جوان آنلاین: کشت خشخاش برای تولید تریاک مورد نیاز مصارف دارویی پیشنهادی است که چند وقتی است مطرح شده است. حداقل ۶۰۰ و حداکثر هزار تن تریاک، آماری است که تاکنون از سوی مراجعی همچون وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با مواد مخدر در خصوص میزان تریاک مورد نیاز برای صنعت داروسازی کشور داده شده است. موادی که بخشی از طریق کشفیات و بخش دیگر واردات تأمین می‌شده، اما حالا با کاهش کشفیات و دردسر‌های واردات، پیشنهاد کاشت خشخاش مطرح شده‌است، اما این پیشنهاد با گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس به چالش کشیده شده! چراکه مطابق با این گزارش مصرف واقعی دارویی کشور حدود ۴۵۰–۴۶۰ تن برآورد می‌شود، اما در سال‌های اخیر این مصرف بیش از هزار تن ادعا شده و این اختلاف ۵۰۰ تنی میان نیاز صنعت دارویی کشور به تریاک ماجرا را ابهام‌برانگیز کرده‌است. با وجود این، ایران یکی از هفت کشور دارای مجوز برای تولید مواد مخدر و صادرات آن در زمینه تأمین نیاز‌های دارویی است.
«تریاک» فقط یک ماده مخدر و افیونی نیست. به بیان دیگر اینکه تریاک یک دارو باشد یا یک ماده افیونی کاملاً به نوع استفاده آن بستگی دارد! این ماده که از گیاه خشخاش به دست می‌آید T پایه بسیاری از دارو‌ها به خصوص دارو‌های مسکن به شمار می‌رود و در صنعت داروسازی کاربرد دارد. به همین خاطر هم بخشی از مواد مخدر مکشوفه از قاچاقچیان مواد مخدر در اختیار صنعت داروسازی قرار می‌گیرد تا طی فرایند‌های شیمیایی و با ترفند‌های داروسازی مواد مرگ به اکسیر شفابخش تبدیل شود. با تمام اینها بعد از حاکمیت طالبان بر افغانستان و سیاست کاهش کشت مواد مخدر در این کشور میزان کشفیات مواد مخدر در کشورمان کاهش‌یافته و مجوز واردات تریاک هم فقط ۵۰ هزار تن است که کفاف نیاز صنعت داروسازی را نمی‌دهد. به همین خاطر هم ماجرای کشت خشخاش از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت بهداشت مطرح شد.
توجیهات پیشنهاد کشت خشخاش
شهریور ماه امسال بود که حسین ذوالفقاری دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در گفت‌وگویی با ایرنا با اشاره به کاهش کشفیات تریاک در مقابل افزایش کشفیات شیشه و هروئین درباره وضعیت تأمین تریاک مورد نیاز صنعت داروسازی اینگونه توضیح داد: «اکنون دو اتفاق افتاده است، یکی اینکه به دلیل سیاست‌های دولت افغانستان (طالبان) و کاهش کشت مواد مخدر به شدت میزان کشفیات در حوزه ماده مخدر تریاک کاهش یافته، به طوری که سال گذشته حدود ۲۲۰ تن مجموع کشفیات تریاک کشور بوده‌است و امسال بر اساس پنج ماه گذشته، میزان کشفیات کمتر نیز خواهد شد. میزان مجوز واردات تریاک ما سالانه ۵۰ تن است، حالا اگر فرض کنیم ۱۵۰ تن کشفیات داشته باشیم، در مجموع ۲۰۰ تن تریاک خواهد شد.»
وی گفت: «موضوع دوم اینکه خلوص موادمخدر هم کاهش پیدا کرده، یعنی خلوص مواد کشف شده از ۲۶ درصد به حدود ۱۰ درصد رسیده و این نیز یکی از مشکلات است.»
ذوالفقاری تصریح کرد: «از طرفی وزارت بهداشت برای تأمین نیاز‌های دارویی بیمارستانی و اتاق عمل‌ها و مانند آن، سالانه در حدود هزار تن ماده مخدر تریاک نیاز دارد، البته بعضی سال‌ها ۸۰۰ تن، برخی سال‌ها ۹۰۰ و برخی سال‌ها ۷۰۰ تن نیاز وزارت بهداشت بوده‌است، اگر ما امسال حدود ۲۰۰ تن از محل کشفیات و واردات داشته باشیم، مابقی نیاز برای تولید داروی کشور را چه باید کرد؟»
از نگاه وی برای تأمین این مواد، دو راهکار بیشتر نداریم، یا باید از مجوز قانونی که داریم بر اساس پروتکل‌های بین‌المللی و با رعایت قانون داخلی و کنترل شده، از طریق کشت داخل این نیاز را تأمین کنیم، یا باید برای واردات بیشتر مجوز بگیریم.
