جوان آنلاین: دوازدهمین تور نظارتی قوه قضائیه در استان گیلان، با حضور بیش از ۳۰ خبرنگار و عکاس از ۲۰ رسانه مختلف، فرصت بازدید از اقدامات قضایی برای حرفه‌آموزی و اشتغال زندانیان را فراهم کرد؛ برنامه‌ای که نشان می‌دهد بازگشت به جامعه و توانمندسازی اقتصادی زندانیان نه‌تنها یک شعار، بلکه مسیر عملی و قابل‌تحقق است. در این تور، خبرنگاران از کارگاه‌های مختلفی بازدید کردند که هزارو۴۰۰ مددجوی استان در ۹۷ کارگاه مشغول به کار هستند و مهارت‌های فنی و حرفه‌ای از تعمیرگاه خودرو و تولید چوب و سفال تا پرورش خاویار و بسته‌بندی محصولات غذایی را فرا می‌گیرند. این برنامه نشان می‌دهد که مسیر بازتوانی زندانیان، علاوه بر ایجاد درآمد و اشتغال، فرصتی برای تغییر زندگی و بازسازی خانواده‌هاست. مددجویانی که پیش‌تر درگیر مواد‌مخدر یا جرائم دیگر بوده‌اند، اکنون در مسیر مهارت‌آموزی و کارآفرینی قرار دارند و با حمایت بنیاد تعاون و تسهیلات قرض‌الحسنه، می‌توانند پس از آزادی، شغلی پایدار و مستقل برای خود بسازند. در این مسیر، داستان‌های مددجویانی که با آنها مصاحبه کرده‌ایم، یادآور اهمیت این برنامه‌هاست؛ کسانی که با چند بار تجربه زندان و مشکلات خانوادگی، حالا مهارت‌های عملی یاد می‌گیرند، درآمد کسب می‌کنند و امیدوارند آینده‌ای امن و مستقل برای خود و خانواده‌شان بسازند. همچنین زنان زندانی با استفاده از کارگاه‌های تولید و بسته‌بندی، فرصت دوباره‌ای برای بازگشت به زندگی خانوادگی و ایفای نقش مادرانه پیدا کرده‌اند.
تعمیرگاه بزرگ در یکی از خیابان‌های رشت را حالا کسی مدیریت می‌کند که زمانی از مجرمان سابقه‌دار بود. این تعمیرگاه اولین مقصد ما در این تور رسانه‌ای یک روزه است که یک‌شنبه ششم مهرماه برگزار شد. مدیر کل زندان‌های استان گیلان که با ما همراه شده از اشتغال هزار و ۴۰۰ مددجوی استان در کارگاه‌های آموزشی و تولیدی خبر می‌دهد و می‌گوید ۹۷ کارگاه در زندان‌های استان فعال است و زندانیان به صورت گروهی در آن مشغول به کار هستند. حمید وسکویی اشکوری با اشاره به ایجاد رقابتی سالم در حوزه اشتغال و حرفه‌آموزی می‌گوید: «هدف ما این است که تمام زندانیان استان بتوانند گواهینامه مهارت فنی و حرفه‌ای دریافت کنند و در راستای اشتغال مولد با درآمد کافی تلاش می‌کنیم.»
وی درباره شرایط وام‌های اشتغال پس از آزادی توضیح می‌دهد: «این وام‌ها به صورت کاملاً قرض‌الحسنه و با بهره ۴ درصد پرداخت می‌شوند و بانک‌ها شرایطی فراهم کرده‌اند تا تمام زندانیان بتوانند از این تسهیلات بهره‌مند شوند. تاکنون برای حدود ۳۲۰ نفر وام‌هایی بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلیون تومان پرداخت‌شده و این مددجویان در مسیر ایجاد اشتغال مولد قرار دارند.» مدیرکل زندان‌های گیلان همچنین تأکید می‌کند که مرکز خدمات اجتماعی پس از آزادی بر روند استفاده از این وام‌ها نظارت می‌کند و بازدید‌هایی انجام می‌دهد تا اطمینان حاصل شود این تسهیلات به درستی به اشتغال مددجویان اختصاص می‌یابند. وی در پایان می‌گوید: «علاوه بر وام‌ها، مبلغ ۱۴ میلیارد تومان برای کارآفرینی اختصاص می‌یابد. پیش‌بینی می‌شد ۹۴ نفر مشغول به کار شوند، اما تاکنون ۲۳۰ نفر در مسیر اشتغال قرار گرفته‌اند.»
