی به ابزار‌های تحقق چنین راهبردی اهتمام ویژه داشته باشند. اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه یک ابزار قدرتمند برای تشویق صنعت و بنگاه‌ها به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه بوده و محرک مهمی برای رشد اقتصادی است.
