الماس نام موشکی است که در یکی دو سال اخیر بر سر زبان‌ها افتاده است؛ سلاحی ضد زره که با جمع کردن چند ویژگی مهم به موشکی خاص تبدیل شده است. در این مطلب به مرور ویژگی‌های کلی این محصول جدید ضد زره کشور می‌پردازیم.
مقابله با ادوات زرهی که در نبرد‌های نظامی زمینی نقش اساسی را بر عهده دارند از جمله دغدغههای مهم هر نیروی نظامی در دنیاست. در نتیجه نبرد‌های زره و ضد زره از سابقه تاریخی طولانی برخوردار است. از این‌رو ارتش‌هایی که تمایل به ارتقای قابلیت‌های ماندگاری خود در صحنه نبرد داشته‌اند در هر دوی این زمینه‌ها سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی کرده‌اند. برای این منظور کمی پس از تثبیت وسایل زرهی به خصوص تانک در ارتشها سلاحهای ضدتانک نیز توسعه یافتند.
در گذشته ادوات زرهی در مسیر توسعه میزان مقاومت زره‌ها، اغلب یک قدم جلوتر از تسلیحات ضد زره قرار داشته‌اند، اما این سلاح‌ها به دلیل هزینه‌های به نسبت کم در چرخه طراحی تا کاربری، در کشور‌های مختلف دنیا به سرعت متناسب با تهدیدات روز توسعه یافته‌اند و می‌توان گفت حداقل از سال ۲۰۰۰ به بعد روند بالعکس شده و در نتیجه سامانه‌های دفاع فعال و غیرفعال برای مقابله موشک‌های ضد زره توسعه داده شده است.
نیروهای پیاده به عنوان کسانی که خودرو‌های زرهی بیشترین آسیب را به آن‌ها میرسانند خیلی زود به فکر چارهای مؤثر برای مقابله با این ادوات افتادند. با توجه به محدودیتهای نیروهای پیاده در حمل و کاربری تسلیحات سنگین، ویژگی‌های مشترک بیشتر سلاحهای ضد زره پرکاربرد در این نیرو‌ها را می‌توان سبکی و قابل حمل بودن توسط نفر، دوشپرتاب بودن، نشانهگیری مستقیم (با دوربین یا سامانه نشانهروی عادی)، کاربری ساده، پرتابگر‌های بدون عقب‌نشینی، برد کوتاه و مناسب برای درگیریهای نزدیک و دارای بیشترین تأثیر علیه خودرو‌های سبک و نیمه سنگین زرهی و در نهایت قیمت ارزان در مقایسه با موشک‌های هدایت شونده ضد زره بیان نمود.
در مجموع می‌توان گفت مزیتهای وزن و قیمت پایین، سبکی و سهولت استفاده و قابلیت حمل و نقل آسان و امکان به کارگیری از روی انواع وسایل نقلیه در کنار ایجاد قابلیت‌های نفوذ قابل توجه در زره‌های پیشرفته در نمونه‌های جدید، این راکت‌ها را که تاریخچه طراحی و ساخت نمونه‌های پایه آن‌ها به ده‌ها سال قبل بازمیگردد در عرصه نبرد‌های امروزی برای انهدام طیف گستردهای از اهداف معمولی تا زرهی همچنان پرکاربرد نگه داشته است.
نسل‌بندی موشک‌های ضد زره
معروف‌ترین سلاح ضدتانک در دنیا همان راکت‌انداز ساده آر- پی- جی- ۷ است که مانند کلاشنیکف محصول روسیه (شوروی سابق) بوده و در بسیاری از نیروهای نظامی و شبه نظامی کشور‌های غربی و شرقی به خدمت گرفته شده است. از زمان روی کار آمدن موشک‌های ضد زره، خصوصاً با ورود به خدمت نمونه‌های دارای هدایت نیمه خودکار، روزگار برای ادوات زرهی دشوار شد. در بیان ساده تفاوت راکت و موشک باید گفت موشک، راکتی است که به سامانه هدایت و کنترل و در انواع دوربرد به سامانه ناوبری علاوه بر آن دو مجهز می‌شود. هر چند همواره ضرب‌المثل دست بالای دست بسیار است در زمینه نبرد زره و ضد زره قابل بیان است، اما تجربه جنگ‌های مختلف از جنگ تحمیلی هشت ساله رژیم بعث عراق علیه ایران تا نبرد‌های بندر الحدیده یمن در همین سال‌ها نشان می‌دهد خطرناک‌ترین سلاح ضد زره، همانا موشک‌های هدایت شونده هستند. این سلاح از روی پرتابگر‌های ثابت و متحرک زمینی و بالگرد‌ها و امروزه پهپاد‌ها و حتی هواپیما‌های سرنشین‌دار علیه ادوات زرهی به کار گرفته می‌شوند.
