طرح «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنجها» که هفته گذشته در مجلس شورای اسلامی مطرح شد و برای جمع کردن امضا در میان نمایندگان میچرخید، حالا جنجالی برپا کرده که به گفته کارشناسان در صورت تصویب، میتواند چوب حراج بر اشیای تاریخی و میراث فرهنگی ایران باشد.
با تصویب طرح «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنجها» از این پس قاچاقچیان میتوانند در هر استانی به کاوش بپردازند و این بار بدون ترس، نهتنها اشیای مکشوفه را به نام خود ثبت کنند بلکه بر اساس این طرح، دیگر زحمت خارج رفتن و فروختن را هم نمیکشند و این خارجیها هستند که تشریف میآورند!
هفته گذشته وقتی این طرح در مجلس شورای اسلامی برای گرفتن امضا دست به دست شد، هنوز کسی نمیدانست چه فاجعهای در راه است. حتی از ۴۶ نمایندهای که آن را امضا کردند، پنج نفر با عذر بدتر از گناه و اعلام اینکه طرح را نخوانده بودیم، امضای خود را پس گرفتند. به گفته منتخبان مردم در مجلس، طراح اصلی این طرح حجتالاسلام نصراله پژمانفر، نماینده مردم مشهد و کلات در حالی به دنبال درج مهر فوریت روی آن بود که پس از چند روز وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی اعلام کرد: «هیچ اطلاعی از تهیه طرح مذکور و جزئیات آن ندارم و به همین دلیل نظری در این مورد ندارم!»
در مقدمه و دلایل توجیهی و ضرورت طرح که ۲۹ ماده دارد، آمده است: «رویکرد قانونی فعلی درباره گنجها و آثار باستانی به نظر میرسد به لحاظ تجربه رخ داده در سنوات گذشته نیاز به بازنگریهایی داشته باشد. آنچه عملاً رخ داده، این است که بخش زیادی از میراث معنوی کشور بهخاطر ترس از برخورد قانونی یا در جابهجاییهای پنهانی در خشکی و دریا نابود شده، گاهی فلزاتی که ارزش باستانی آنها هزاران برابر ارزش طلا یا نقرهشان بوده تنها آب شده و به قیمت فلز خام فروخته شده است، گاهی نیز به ثمن بخس به قاچاقچیان اشیای باستانی فروخته شده و سر از موزههای کلکسیونداران شخصی یا موزههای کشورهای دیگر درآورده است.»
بالاخره صدای میراث هم درآمد
بعد از خبری شدن ارائه این طرح به ناگاه صدای کارشناسان حوزه میراث و آثار باستانی و صاحبنظران بلند شد که این کار فقط چوب حراج زدن به آثار باستانی، تاریخی و میراث ایرانیان است.
به همین خاطر از هفته قبل اعتراضات و نقدهای بسیار جدی و تندی به این طرح وارد شده و همچنان ادامه دارد. ضمن اینکه علی دارابی، معاون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی هم از نمایندگان مجلس خواست از امضای این طرح انصراف دهند.
وی در نامهای به نمایندگان، ایرادهای کارشناسی طرح را در هشت بند عنوان کرد و نوشت که این طرح پشتوانه کارشناسی، علمی و تخصصی ندارد. حالا نقدها و مخالفتهای بسیار جدی با این طرح جنجالی سبب شده برخی نمایندگان از محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس بخواهند با طراحان اصلی طرح برای پس گرفتن آن صحبت کند.
امنیت از استانها میرود
در بررسی بندهای طرح «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنجها» اولین چیزی که مشخص است اینکه، از فردا هرکس میتواند بیل و کلنگی در دست بگیرد و در هر استان و منطقهای به کاوش بپردازد.
به گفته کارشناسان با تصویب این طرح، دیگر هیچ استانی امنیت ندارد و افراد از هر نقطهای میتوانند به هر جا که میخواهند بروند و به هر نیتی، اما به بهانه استخراج آثار باستانی، به کندوکاو بپردازند.
از اشکالات اساسی طرح و خوانده نشدن و امضای آن از سوی نمایندگان و حرفهای وزیر میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی زمانی که خبرنگاران نظرش را در مورد طرح پرسیدند و گفت «هیچ اطلاعی از تهیه طرح مذکور و جزئیات آن ندارم و به همین دلیل نظری در این مورد ندارم!» که بگذریم به مهمترین بخش طرح که ضربات جبرانناپذیری به میراث فرهنگی کشور وارد خواهد کرد، میرسیم؛ جایی که از ایجاد شرایط خروج قانونی اشیا از کشور صحبت میکند.
در این طرح گفته شده است: «اگر ثبتکننده شیء، تمایلی به خرید نداشت پس از هفت ماه هر ایرانی عضو سامانه میتواند آن را بخرد. خارجیهایی که سابقه عضویت یکساله در سامانه داشته باشند نیز میتوانند برای خرید اشیا اقدام کنند!»
اگر تصور کنیم طی دهههای اخیر قاچاقچیان میراث، اشیای ارزشمند زیادی را استخراج کرده و به دلیل وجود قوانین سفت و سخت آنها را در انبارهایشان نگه داشتهاند تا در فرصت مناسب از کشور خارج کنند، حالا مجلس رسماً نه تنها به آنها اجازه فروش میدهد بلکه زحمت حمل و نقل و انتقال به دیگر کشورها را هم از دوش قاچاقچیان برداشته و خارجیها را برای خرید به ایران دعوت کرده است.
خندهدارترین جای طرح را باید در بندی جستوجو کرد که به عنوان مزایا برشمرده شده، اما حکایت از عدم درک ارزش معنوی اشیای تاریخی دارد. جایی که نوشته شده است: «تبدیلشدن ایران به هاب منطقهای خرید و فروش آثار باستانی و ورود ارز به کشور!» همچنین نفس اطلاق کلمه «گنج» به اشیای تاریخی و استفاده از عبارت «بهینهسازی» به معنای تبدیل این آثار به پول، بدون در نظر گرفتن ارزش معنوی آنهاست که نشان میدهد یا نویسندگان طرح هیچ شناختی از این حوزه ندارند یا کاملاً حساب شده و با برنامه پیش میروند.
درخواست از رئیس مجلس
تاکنون نامههای اعتراضی و یادداشتهای زیادی در مخالفت با طرح حفاری اشیای عتیقه و آثار باستانی نگاشته شده و شکایتهای حقوقی و حقیقی زیادی صورت گرفته است.
یکی از مهمترین نامهها مربوط به انجمن علمی باستانشناسی ایران خطاب به رئیس مجلس است که خواستار ابطال طرح شده است. در بخشی از متن این نامه خطاب به قالیباف آمده است: «اخیراً طرحی به شماره ۷۶۸ (دوره یازدهم- سال دوم) با فوریت عادی با عنوان «طرح استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنجها» مطرح شده که ذهن هر ایرانی آگاه به تاریخ را به یاد خیانت شاهان گنجیاب قاجار میاندازد. این طرح از نظر نویسندگان آن برای مقابله با نابودی اشیای باستانی و گرانبها نگاشته شده است. عدم آگاهی نویسندگان طرح از موضوع و هدف مطالعات باستانشناسی نشان میدهد نویسندگان اصلی آن به احتمال بسیار زیاد نمایندگان محترم امضاکننده طرح نبوده و تهیهکنندگان آن، سوداگران اشیای عتیقه و سودجویانی بودند که همچنان در دوره قاجار زیست میکنند!»