سر کلاس آیین دادرسی کیفری بودیم، استاد تأکید می‌کرد که مجازات حتماً باید طبق قانون باشد و هرقدر هم رفتاری بر خلاف اخلاق‌حسنه یا حتی شنیع باشد اگر در قانون جرم‌انگاری نشده باشد، قاضی نمی‌تواند شخص را به مجازات محکوم کند.
دستم را بلند کردم و گفتم استاد ببخشید پیشنهادی دارم، چه نیازی به قاضی هست؟ یک برنامه‌ای ساخته شود به صورتی که پرونده را وارد اپلیکیشن کنیم و این اپلیکیشن طبق مواد قانونی که وجود دارد، حکم پرونده را صادر کند!
همهمه‌ای داخل کلاس شکل گرفت، یکی گفت استاد عادلانه‌تر هم می‌شود، یکی به پیشنهاد بنده می‌خندید، پیشنهاد من بی‌پاسخ ماند و رفته‌رفته تبدیل به این سؤال شد که هوش مصنوعی یا انسان؟ کدام قاضی بهتری است؟
استفاده از هوش مصنوعی در سیستم‌های قضایی جهان رایج شده و به سرعت در حال افزایش است. هوش مصنوعی به سامانه‌هایی گفته می‌شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتار‌های هوشمند انسانی از جمله درک شرایط پیچیده، شبیه‌سازی فرآیند‌های تفکری و شیوه‌های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسائل را داشته باشند.
با اختراع رایانه‌های الکترونیکی در سال ۱۹۴۳، هوش مصنوعی دانشمندان آن زمان را به چالشی بزرگ فراخواند. اصطلاح هوش مصنوعی برای اولین بار توسط جان مک‌کارتی (دانشمند علوم رایانه) که از او به عنوان پدر علم و دانش تولید ماشین‌های هوشمند یاد می‌شود، استفاده شد.
هوش مصنوعی امروزه کاربرد‌های گوناگونی دارد؛ از مهم‌ترین کاربرد‌های آن، استفاده در وسایل نقلیه خودگردان، تشخیص‌های پزشکی، اثبات مسائل ریاضی، انجام بازی‌های فکری، تعیین هویت تصاویر و صداها، تهیه قرارداد‌ها و پیش‌بینی آرای قضایی می‌باشد. در حال حاضر تکنولوژی هوش مصنوعی امکان تهیه قرارداد‌های دقیق، تحلیل قرارداد‌ها و اسناد حقوقی و پیش‌بینی آرای دادگاه‌ها را فراهم کرده است.
هرچند بهره‌گیری از تکنولوژی در دادگاه‌ها فواید بسیاری دارد از جمله عدم داشتن تعصب در تصمیم‌گیری‌های قضایی و مصونیت از تخلفاتی نظیر رشوه، اما آیا می‌توان از آنها برای جایگزینی کامل با انسان در سیستم قضایی استفاده کرد؟ چگونه می‌توان بر آنها نظارت کرد؟ یا تصمیمات آنها را مورد اعتراض قرار داد؟
قضات انسانی در تصمیم‌گیری ارجحیت دارند یا قضات هوشمند؟
به نظر می‌رسد از هوش مصنوعی می‌توان برای بهبود و سرعت تصمیم‌گیری‌ها در سیستم قضایی استفاده کرد، اما نمی‌توان برای تصمیمات نهایی و تعیین مجازات از آنها استفاده کرد.
این سؤال که هوش مصنوعی می‌تواند جایگزین انسان در قضاوت باشد یا خیر، تا زمانی که تکنولوژی در آینده پیشرفت‌های زیادی در این زمینه نداشته باشد از پاسخی روشن و شفاف محروم خواهد ماند.
*دانشجوی ارشد حقوق عمومی
دانشگاه علوم قضایی تهران
