حوريه ملکي
انگار بافت هاي فرسوده به بخش لاينفک و جدا نشدني شهر ها و روستاها تبديل شده اند و نه کسي براي بازسازي و نوسازي آنها کاري مي کند و نه سازمان و نهادي در اين باره قدمي بر مي دارد. هر چند حرف در مورد رفع اين بافت ها زياد است اما هر چه هست همان حرف است. با گذر زمان و در دوران معاصر که با افزايش و يا بهتر بگوييم، انفجار جمعيت روبرو هستيم شهرها نيز هر روز بزرگ و بزرگتر مي شوند وبه همان نسبت نيز حاشيه نشيني افزايش مي يابد. حاشيه نشين هاي دهه هاي گذشته خانه هايي ساخته اند که امروز به تهديدي براي خودشان و ديگر شهروندان تبديل شده است و اگر اين موضوع به صورت درست و کارشناسانه پيگيري نشود، حتما حاشه هاي امروز هم تهديداتي براي فردا خواهد بود. ساوه از جمله شهرهايي است که امروز به شدت از وضعيت بافت فرسوده خود به ستوه آمده است و با اينکه چندي قبل اعلام شد ار چهار هزار متر مربع از بافت هاي فرسوده آن رفع خطر شده است اما باز هم ساوه اي ها معتقدند تا رسيدن به نقطه مطلوب و بازسازي و نوسازي و حذف تمام اين بافت ها از منظر شهري راه زيادي در راه است.
***
نوع نگاه و رفتار و تصميمات مسئولان طي چند دهه اخير به موضوع شهرسازي و بافت هاي فرسوده باعث شده تا وجود اجتناب ناپذیر این مناطق در دل شهرها با توجه به خصوصیات و ماهیت کالبدی آنها مشکلات و معضلات فراوانی برای شهرو شهروندان به وجود بياورد.
نا گفته نماند در کنار اينکه بافت های فرسوده مشکلات زيادي به همراه دارند اما آنها همواره بخش لاینفک پیکره و بدنه شهرها بوده و دارای ارزش های کالبدی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی هستند که این خود نشان از پتانسیل و توان بالای این سرمایه های ملی در سراسر کشور دارد.
وقتي به خاطر مهاجرت، جمعيت زيادي از روستاها روانه شهرها شدند، افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی و بدنبال آن فرسودگی بناهای شهری شاهد تهی شدن بافت های قدیمی تر و تاریخی از جمعیت و گسترش و رشد بی رویه ی شهر در حومه ها شد که به نوعی باعث شکل گیری محلات و مسکن نامطلوب در پیرامون شهرها شد.
داستان هاي بدون پايان نوسازي بافت هاي فرسوده
بر اساس بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداریها رفع خطر از بناهای فرسوده وظیفه شهرداری است چرا که وجود این بافت های فرسوده علاوه بر داشتن خطرات بسیار از زیبایی چهره شهر می کاهد لذا اقدام در جهت حسن اجرای قانون می تواند بسیاری از موضوعات مورد توجه در مبلمان شهری را مرتفع سازد.
حدود 2 سال پيش يعني در آذرماه 1397 بود که معاون عمرانی استاندار مرکزی با بیان اینکه بافتهای فرسوده هماکنون از معضلات و مسائل جدی و مهم استان به خصوص در شهرهای اراک و ساوه به شمار میروند، گفت: در این زمینه باید با برنامهریزی هدفمند مشکلات شهری را برطرف کنیم.
مهدی زندیه وکیلی ادامه داد: اکثر بافتهای فرسوده در مناطق حاشیهای و بیشتر سکونتگاههای غیررسمی استان در اراک و ساوه قرار دارند به همین دلیل ارائه تسهیلات نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده و حاشیهای برای این 2 شهر در نظر گرفته شده است. در این زمینه ابتدا سنددار کردن واحدهای مسکونی شهرک علی ابن ابیطالب(ع) را در دستور کار قرار دادهایم. ارائه سند مالکیت به دیگر مناطق فرسوده و حاشیهای اراک و ساوه در دستور کار قرار خواهد گرفت. طرح «مسکن امید» به منظور استفاده از این تسهیلات با هدف بازآفرینی شهری در این 2 شهر اجرا میشود.
در آن زمان اين مسئول تاکيد کرد که تسهیلات در نظر گرفته شده در این طرح برای مرکز استان ۶۰۰ میلیون ریال و برای شهرهای دیگر ۴۰۰ میلیون ریال با سود 6 درصد است.