ذوالفقاری تأکید کرد: «موضوع دیگری که وجود دارد این است که برای همین کلینیک‌ها و مراکز درمانی معتادان هم باید ماده مخدر داشته‌باشیم، در واقع اینها را هم باید مدیریت کرد تا سیر درمان را طی کنند و در حقیقت مدیریت مصرف کنیم.»
مجوز بین‌المللی ایران برای کشت خشخاش و صادرات تریاک
ذوالفقاری در عین حال به حقوق قانونی ایران برای کست خشخاش هم اشاره داشت و گفت: «ایران (بر اساس پروتکل ۱۹۵۳) یکی از هفت کشور دارای مجوز برای تولید مواد مخدر و صادرات آن در زمینه تأمین نیاز‌های دارویی است. یعنی کشور ما از نظر بین‌المللی مجاز است که برای تأمین نیاز‌های دارویی و درمانی خود اقدام به کشت مواد مخدر کند، حتی برای صادرات مواد مخدر برای تأمین نیاز تولید داروی دیگر کشور‌ها هم مجوز برای صادرات موادمخدر (تریاک) را دارد.»
به گفته وی در حال حاضر ما بر اساس نظر‌ای‌سی‌دی در سازمان ملل، مواد مخدر را برای نیاز‌های درمانی و دارویی وارد می‌کنیم، در طول چند دهه گذشته عمده نیاز‌های دارویی ما از محل کشفیات مواد مخدر تأمین شده‌است، یعنی ما تقریباً میانگین سالانه ۷۰۰ تا ۸۰۰ تن کشفیات مواد مخدر (برپایه تریاک) داشتیم که عمده شرکت‌های داروسازی از این استفاده می‌کردند.
کشت کنترل‌شده
وزیر بهداشت هم چند روز پیش در سفر خود به کرمان درباره لزوم کشت تریاک در کشور گفت: «در کشور یک سری دارو‌هایی داریم که اگر نباشد نمی‌توان کار کرد و بسیاری از مواداولیه آن هم از افغانستان می‌آمد و در کارخانه‌های ما ساخته می‌شد که الان دیگر این مواد اولیه نمی‌آید و نیاز است قانونی باشد که بتوانیم در مناطق مناسب و با حساب و کتاب و کنترل دقیق مسئولان انتظامی و قضایی کشت تریاک انجام شود و باید به این موضوع توجه شود.»
تبعات کشت قانونی خشخاش
با تمام اینها، اما گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «بررسی و ارزیابی موضوع قانونی‌سازی کشت خشخاش در ایران» با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته در کشور برای مبارزه با مواد مخدر، موضوع قانونی‌سازی کشت خشخاش را مورد بررسی قرار داده‌است. بر اساس این گزارش، قانونی‌سازی کشت خشخاش تحت دو سناریو، با عنوان مدیریت عرضه و تقاضای مواد مخدر و تأمین مواد اولیه دارویی، هر از چند گاهی پیشنهاد شده‌است.
مرکز پژوهش‌ها با بررسی هر دو سناریو معتقد است که هر یک از دو سناریوی مطرح‌شده به‌منظور توجیه ضرورت قانونی‌سازی کشت خشخاش در کشور با ابهامات و چالش‌های اساسی مواجه هستند. ایده قانونی‌سازی کشت با هدف به دست گرفتن زنجیره تولید تا مصرف توسط دولت، مبتنی بر کنوانسیون‌های بین‌المللی و نیز شرایط اجتماعی- فرهنگی جامعه، اساساً امکان اجرایی شدن نداشته و کارایی و اثربخشی آن از پیش مورد تردید است. در صورت اجرایی‌شدن، این سیاست پیامد‌ها و آثار منفی بسیار گسترده‌ای در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی در پی خواهد داشت، چراکه قانونی‌سازی کشت خشخاش پیش‌زمینه قانونی‌سازی توزیع و مصرف تریاک است! کشت و توزیع قانونی خشخاش عامل از بین رفتن قبح اجتماعی اعتیاد و افزایش شیوع و بروز آن خواهد بود. از سوی دیگر قانونی‌سازی کشت، توزیع و مصرف تریاک اشکال شرعی دارد. ایده قانونی‌سازی کشت خشخاش در دوران پیش از انقلاب تجربه‌ای شکست خورده‌است و قانونی‌سازی کشت با هدف مدیریت عرضه و تقاضا تجربه مشابه یا موفقیت‌آمیز جهانی ندارد. طبق تأکید این گزارش ایده قانونی‌سازی کشت خشخاش در تعارض با اصول سوم و چهارم قانون اساسی، منویات مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، سیاست‌های کلی مبارزه با مواد مخدر و ماهیت و اهداف انقلاب اسلامی است.