مسیر بازتوانی و اشتغال در رشت
مدیر تعمیرگاه که خود پیش‌تر تجربه زندان را پشت سر گذاشته و با عفو رهبری سال ۱۴۰۱ آزاد شده، حالا ۲۲ مددجو را به کار گرفته‌است. او می‌گوید: «در سال ۱۴۰۱ تصمیم گرفتم زندگی جدیدی شروع کنم. سرمایه اولیه کار را با دریافت وامی از مرکز خدمات اجتماعی تأمین کردم و اکنون ماهانه حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون تومان درآمد داریم.» این مجتمع علاوه بر ارائه خدمات فنی به مشتریان، فرصت‌های شغلی برای مددجویان فراهم می‌کند و هدف آن ارتقای خودکفایی و بازتوانی اجتماعی افراد آسیب‌دیده از زندان است. فعالیت‌ها شامل تعمیر موتور، برق خودرو، صافکاری، نقاشی و سایر خدمات وابسته به خودرو است. کارآفرین این مجموعه درباره مسیر یادگیری خود می‌گوید: «زمانی که آزاد شدم، دانش کافی درباره خودرو نداشتم؛ بنابراین در دوره‌های آموزشی مختلف، از جمله کارگاه‌های تخصصی دانشگاه صنعتی شریف شرکت کردم.» او ادامه می‌دهد: «با عفو رهبری آزاد شدم و به خودم قول دادم مسیر درست و صداقت را ادامه دهم. این مسیر را بدون معطلی و با جدیت دنبال می‌کنم.»
این کارآفرین تأکید می‌کند که فعالیت‌های تعمیرگاه نه‌تنها درآمدزا هستند، بلکه به مددجویان مهارت‌های فنی و حرفه‌ای می‌آموزند و آنها را برای ورود به بازار کار آماده می‌کنند. او می‌افزاید: «این لطف خدا بود که شامل حال ما شد؛ حالا بچه‌ها همان مسیری را دنبال می‌کنند که من پیش رفتم.»
تلاش برای ادامه زندگی
میلاد، جوانی ۲۰ ساله هم‌اکنون در مسیر بازگشت به زندگی عادی پس از چند بار تجربه زندان قرار دارد. او حالا یکی از مکانیک‌های تعمیرگاه است. او یک فرزند در راه دارد و درباره سابقه خود می‌گوید: «با این مورد فعلی، چهار بار سابقه زندان دارم؛ سه یا چهار بار پیش از این بازداشت شده‌ام و تمام جرائم من مربوط به مواد مخدر است.» میلاد درباره آغاز گرایش خود به مواد مخدر توضیح می‌دهد: «در محله‌ای بزرگ شدم که این رفتار در آن رایج بود و من هم به نوعی تحت‌تأثیر قرار گرفتم. مصرف‌کننده هروئین و شیشه بودم، اما اکنون خدا را شکر ترک کرده‌ام.»
او اولین تجربه بازداشت خود را در سن ۱۱ سالگی تجربه کرده و بعد از آزادی، حدود ۱۰ سال آرامش دارد تا دوباره گرفتار می‌شود. میلاد درباره ورود به مسیر بازگشت و کارآفرینی توضیح می‌دهد: «بنیاد تعاون و اداره زندان پیشنهاد می‌دهند که می‌توانیم راه خودمان را پیدا کنیم و برای همین من وارد این مسیر شدم. بنیاد تعاون ما را به کارفرمایان معرفی می‌کند تا شغلی مناسب پیدا کنیم.»