در آن زمان مثل تمام زمان هاي ديگر کار خاصي صورت نگرفت و بعد از آن کارهاي جسته گريخته اي در جهت بهبود بافت هاي فرسوده و نوسازي آنها صورت گرفت. تا اينکه امسال معاونت خدمات شهری شهرداری ساوه با اشاره به این که با رفع خطر قبل از بروز هر گونه حوادث احتمالی می توان از بسیاری از مشکلات پیش گیری کرد، گفت: چهار هزار متر مربع رفع خطر از ابتدای سال جاری در بافت های فرسوده این شهر انجام شد.
مصطفی احمدی ادامه داد: شهر ساوه یکی از شهرهای قدیمی و تاریخی استان مرکزی محسوب می شود که با بناهای فرسوده و بافتهای قدیمی بسیاری مواجه است و روز به روز نیز از استحکام بناهاي قدیمی آن کاسته و به مرور زمان نیز خطر آفرین می شوند.
وی ادامه داد: برخی بناهای قدیمی و فرسوده، خالی از سکنه بوده و علاوه بر خطر آفرین بودن، محلی برای تجمع اراذل و اوباش، مکانی برای تخلیه زباله و ضایعات و انباشته شدن آنها، محل تجمع حشرات موذی و مهمترین عامل جهت ازدیاد و شیوع بیماریها و آلودگی ها هستند.
اين مسئول با اشاره به درخواست های به حق مردم در خصوص تخریب بافت های فرسوده، اظهار داشت: شهرداری ساوه با ایجاد تمهیدات لازم و برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت به منظور رفع بافت های فرسوده در این منطقه اقدام نموده است. بسیاری از این بافت های فرسوده در محلاتی قدیمی و غیراستاندارد از لحاظ وسعت، بنا شده است که در صورت حوادث طبیعی نیروهای امداد و آتش نشانی برای امدادرسانی دچار مشکل خواهند شد که با رفع خطر قبل از هر گونه حوادث احتمالی می توان بسیاری از مشکلات را پیش گیری کرد.
احمدی همچنین به باران های سیل آسای اخیر در برخی شهرهای مختلف کشور که باعث خسارت بالایی بر اثر جاری شدن سیل در معابر و خیابانها گردید، اشاره کرد و گفت: متاسفانه در این حادثه طبیعی علاوه بر خسارت مالی باعث خسارات جانی و همچنین ناپدید شدن تعدادی از هموطنان گردید.
وی اظهار داشت: بنابراین وجود خانه های فرسوده خصوصا در بافت مرکزی شهر و همچنین دیوارهای شکسته در این چنین حوادثی با توجه به نزدیک شدن به فصل بارش (پاییز و زمستان) باعث بالا رفتن خسارات جانی و مالی خواهد شد لذا باید برای پیشگیری نسبت به آگاه سازی و فرهنگسازی همشهریان در خصوص رفع خطر از اینگونه موارد اقدام شود.
۸۰ درصد ساوه غیر اصولی ساخته شده
يکي از مشکلات اساسي در حال حاضر اين است که رشد شهرنشینی و توسعه شهرها در دهههای اخیر از برنامه های موثر و همه جانبه نگر در مقوله شهرسازی تبعیت نمیکنند و در کنار نواقصی که بافت نوین شهری یدک می کشد، مسئله بافت فرسوده و تعیین تکلیف ابنیه و سازههای غیرمستحکم موضوعی چالشزا در کالبد شهرهاست.
مناطق روستایی نیز به مراتب وضعیت حادتری در این خصوص دارند و این در شرایطی است که در بسیاری موارد طرحهای تفضیلی شهرها نیز مسائل جدی و سوالهای بی پاسخی را در نوع و نحوه انسجام فضاها و تاسیسات شهرها و عملکرد مناسب آنها به ذهن می آورند.
نارسایی در حوزه زیرساختی اغلب شهرها از موضوعاتی است که در صورت بروز حوادث احتمالی بحران آفرین میشود. یکی از اولویتهای مهم کشور در حوزه پدافند غیرعامل، ایمن سازی داشتهها و سرمایههای مهم از جمله سازهها و تاسیسات شهری تعریف شده و ضرورت بازنگری در این بخش است که باید از سوی تصمیمسازان جدی گرفته شود. هم اکنون بسیاری از شهرهای کشور با مسئله ای به نام بافتهای فرسوده مواجهند، این بافتها در هسته مرکزی و کالبد قدیمی شهری قرار دارند که به مرور زمان دچار فرسودگی و ناکارآمدی شده یا در دوران معاصر بدون رعایت ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی شکل گرفته اند، از این رو با مسائل فراوانی روبرو شده اند و این مشکلات را به کل شهر نیز تسری میدهند.
