سرويس بين الملل جوان آنلاين: «طلای سیاه» (نفت) همیشه یکی از چند انگیزه بسیار واقعی دولتهای پیاپی امریکا برای حضور در غرب آسیا بوده و تا الان هم هست؛ هر چند برخی سیاسیون امریکا این گزاره را تکذیب کنند، عملکرد آنان دقیقاً آن را اثبات کرده و میکند. قدیمتر میگفتند، هر کس بر قلب زمین مسلط باشد بر دنیا مسلط است، اما نفتدوستان امریکایی میگویند هر کس بر منابع نفت دنیا مسلط باشد، بر کل دنیا مسلط خواهد بود. «تأثیر نفت منحصر به نظام اقتصادی جهان و تجارت بینالملل، نیست بلکه شامل همه مظاهر تمدنی معاصر میشود و تقریباً نمیتوان نفت را از آن جدا کرد.» به همین دلیل یکی از انگیزههای اصلی امریکا از حضور در افغانستان را تضمین امنیت نفت خلیج فارس برای خودش میدانند یا تضمین انتقال ذخایر نفتی عراق که بیش از ۱۰۰ میلیارد بشکه تخمین زده شده است. نشریه «اُیل اَند گَز» در سال ۲۰۰۳ در گزارشی، ذخایر نفتی عراق را ۱۱۵ میلیارد بشکه برآورد کرده که این مقدار، عراق را بعد از عربستان سعودی و کانادا در جایگاه سومین کشور دارنده بزرگترین ذخایر نفتی قطعی دنیا قرار میدهد.
اکتشاف نفت عراق در حد و اندازه تجاری، اولین بار چهاردهم اکتبر ۱۹۲۷ در کرکوک و توسط یک شرکت نفت ترکیهای (بعداً به نام شرکت نفت عراق تغییر کرد) صورت گرفت. این اکتشاف اشتهای قدرتهایی مثل بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، آلمان و امریکا را برای رقابت در تصاحب سهم بیشتر باز کرد». در سال ۱۹۲۸ انگلیس، شرکتی برای تصاحب امتیازهای نفتی از عراق تأسیس و برای آن در می ۱۹۲۸ با ملک فیصل اول مذاکره و در آن پیشنهاد وام ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار پوندی به مدت ۳۰ سال و تأسیس خط آهنی از عراق تا مدیترانه ارائه کرد. در مقابلِ کسانی که میگویند یکی از علل اصلی حمله امریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ نفت این کشور است، برخی دیگر معتقدند نفت عراق از زمان عملیات «توفان صحرا» در سال ۱۹۹۱ و حتی قبلتر از آن در اختیار امریکا بوده است.
انس بن فیصل الحجی اقتصاددان عراقی میگوید: «معقول نیست که امریکا جنگی سخت را که میلیاردها دلار هزینه و هزاران کشته روی دستش بگذارد، برای کسب چیزی راه انداخته باشد که قبلتر از آن، آن چیز در اختیارش بوده است. امریکا از سال ۱۹۹۱ که صدام را از کویت بیرون کرد و شروطی سخت بر او تحمیل و تحریمهای اقتصادی سازمان ملل را بر او اعمال کرد، بر نفت عراق مسلط شده بود.»
انس میگوید: حتی قبل از حمله عراق به کویت، شرکتهای امریکایی در عراق بودند تا بخش اعظمی از نفت عراق را تحت کنترل بگیرند زمانی که در سال ۱۹۸۷ قراردادهایی بزرگ با دولت وقت عراق بسته بودند. این قراردادها سه تا چهار برابر قراردادهای مشابه امریکا در دیگر نقاط دنیا، سود داشت، اما حمله عراق به کویت، این قراردادها را متوقف کرد هر چند این شرکتها، بعداً خسارتهایی هنگفت بابت این توقف دریافت کردند. امریکا قبل از اشغال عراق، در سال ۱۹۹۶ از طریق برنامه «نفت مقابل غذا»، نفت این کشور را تحت کنترل گرفته و قبلتر از آن در سال ۱۹۹۱ این کار را آغاز کرده بود. واشنگتن نه تنها از سال ۱۹۹۶ سیطره خود بر نفت عراق را تحکیم کرد، بلکه با تعیین تکلیف کردن برای عراق مبنی بر اینکه با چه شرکتهای نفتی کار کند یا چه حوزههای نفتی نیازمند تعمیر و چه قطعات یدکی برای تأسیسات باید وارد کند، نرخگذاری و میزان صادرات و چگونگی هزینهکرد آن را بر عراق، تحمیل کرد. تا دیروز مقاماتی امریکایی مثل «باراک اوباما» این واقعیت را تکذیب میکردند که یکی از اهداف حضور امریکا در منطقه، مثل کشورهای عراق و سوریه، تضمین تصاحب نفت آنهاست. قبلتر از او، جیمی کارتر (۲۰۰۲) کسانی را که سیاست امریکا در قبال عراق را بر مبنای منافع نفتی تفسیر میکردند، «احمق» میخواند، اما امروز دونالد ترامپ این واقعیت را با صراحت بر زبان میآورد و بارها گفته نفت عراق و سوریه برای امریکا مهم است و اخیراً درباره نفت سوریه گفت «ما آن را عرضه خواهیم کرد». واقعیت این است که امریکا نفت عراق را خیلی دوست دارد.