قبل از اینکه بار دیگر به زندان بیفتد، آزاد بود و سوپرمارکت داشته‌است، اما مهارت حرفه‌ای نداشته است. او اکنون مهارت‌های جدیدی می‌آموزد و امیدوار است مدارک فنی از جمله لیسه‌گیری و صافکاری و نقاشی دریافت کند. «اول علاقه‌ای نداشتم، اما حالا می‌فهمم باید خودم را با جامعه وفق بدهم و شغلی صنعتی و پایدار داشته باشم. دیگر نمی‌خواهم به مواد مخدر نزدیک شوم.»
میلاد نزدیک به دو ماه است که در محل کار فعلی فعالیت می‌کند و ساعتی ۵۰ هزار تومان حقوق دریافت می‌کند. او تجربه کار در زندان را هم شرح می‌دهد: «در زندان لاکان و سایر زندان‌ها هر کاری می‌کنیم تا بتوانیم خودمان را فعال نگه داریم؛ از کارگری و بنایی گرفته تا نانوایی و حتی ساخت کیف برای فروش. مهارت‌های حرفه‌ای نداشتم، اما تلاش می‌کنم یاد بگیرم.»
او درباره شرایط نگهداری در زندان می‌گوید: «زندانی که در آن بودم، صرفاً با میله و اتاق و هواخوری محدود می‌شود. مددکاران و مسئولان زندان برای رسیدگی به مشکلات ما به بند سر می‌زنند و به جز این، آزادی عمل بسیار محدود است. با این حال، تجربیات زندان به من نشان می‌دهد که می‌توانم آینده بهتری برای خود و فرزندم بسازم.»
میلاد با امید به آینده ادامه می‌دهد: «ان‌شاءالله اگر خداوند فرجی بکند و همت کنم، می‌توانم زندگی مستقلی داشته‌باشم و دیگر هرگز به مسیر مواد مخدر بازنگردم.»
مسیر بازگشت از زندان
امیر، جوانی اهل خمام از استان گیلان، حالا پس از تجربه زندان و چند بار بازداشت به دلیل مواد‌مخدر، در مسیر بازسازی زندگی و یادگیری مهارت‌های فنی قرار دارد که در این واحد مشغول کار است. او متولد سال ۱۳۶۳ و دهه شصتی است و پیش از ورود به زندان، گچ‌کار ساختمان بوده‌است. امیر درباره گرایش خود به مواد مخدر توضیح می‌دهد: «اول بی‌پولی و بعد گول رفقای ناباب باعث شد وارد این مسیر شوم، اما حالا نه مصرف می‌کنم و نه دنبال آن می‌روم. ازدواج کرده‌ام و پس از آن دیگر هیچ‌گاه به مواد‌مخدر نزدیک نشدم.» او دو بار سابقه زندان دارد و هر دو بازداشتش مرتبط با مواد‌مخدر بوده‌است.
اولین تجربه زندان برای امیر در سنین پایین بوده و آن تجربه، هر چند سخت، باعث شد او اکنون قدر آزادی و مسیر زندگی سالم را بداند. امیر درباره شرایط زندان می‌گوید: «زندان سخت است، اما خیلی هم طاقت‌فرسا نیست. برای کسی که اولین‌بار به زندان می‌رود، تجربه سخت و آموزنده‌ای است. ما کلاس می‌رفتیم، ورزش می‌کردیم و حتی فوتبال بازی می‌کردیم.»
امیر محکومیت هفت سال و شش ماه دارد و تاکنون چهار سال و شش ماه از آن را گذرانده است. او از تسهیلات موجود در زندان برای یادگیری مهارت‌های فنی استفاده می‌کند و قصد دارد در زمینه صافکاری و نقاشی مدرک بگیرد. امیر درباره کار فعلی خود توضیح می‌دهد: «حقوق ما به صورت ساعتی پرداخت می‌شود. هر چه بیشتر کار کنیم، حقوق بیشتری دریافت می‌کنیم، اما روز‌های تعطیل پرداختی نداریم.