موشک‌ها در زمینه روش‌های هدف‌گیری و هدایت، تانک‌ها را ناچاراً به استفاده از ادوات دفاعی جدیدتر سوق می‌دادند. از این‌رو دو مؤلفه هدایت دقیق و مطمئن و قدرت نفوذ بالا اصلی‌ترین عوامل تعیین‌کننده ارزش یک سامانه ضد زره محسوب می‌شوند. ذکر این نکته لازم است که موشک‌ها به عنوان سلاح دارای قابلیت هدایت، برتری قابل توجهی بر راکت‌ها و توپ‌های بدون عقب‌نشینی دارند ولی به دلیل قیمت بسیار بالاتر موشک‌ها، همچنان از راکت‌ها برای انهدام طیفی از اهداف استفاده می‌شود.
در نسل اول هدایت موشک‌های ضد زره مانند مالیوتکا از روش «فرمان به خط دید دستی»، غیرخودکار یا MCLOS (Manual Command to Line- Of- Sight) و در نسل دوم هدایت از روش «فرمان به خط دید نیمه خودکار» یا SACLOS (Semi- Automatic Command to Line- Of- Sight) استفاده می‌شود که موشک‌های تاو، میلان و حتی کورنت در این دسته قرار می‌گیرند. شیوه ارتباط پرتابگر با موشک در این نسل‌ها متنوع بوده است.
نسل سوم هدایت در موشک‌های ضد زره هدایت به سبک «شلیک کن- فراموش کن» هستند. هلفایر (مدل L) با هدایت راداری موج میلیمتری و جاولین با هدایت تصویری فروسرخ از جمله موشک‌های نسل سومی هستند که عملکرد شلیک کن- فراموش کن دارند و البته از جست‌وجوگر‌های مختلفی استفاده می‌نمایند.
درخشش ضد زره‌های ایرانی با الماس
برای اولین بار شکل و شمایل کامل موشک الماس در جریان رونمایی و تحویل چندین پهپاد شناسایی و رزمی توسط وزارت دفاع به ارتش و در یکی از فیلم‌های مربوط به این رخداد مشاهده شد. در آن زمان مشخص شد که این موشک در پرتاب از پهپاد به برد ۸ کیلومتر رسیده و هدایت آن از نوع اپتیکی تصویرساز فروسرخ بوده است و قابلیت حمله از بالا یا تاپ اتک دارد.
نکته جالب توجه دیگر این بود که موشک مذکور از یک پهپاد ابابیل ۳ پرتاب شد که نشان می‌داد جرم کلی آن باید حدود ۱۵ کیلوگرم باشد، زیرا میزان بار محموله ابابیل ۳ در مجموع حدود ۳۰ کیلوگرم است. در نتیجه جمهوری اسلامی ایران صاحب یک موشک ارزشمند در حوزه تسلیحات ضد زره گردید.
ویژگی حمله از بالا یا تاپ‌اتک قبلاً به نوع دیگری در موشک طوفان ۳ دیده شده بود، اما این موشک از نوع برخورد مستقیم نبوده بلکه با یک سرجنگی خاص از نوع EFP تجهیز شده بود که با پرتاب تعداد زیادی پرتابه کوچک پرسرعت هنگام عبور از روی هدف کار می‌کرد و در گزارش دیگری به آن پرداخته خواهد شد. اما موشک الماس با داشتن سرجنگی مرسوم موشک‌های ضد زره یعنی دارای بخش نفوذگر با ضربه مستقیم از بالا روی زره، تانک را از ضعیف‌ترین بخش آن یعنی روی برجک شکافته و سپس منفجر می‌شود.
ویژگی حمله از بالا در موشک الماس سبب می‌شود که کار دفاع در برابر آن حتی برای سامانه‌های دفاع فعال نرم و سخت هم دشوار باشد، زیرا اغلب این سامانه‌ها برای زوایای روبه‌رو و جانبی تانک بهینه شده‌اند، در نتیجه احتمال مورد اصابت قرار گرفتن الماس یا فریب و انحراف آن توسط سامانه‌های فعلی دفاع فعال کمتر می‌شود.