علاوه بر تأیید صریح دونالد ترامپ، مارس سال ۲۰۰۱ اسپنسر آبراهام اولین وزیر انرژی دولت جرج بوش پسر گفته بود «امریکا با بحرانی بزرگ در کسب انرژی در دو دهه آینده روبهروست. هر گونه ناکامی در این چالش، اقتصاد و امنیت ملی ما را در معرض خطر قرار میدهد و سبک زندگی ما را به معنای واقعی کلمه، تغییر خواهد داد». این اعتراف صریح وزیر امریکایی، اوج نیازمندی این کشور به نفت خاورمیانه را نشان میدهد. دو سال بعد از این حرف، امریکا، عراق را اشغال کرد. صراحت دولت امریکا به ریاست ترامپ در تلاش برای تصاحب نفت عراق و سوریه به جایی رسیده که «مولود چاووشاوغلو» وزیر خارجه ترکیه گفت: «آنها [امریکا]صراحتاً اذعان میکنند که برای خاطر ذخایر نفتی در آنجا [سوریه]هستند. از کشوری داریم حرف میزنیم که انکار نمیکند حضورش در آنجا [سوریه]برای سیطره بر مخازن نفت آنجاست. امریکاییها از هزاران کیلومتر دورتر به اینجا آمدهاند تا برای نفت سوریه نقشه بکشند.»
«محمد مجذوب» حقوقدان لبنانی و رئیس پیشین «دانشگاه لبنان» مینویسد: «در جریان جنگ عراق علیه ایران، یکی از دلمشغولیهای ایالات متحده و اذناب آن... مثل شرکتهای نفتی بزرگ مرتبط یا همدست با امریکا نفت بود. در طول جنگ عراق علیه ایران، هر رفتار یا اظهارنظر یا تحرک دولت امریکا بوی نفت میداد... این کشور از زمان تجاوز سهجانبه به مصر در سال ۱۹۵۶ دنبال تضعیف نفوذ بریتانیا و فرانسه در منطقه عربی بوده تا مقدمه استیلای خود بر منابع انرژی را فراهم کند و پس از آن ثروت نفتی آن را که حدود سه چهارم ذخایر نفتی جهان است، تحت کنترل بگیرد. واشنگتن تصور میکرد هر کس نفت را در اختیار بگیرد، قدرت را در اختیار خواهد گرفت و قدرت، یگانه راه تکیه زدن بر تخت قدرت جهانی است.»
نفت عراق در سال ۱۹۷۲ ملی اعلام شد و تا قبل از آن شرکتهای نفتی خارجی صاحب سه چهارم شرکت نفت عراق بودند که به معنای در اختیار داشتن کل نفت عراق بود. در دهههای ۸۰ و ۹۰ سده ۲۰ میلادی، رقابت نفتی در عراق میان کشورهای فرانسه، روسیه، ژاپن و چین داغ شد، اما تحریمهای بینالمللی که از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۳ بر عراق اعمال شد، سود سرشار این صنعت در عراق را روانه امریکا کرد. در چنین شرایطی امریکا در سایه ریاست دونالد ترامپ سعی میکند، صادرات نفت عراق به خود را به حال تضمین شده نگاه دارد. مرکز پژوهشهای «الشرق الاوسط» ژانویه ۲۰۱۹ گزارشی منتشر و در آن اعلام کرد، اتفاقات اخیر امریکا را واداشته برای تضمین حفظ بازار نفت و گاز برای خود، با قدرت به عراق بازگردد... و بازوهای ایران در آن را قطع کند... فعالیت داعش در عراق، از توجیهات اصلی امریکا برای بازگشت [و ماندن]در عراق است هر چند برخی دلیل اصلی را تحریمهای اقتصادی ایران و قصد امریکا برای محدود کردن نفوذ ایران در عراق و منطقه میدانند.
درست است که نفت تنها علت حضور امریکا در عراق نیست، اما هر قدر هم این علت بزرگ را تکذیب کنند، افکار عمومی آن را نخواهند پذیرفت بهخصوص زمانی که مسئولان امریکایی خودشان به آن اذعان میکنند. مثلاً در ماه می ۲۰۰۳ زمانی که «پل ولفوویتز» معاون وقت وزیر دفاع امریکا در کنفرانسی خبری در حاشیه اجلاس دفاع آسیا سخن میگفت، در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چرا امریکا کشوری مثل عراق را اشغال کرد نه کره شمالی را، گفت: «تفاوت اصلی میان کره شمالی و عراق این است که عراق روی دریایی از نفت شناور است». هر چند مقامات امریکایی به شکل متوالی تمایلشان به تصاحب نفت عراق را انکار کردهاند، اما رفتارشان تا امروز و رئیس جمهور صریحشان دونالد ترامپ، امروز به صراحت میگوید که امریکا نفت عراق را خیلی دارد.