با این شرایط، نهایتاً کرایه رفت‌وآمد کم است، ولی مهارت‌هایی که یاد می‌گیریم در آینده به درد ما می‌خورد و می‌توانیم در بیرون از زندان هم استفاده کنیم.» امیر و همسرش که او نیز در زندان است، یک فرزند دو ساله دارند و به دنبال عفو موردی و ادامه مسیر بازسازی زندگی هستند. او امیدوار است که با مهارت‌هایی که فرا گرفته، بتواند آینده‌ای مستقل و امن برای خانواده خود بسازد: «ما اینجا داریم یاد می‌گیریم، مهارت کسب می‌کنیم و امیدواریم به زودی بتوانیم زندگی مستقلی داشته باشیم.»
فرصتی دوباره برای زندگی و کنار خانواده بودن
یک زن جوان که به اتهام سرقت و معاونت در قتل شوهرش بازداشت و به ۲۷ سال زندان محکوم شده‌بود، با استفاده از امتیاز رأی باز در کارگاه‌ه تولید لوله‌های آزمایشگاهی مشغول به کار است و پس از سال‌ها می‌تواند شب‌ها کنار دخترش بماند و نقش مادرانه خود را به طور فعال دنبال کند. او از فعالان در این کارگاه است و درباره مسیر تغییر زندگی‌اش می‌گوید: «۱۰ ماه است که در این کارگاه مشغولم. این فرصت باعث شده بتوانم از زندان فاصله بگیرم و شب‌ها کنار دخترم باشم. با حمایت اساتید زندان و وکلا من توانستم از امتیازات قانونی بهره ببرم و مسیر زندگی‌ام را اصلاح کنم.» این زن ادامه می‌دهد: «طی هفت سال گذشته، تمام مسئولیت بزرگ کردن دخترم بر عهده من بوده و هیچ حمایتی از سوی خانواده‌ها صورت نگرفته‌است. حالا با حضور در کارگاه، هم مهارت‌های فنی کسب می‌کنم و هم می‌توانم شب‌ها کنار دخترم باشم.» او درباره تجربه کار در زندان و تأثیر آن بر زندگی شخصی می‌گوید: «تمام تلاش خود را کردم تا علاوه بر رعایت قوانین، مهارت‌های عملی را یاد بگیرم و ارتباطم با دخترم حفظ شود. با این فرصت، نه‌تنها درآمد کسب می‌کنم، بلکه احساس استقلال و بازگشت به جامعه را تجربه می‌کنم.»
این زن همچنین تأکید می‌کند که شرایط رأی باز و توجه قوه قضائیه، احترام به حقوق او و فراهم شدن فرصت اصلاح مسیر زندگی، برایش انگیزه‌بخش بوده است.
کارگاه چوب
در‌کارگاه چوب جایی که مسعود طهور انزابی، مسئول اشتغال زندانیان رأی باز زندان لاکان گزارشی از خدمات ارائه شده می‌دهد و می‌گوید که در حال حاضر ۶۳۵ زندانی رأی باز استان در کارگاه‌های طرف قرارداد با بنیاد تعاون و انجمن حمایت مشغول به کار هستند. از این تعداد، ۱۹۰ نفر در شش کارگاه داخل زندان لاکان فعالیت می‌کنند و دیگر مددجویان در کارگاه‌های خارج از زندان تحت نظارت بنیاد تعاون و انجمن حمایت مشغول کارند.
وی درباره حقوق زندانیان توضیح می‌دهد: «حقوق آنان طبق دستورالعمل سازمان زندان‌ها به صورت ماهانه پرداخت می‌شود.» طهور انزابی همچنین اشاره می‌کند که یکی از کارگاه‌های شناخته‌شده، کارگاه مبل‌سازی است که ۶۵ نفر در آن فعالیت دارند و هفت نفر از زندانیان این کارگاه با عفو معیاری آزاد شده‌اند.
این مسئول تأکید می‌کند که علاوه بر کارگاه مبل‌سازی، پنج کارگاه تولیدی دیگر از جمله پالت‌سازی، دو کارگاه سنگ مصنوعی، تولید باغ صنوبر و یک کارگاه سفال در خارج از زندان فعال هستند. بخش خصوصی با بنیاد تعاون سرمایه‌گذاری کرده و از نیروی زندانیان برای کار در این واحد‌ها استفاده می‌کند.