قابلیت شلیک کن- فراموش کن
ویژگی بسیار مهم دیگر الماس داشتن هدایت از نوع تصویرساز فروسرخ است که دلیل کارآمدی آن در شب و حتی آب و هوای نامناسب می‌شود. صرف نظر از دقت ذاتاً بالای روش‌های هدایت اپتیکی، این روش هدایت سبب می‌شود که الماس به موشکی از نوع شلیک کن- فراموش کن یا به قول خارجی‌ها Fire and Forget تبدیل شود که آن را در دسته موشک‌های نسل سوم ضد زره قرار می‌دهد. به این ترتیب پس از شلیک موشک نیاز به هرگونه دخالت عامل شلیک کننده شامل پهپاد یا نفر زمینی نبوده و می‌تواند موقعیت پرتاب را ترک کند.
برد موشک الماس یعنی ۸ کیلومتر هم برای یک سلاح ۱۵ کیلوگرمی بسیار خوب بوده و پهپاد و بالگرد شلیک‌کننده را از تیررس موشک‌های دوش پرتاب پدافند هوایی و عمده تسلیحات توپخانه‌ای این رسته که حتی تا کالیبر ۴۰ میلیمتر را هم شامل می‌شوند دور می‌کند.
در جریان تحویل تجهیزات جدید به نیروی زمینی سپاه و یگان صابرین آن در تیر ماه ۱۴۰۰ موشک الماس با پرتابگر زمینی هم مشاهده شد که سبب ارتقای قابل توجه اثرگذاری واحد‌های ضد زره سپاه با در نظر داشتن نکات فوق می‌شود. خصوصاً اینکه به سبب وزن کمتر موشک الماس در قیاس با موشک‌های قبلی یعنی طوفان، توسن و دهلاویه، تحرک واحد‌های ضد زره هم راحت‌تر صورت می‌پذیرد. البته به دلیل قیمت بالاتر الماس در مقایسه با موشک‌های مذکور، این موارد همچنان در خدمت باقی می‌مانند تا به تناسب نیاز موقعیت از هر یک از این موشک‌ها استفاده شود.
در هفته‌های اخیر موشک الماس به همراه پهپاد مهاجر ۶ در رزمایش پیامبر اعظم (ص) ۱۷ مشاهده شد. مهاجر ۶ قبلاً از بمب‌های هواپرتاب قائم با برد‌های متنوع و روش‌های هدایت مختلف استفاده می‌کرد، اما بمب به دلیل نداشتن پیشرانه برای زدن اهداف متحرک چندان مناسب نیست، زیرا احتمال خارج شدن هدف از تیررس و برد مفید بمب وجود دارد، اما به واسطه استفاده از موشک امکان مانور بیشتری وجود دارد و زدن اهداف متحرک برای پهپاد راحت‌تر می‌شود. این موشک کاندیدای به کارگیری روی بالگرد‌های نظامی و شناور‌های سبک بوده؛ ضمن اینکه توسعه نمونه‌هایی با برد عملیاتی بیشتر هم از موشک ارزشمند الماس قابل گمانه‌زنی است.
الماس؛ بازتابی از سطح فناوری کشور
پیش از ذکر آخرین نکته پیرامون موشک الماس لازم به یادآوری است که موشک‌های ضد زره باید تمامی قابلیت‌های مورد انتظار نیروی عملیاتی از جمله برد و میزان نفوذ در زره را در حجم و وزن پایینی داشته باشند که برای نمونه‌های پرتاب شونده توسط نفر یا پهپاد این موضوع اهمیت دو چندان دارد. در نتیجه توسعه و ساخت این موشک‌ها دشواری بالاتری نسبت به موشک‌های بزرگ‌تر دارد و معمولاً از فناوری‌های سطح بالاتری در نوع مواد و نیز جزئیات طراحی و بهینه‌سازی‌های حداکثری در سازه و سبک‌سازی زیرسامانه‌ها استفاده می‌شود که این توانمندی‌ها در اختیار هر کشوری نیست.
نکته آخر اینکه بر اساس مقایسه‌های تصویری به نظر می‌رسد موشک الماس در واقع نمونه بومی‌سازی شده از گونه LR موشک اسپایک (به معنی میخ) ساخت رژیم غاصب صهیونیستی است که احتمالاً از طریق گروه‌های مقاومت اسلامی به دست متخصصان کشورمان رسیده است. طبق مشخصات کلی در دسترس، الماس ایران قابلیت‌های مشابه اسپایک LR را دارد که نشان می‌دهد ایران به فناوری‌های سطح بالا در حوزه موشک‌های ضدزره دست یافته است و می‌تواند با نگاهی به طراحی موشک خارجی، نمونه هم‌رده آن را در زمان کوتاهی بسازد و به تولید انبوه برساند. شاید دیرزمانی طول نکشد که الماس ایران در اختیار رزمندگان مقاومت اسلامی بلای جان مراکاوا‌های سازنده اولیه الماس شود!
