خانواده و والدين ، نقش مهمي در تربيت نوجوانان و مراقبت از آن ها در برابر رفتارهاي پر خطر و آسيب‌هاي اجتماعي دارند. شناخت ويژگي‌هاي رشدي نوجوانان ، تغييرات جسمي، رواني و اجتماعي آن‌ها در دوره‌هاي مختلف سني، آشنايي با خطراتي كه نوجوانان را تهديد مي كند، شيوه‌هاي فرزند پروري و راهكارهاي مراقبت از آن‌ها، مي تواند موجب ارتقاء نقش خانواده‌ها و والدين در جهت پيشگيري از اعتياد وآسيب‌هاي اجتماعي در بين نوجوانان شود. در ادامه به آنچه والدین باید در مورد خطراتی که فرزندانشان را تهدید می کند اشاره می شود:
چه خطراتي فرزندان ما راتهديد مي كند؟
در گروه سني كودكان و نوجوانان، خطرات مختلفي هستند كه به دليل مقتضيات اين سن و زمينه‌هاي خطر جويي، هيجان طلبي و كنجكاوي، به ويژه در بين نوجوانان، آنان را تهديد مي كند و به طور خلاصه مي توان اين خطرات را گرايش به رفتارهاي پرخطر، تعبير كرد.
گرايش به مصرف دخانيات، گرايش به سوء مصرف مواد، گرايش به خشونت، گرايش به سبك‌هاي زندگي بابهنجار و تأثيرپذيري از فضاههاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي از جمله برخی خطراتی هستند که نوجوانان را تهدید می کنند.
عوامل مخاطره‌آميز نوجوانان، كدامند؟
تحليل‌هاي مختلفي در مورد عوامل خطر پذيري نوجوانان ارائه كي شود. در يك تحليل مختصر، مي توان اين عوامل را به دو دسته تقسيم كرد. دسته اول عوامل فردي كه شامل ويژگي‌هاي شخصيتي، وضعيت بهداشت روان و تاب‌آوري فردي(از قبيل اعتماد به نفس، خود ارزشمندي، كنترل هيجان و...) ، نگرش نسبت به رفتارهاي پر خطر، وضعيت تحصيلي و مؤلفه‌هاي مشاهب ديگر است و دسته دوم عوامل محيطي و اجتماعي؛ که شامل وضعيت دوستان و همسالان، محيط زندگي فرد می شود.
اين دسته بندي را مي توان با جزئيات بيشتر ، به اين صورت نيز ارائه کرد:
*- عوامل رواني_عاطفي: از قبيل افسردگي، اضطراب، استرس، پرخاشگري شكست‌هاي عاطفي، سوگ نناشي از طلاق والدين، ناكامي ها، كم توجهي و كمبود عاطفي، تحقير شدن
*عوامل خانوادگي : از قبيل بدسرپرستي، جدايي والدين، سابقه رفتارهاي پرخطر در خانواده، الگوها و شيوه‌هاي نامناسب فرزندپروري
* عوامل تحصيلي: از قبيل افت تحصيلي، تكرار پايه، سابقه فرار از مدرسه
*عوامل محيطي و اجتماعي: از قبيل دوستي با افراد پرخطر، زندگي در محيط‌هاي پرخطر، يادگيري و همانند جويي رفتارهاي پرخطر
*عوامل نوپديد:از قبيل تأثير پذيري از رسانه‌ها، همانندجويي با قهرمان‌هاي رسانه‌اي و بويگه فيلم‌ها، انيميشن‌ها، بازي‌هاي رايانه اي و مجازي
*-عوامل ناشي از تجربه رفتارهاي پرخطر: از قبيل تجربه حداقل يك بار گرايش به رفتارهاي پرخطر(هر چند كه براي سرگرمي و تفريح باشد(.
چرا كودكان و نوجوانان دچار رفتارهاي پر خطر مي شوند؟
سؤال اين است كه چه دلايل و زمينه‌هايي موجب گرايش كودكان و نوجوانان به رفتارهاي پر خطر مي شود؟ برخي از مهم‌ترين زمينه‌ها،عبارتتند از: فشار همسالان و يادگيري از آن‌ها، وجود زمينه‌هاي مخاطره آميز در خانواده، گرايش به كنجكاوي، گرايش به تفريح و لذت، يادگيري از رسانه‌ها و صنايع فرهنگي، فشارهاي ناشي از مشكلات مربوط به بهداشت روان، شكست‌هاي تحصيلي
چه كودكان و نوجواناني، بيشتر در معرض خطر هستند؟
پژوهشگران و برنامه ريزان، توصيه مي كنند كه در كنار مراقبت از همه كودكان و نوجوانان و آموزش مهارت‌هاي خود_ مراقبتي و پيشگيرانه به همه آنان، در عين حال،كودكان و نوجواناني را كه در معرض خطر هستند، بيشتر مورد توجه قرار دهيم. سؤال اين است كه چه كساني در معرض خطر هستند.
می توان گفت، كودكان و نوجواناني كه سابقه شكست تحصيلي دارند، سابقه مشكلات رفتاري و رواني دارند، در خانواده‌هاي پر خطر زندگي مي كنند، در محيط‌هاي مخاطره آميز سكونت و يا رفت و آمد دارند و دوستاني دارند كه سابقه رفتارهاي پر خطر دارند بیشتر از افراد دیگر در معرض خطر گرفتار شدن در دام آسیب های اجتماعی قرار دارند.
چه عواملي موجب محافظت از كودكان و نوجوانان مي شود؟
جامعه پذير بودن ، مثبت انديشي و برخورداري از روحيه اميدوار، توانايي برخورد با مشكلات و مسائل، اعتماد به نفس بالا و مهارت‌هاي اجتماعي مناسب، احساس پيوند با مدرسه و خانواده، نگاه منفي نسبت به مصرف مواد، تعلق به خانواده‌اي كه الگوي مسئولانه‌اي در مورد فرزند پروري دارد و نگاه منفي نسبت به مصرف مواد دارد، برخورداري از دوستاني كه رفتارهاي مخاطره‌آميز ندارند، مشاركت و مسئوليت پذيري در فعاليت‌ها و امور مدرسه و وضعيت مناسب تحصيلي از مهمترین عواملی هستند كه مي توانند نوجوانان را در برابر آسيب‌هاي اجتماعي مصون نگهدارند.