تولید خاویار
استخر‌های پرورش ماهی‌های خاویار هم از مجموعه‌هایی است که با تلاش مددجویان فعال است. حمید وسکویی اشکوری، مدیر کل زندان‌های استان گیلان می‌گوید مجموعه پرورش و نگهداری ماهیان خاویاری با مساحت ۷هزارو۸۰۰ متر مربع، تحت نظر بنیاد تعاون زندانیان فعالیت می‌کند و هزار و ۲۸ قطعه ماهی خاویاری با وزن‌های ۵۰۰ گرم تا ۱۲۰ کیلوگرم در آن نگهداری می‌شوند.
وی ادامه می‌دهد: «تا امروز ۷۰ کیلوگرم خاویار استحصال شده و طبق مزایده، هر کیلو ۵۵ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده‌است. این خاویار توسط شرکت‌های دارای مجوز صادرات خریداری می‌شود. «مدیر کل زندان‌های گیلان اشاره می‌کند که تعدادی از مددجویان رأی باز در این مجموعه مشغول به کار هستند و دو نفر نیز مشمول عفو معیاری شده‌اند. این واحد علاوه بر پرورش ماهی، فضای بسته‌بندی ۲۸ نوع محصول غذایی از جمله خشکبار و حبوبات را در اختیار دارد که زندانیان زن در آن فعالند و درآمد کسب می‌کنند.
بازگشت به کار و زندگی خانوادگی
در یکی از واحد‌های اشتغال ویژه، زنی جوان به همراه همسرش که به اتهام فعالیت مذهبی و برپایی کلیسای خانگی بازداشت شده‌بودند، اکنون با رأی باز در دو کارگاه مشغول کار هستند. این زن در کارگاه تفکیک شیشه‌های آزمایشگاهی فعالیت می‌کند و مسئولیت جدا کردن لوله‌ها و فلزات از لوله‌های آسیب‌دیده و تقسیم آنها به اندازه‌های کوچک‌تر را بر عهده دارد. ساعت کاری او از ۸ صبح تا ۴ بعدازظهر است. وی در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما توضیح داد که پیش از این، در زندان و سپس در یک کارخانه ریسندگی مهارت کسب کرده‌است و اکنون با بهره‌گیری از این تجربه‌ها، در واحد تفکیک فعالیت می‌کند و ماهانه ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان حقوق می‌گیرد که کفاف کرایه‌اش را هم نمی‌دهد. او تأکید کرد که در طول مدت بازداشت، تلاش کرده‌است با حفظ شأن و رعایت قوانین، شرایط کاری و زندگی خانوادگی خود و فرزندانش را مدیریت کند.
این زن جوان دو فرزند دارد که در طول حبس او و همسرش، با آسیب‌های روحی و روانی روبه‌رو شده‌اند. او یادآور شد که اکنون با رأی باز، توانسته شب‌ها را در کنار خانواده‌اش بگذراند و به فرزندان خود رسیدگی کند، هر چند همچنان با چالش‌های مالی و روحی مواجه است. او وقتی بازداشت شده پسر بزرگش ۱۳ و پسر کوچکش هفت ساله بود، اما حالا پسر بزرگش سرباز است و دومین فرزندش به کلاس هشتم می‌رود. همسر وی نیز با رأی باز در واحد اشتغال دیگری مشغول به کار است. زن جوان امیدوار است با سپری شدن بخش قابل توجهی از حکم خود، درخواست آزادی مشروط او و همسرش مورد موافقت قرار گیرد تا این خانواده بتواند به روند عادی زندگی بازگردد.
او می‌گوید: «با وجود فشار‌ها و سختی‌ها، این فرصت برای ما یک تجربه و زمینه برای بازگشت به جامعه و زندگی خانوادگی است و از حمایت‌های مسئولان و فرصت اشتغال قدردانی می‌کنیم.»