ابهامات آماری
دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌ها تصریح کرده که سناریو دومی که طرفداران ایده قانونی‌سازی کشت خشخاش طی چند ماه اخیر و به تواتر طی سال‌های پیش، دنبال کرده‌اند، توجیه قانونی‌سازی کشت خشخاش با اشاره به ضرورت تأمین مواد اولیه برای تولیدات دارویی است. این ایده نیز از چندین جهت محل مناقشه بوده و با ابهاماتی اساسی مواجه است. از یک طرف، طبق داده‌های اخذ شده از دستگاه‌های ذی‌ربط، میزان تریاک استفاده شده برای تأمین نیاز‌های دارویی کشور طی دو دهه گذشته بسیار کمتر از اعدادی است که اکنون به عنوان نیاز اعلام می‌شود؛ این به معنای آن است که در برآورد نیاز سالانه کشور و فوریت و ضرورت قانونی‌سازی کشت خشخاش به‌منظور تأمین نیاز‌های دارویی اغراق و بزرگ‌نمایی صورت گرفته‌است. در همین زمینه، برآورد‌ها حاکی از آن است که نیاز سالانه کشور به مواد اولیه دارو‌های مخدر پایه با تخصیص حدود ۵۰۰ تن تریاک قابل‌تأمین است؛ این میزان از تریاک نیز، با توجه به ناپایدار بودن و افزایشی شدن روند کشت خشخاش در افغانستان طی دو سال اخیر، کماکان از طریق کشفیات مواد مخدر در کشور قابل‌تأمین خواهد بود. از سوی دیگر، با توجه به آثار و پیامد‌های گسترده قانونی‌سازی کشت خشخاش، به‌نظر می‌رسد که در صورت ضرورت و نیاز، واردات بخشی از حجم تریاک مورد نیاز کشور، می‌تواند به‌عنوان سناریو جایگزین مورد بررسی واقع شود.
پیشنهاد جایگزین کشت خشخاش
در این گزارش آمده که در صورت ضرورت و اضطرار و با فرض کافی نبودن کشفیات تریاک یا عدم امکان انجام واردات برای تأمین نیاز‌های دارویی کشور و احراز ضرورت برای کشت محدود و تحت کنترل خشخاش، مبتنی‌بر تبصره ماده (۴۱) قانون مبارزه با مواد مخدر، امکان کشت محدود و تحت کنترل نوع خاصی از گیاه خشخاش با نام (شقایق پاپاور سامنیو فرم الی فرا) فراهم است؛ بنابراین برای انجام این نوع کشت، نیازی به طرح یا لایحه قانونی جدید یا اصلاح مفاد قانون فعلی وجود ندارد. البته کارشناسان امر معتقدند که این موضوع نمی‌تواند از طریق رسمیت بخشیدن به کشت غیرقانونی موجود و تغییر نوع بذر انجام پذیرد؛ همچنین، با توجه به آثار و پیامد‌های گسترده اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی ناشی از قانونی‌سازی کشت خشخاش، استفاده از زمین‌های کشاورزی و نیروی کار جامعه محلی برای این قضیه به هیچ‌وجه مورد تأیید نیست.
مرکز پژوهش‌ها در پیشنهاد دیگری هم آورده که به‌منظور جلوگیری از تشویش اذهان عمومی، پیشنهاد می‌شود که متولیان امر، ازجمله ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت جهاد کشاورزی، به‌صورت صریح و شفاف درباره سیاست کنونی کشور که قائل به ممنوعیت کشت خشخاش است اطلاع‌رسانی و موضع‌گیری کرده و ضمن تبیین موضوع، هشدار‌های لازم را نسبت به عواقب کشت غیرقانونی صادر کنند؛ همچنین، لازم است نهاد‌های نظارتی، انتظامی و قضایی از طریق سازوکار‌های مقتضی و مناسب، از هرگونه اظهارنظر شتا‌بزده و غیرکارشناسی در مورد مقوله کشت خشخاش در فضای عمومی و رسانه‌ای جلوگیری به عمل آورند.