مشاور شهردار ساوه با اشاره به اینکه ۸۰ درصد شهر ساوه را ساخت و سازهای غیر اصولی فراگرفته است، مي گويد: بازگشت پذیری زلزله در کشور ۱۰ تا ۱۲ سال است، پس همواره برای رویارویی با این پدیده طبیعی باید آمادگی لازم را داشت. ۸۰ درصد جمعیت ساوه در سکونتگاه های غیر رسمی، ناایمن و بافت فرسوده روستایی مستقر هستند و در صورت وقوع زلزله با خسارات شدید مواجه خواهند شد.
محمد احسان، توسعه فرهنگی را زیربنای تحول شهری دانسته و ادامه مي دهد: نمیتوان توقع داشت بدون در نظر گرفتن نیازهای فرهنگی جامعه و تلاش در جهت تامین آن، موفقیتهای چشمگیری در امور شهری بدست آید. در شهر ساوه نیز اگرچه طی سال های اخیر، تلاش های زیادی صورت گرفته تا این شهر از لحاظ توسعه شهری از قافله شهرهای کشور باز نماند، ولی کم توجهی به بسترهای فرهنگی موجب شده تا بسیاری از تلاش ها در این زمینه به اهدافی که پیش بینی میشد دست نیابد. بی توجهی به تحقیق و پژوهش در حوزه شهری و اهمال کاری و عدم شناخت دقیق از بافتهای اجتماعی بویژه در مناطق حاشیه نشین شهر موجب شده تا نوعی ناهمگونی در ساختار شهری ساوه ایجاد شود.
بافت هاي فرسوده به حال و روزي افتاده اند که در برابر کوچکترین اتفاق مانند برف و باران ناتوان هستند و عملا در روزهای برفی یا بارانی کارکرد خود را از دست میدهند و دچار مشکلات بسیاری میشوند. به عبارت دیگر شهرهای کشور در برابر حوادث کوچک یا بزرگ تابآور نیستند، زیرا ظرفیتهایی که باید برای مقابله با تهدیدات ایجاد میشد، ایجاد نشده است. این در حالی است که اگر به موضوع تابآوری، موشکافانه توجه کنیم و نگرش خود را تغییر داده و بازنگری جدی در آن صورت دهیم میتوان شاهد تغییراتی در تصمیماتی که برای تقویت تاب آوری شهرها بویژه در استان مرکزی که ۴۷ گسل زلزله در آن شناسایی شده است گرفته میشود و قطعا این بازنگری و نگاه جدی و اصولی میتواند توان و تاب استان مرکزی بویژه شهر ساوه که بر روی گسل زلزله قرار دارد، را افزایش دهد.
اعطاي تسهيلات بدون توجه به وضعيت شهروندان
در استان مرکزي و درست از زمانيکه اجرائیات شهرداری تعطیل و نظارت بر ساخت و ساز به شهرداریهای مناطق واگذار شده، تعداد ساخت و سازهای غیرمجاز افزایش یافته است. در نتیجه این امر، علاوه بر بافتهای ناکارآمد، دیگر بافتهای شهری نیز با مشکلاتی مواجه شدهاند.
از سوی دیگر، ساخت و سازهای جدید در واقع سازههایی بدون دوام هستند که با قیمت بالا هم فروخته میشوند. در بسیاری از موارد، نظام مهندسی به عنوان متولی امر باید ساخت و ساز را متوقف کند.
به گفته کارشناسان در برخی از مناطق استان نیاز به بازآفرینی نیست و باید نوسازی و بهسازی صورت بگیرد که در این زمینه باید خصوصیات مناطق از نظر اینکه دارای هویت هستند یا خیر مورد بررسی کارشناسان میراث فرهنگی قرار میگیرد. یکی از راهکارها کارشناسان برای بازآفرینی شهری اعطای تسهیلات به افرادی است که میخواهند منازلشان را از نو بسازند و یا آن را سنددار کنند. این اتفاق در مناطق حاشیهای در حالی رخ میدهد که از این امر غافل هستیم که فرد توان باز پرداخت اقساط تسهیلات را دارد یا خیر، خیلیها به خاطر این تسهیلات یا زندگیشان با مشکل روبهرو میشود و یا اصلا آن را دریافت نمیکنند.
این در حالی است که در بسیاری از ساخت و سازهای جدید نیز مشکلاتی وجود دارد، البته این مسئله مربوط به نبود نظارت صحیح نظام مهندسی و برخورد نامناسب شهرداریها است که تخلفات سازهای را بررسی نمیکنند. پس مشکل تنها بافتهای ناکارآمد و فرسوده نیست.