جوان آنلاین: رهبر معظم انقلاب در سخنان اخیرشان از کاربرد‌های صلح‌آمیز هسته‌ای در صنایع مختلف اعم از کشاورزی، پزشکی، صنعت و تولید برق سخن گفتند و بر حفظ آن تأکید داشتند. یکی از حوزه‌هایی که بیشترین بهره را از دستاورد‌های هسته‌ای برده، کشاورزی است. استفاده از تکنولوژی هسته‌ای برای تأمین امنیت غذایی کشور و عبور از شرایط تحریم بسیار مفید است. در شرایط بروز تحریم‌های امریکا و کشور‌های اروپایی، رسیدن به خودکفایی در تولیدات محصولات کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار است. در شرایطی که کشورمان با پدیده خشکسالی و کمبود آب و فرسایش شدید خاک مواجه شده، یکی از روش‌های حفظ آب و خاک استفاده از فناوری‌های هسته‌ای است. این انرژی پاک بدون آسیب رساندن به محیط زیست به ارزیابی خاک، میزان فرسایش و همچنین شیرین‌سازی آب کمک می‌کند. با استفاده از فناوری هسته‌ای می‌توان از پرت و هدررفت آب در مزرعه جلوگیری کرد و راندمان مصرف آب را بسیار افزایش داد. می‌توان بررسی کرد که مناسب‌ترین زمان مصرف آب گیاه چه زمانی است و همه اینها کمک می‌کند که از آب مصرف بهینه شود و با حداقل آب کشاورزی محصول بیشتری برداشت کرد.
فناوری هسته‌ای، ابزاری لوکس یا تجملی نیست بلکه پاسخی فناورانه به بحران‌های بزرگ کشاورزی کشور است. در شرایطی که ایران با چالش‌هایی، چون کم‌آبی، کاهش بهره‌وری، تغییر اقلیم، وابستگی به واردات و افت درآمد کشاورزان روبه‌رو است، فناوری هسته‌ای می‌تواند راهگشای تحول بنیادین در اقتصاد کشاورزی باشد. بخش کشاورزی به دلیل مصرف بالای آب، انواع سموم و آفت‌کش‌ها و فرسایش خاک بیشترین فساد و ضایعات را دارد. در ایران بر اساس آمار‌های معتبر ۳۰ تا ۴۰درصد محصولات کشاورزی پس از برداشت از بین می‌رود. دلایل آن بخشی ریشه در مزرعه دارد و بخشی به بسته‌بندی‌های نامناسب، حمل نامناسب و انبارداری‌های نامناسب مربوط می‌شود که طبق نظر متخصصان کشاورزی، تکنولوژی‌های هسته‌ای و استفاده از پرتوافشانی می‌تواند جلوی این فساد و ضایعات مواد غذایی را بگیرد.
به عبارت دیگر، میزان تولید مواد غذایی در کشور سالانه حدود ۱۰۰میلیون تن است و فاصله ما با خودکفایی در محصولات کشاورزی همین ۳۰ تا ۴۰درصدی است که سالانه به واسطه ضایعات و فساد محصولات در انبار‌ها از دست می‌دهیم. در صورتی که انرژی هسته‌ای در بخش کشاورزی به صورت گسترده استفاده شود نه تنها می‌توان سالانه از فساد این میزان محصولات جلوگیری کرد بلکه تولید محصولات کشاورزی هم با کاهش تعداد آفات و بیماری‌ها بسیار افزایش خواهد یافت. حمایت از تحقیق و توسعه، آموزش کشاورزان، سرمایه‌گذاری هدفمند و بومی‌سازی دانش فنی از جمله اقدامات ضروری برای بهره‌برداری کامل از این فناوری است که متأسفانه در یک دهه گذشته، بخش کشاورزی نتوانسته استفاده چندانی از این تکنولوژی داشته باشد.
برخی تولیدکنندگان محصولات باغی می‌گویند که بیش از ۲۵ سال است از این فناوری استفاده می‌کنند و محصولات‌شان را پس از برداشت به سازمان انرژی هسته‌ای ارسال می‌کنند تا با پرتودهی ماندگاری محصولات‌شان برای صادرات افزایش دهند.
به نظر می‌رسد در شرایط فعلی کشور، دولت، سازمان انرژی اتمی، وزارت جهاد کشاورزی و دانشگاه‌ها باید در قالب یک برنامه ملی جامع توسعه فناوری هسته‌ای در کشاورزی، مأموریت مشترکی برای تحقق امنیت غذایی و توسعه پایدار تعریف کنند.
افتتاح اولین کارخانه فرآوری از خشکبار
بر پایه «فناوری پلاسما»
آفات و حشرات همواره تأثیر زیادی در کاهش محصولات کشاورزی داشته‌اند و عامل اصلی بیماری در محصولات کشاورزی در مزارع و دام به شمار می‌روند. مسئله زمانی حساس می‌شود که این بیماری‌ها و آفات پس از مدتی روی استفاده از سموم مقاوم‌تر می‌شوند و کشاورزان مجبورند میزان سموم استفاده در واحد سطح را افزایش دهند.
استفاده از سموم بیشتر، یعنی باقی‌ماندن بیشتر سموم در میوه‌ها و غذا‌ها که می‌تواند برای انسان بسیار خطرناک باشد. راهکار این مشکل استفاده از تکنولوژی هسته‌ای است. آبان ماه سال گذشته اولین کارخانه فرآوری از خشکبار بر پایه «فناوری پلاسما» در رفسنجان راه‌اندازی شد تا با حذف سموم آفلاتوکسین از محصولات کشاورزی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات آفات در محصولات کشاورزی برطرف و با راه‌اندازی قریب‌الوقوع چهار مرکز فرآوری خشکبار و محصولات کشاورزی در استان‌های گیلان، خوزستان، خراسان‌رضوی و اردبیل با فناوری پلاسما، کشاورزی با کمک فناوری هسته‌ای وارد مرحله جدیدی شود.
جایگاه ایران در مسیر فناوری هسته‌ای کشاورزی
ایران که از دهه۱۳۳۰ وارد عرصه فناوری هسته‌ای شده است، هنوز نتوانسته به‌طور کامل ظرفیت‌های این فناوری را در کشاورزی عملیاتی کند. با وجود تأسیس سازمان انرژی اتمی در سال۱۳۵۲ و دستیابی به چرخه کامل سوخت هسته‌ای پس از سال۱۳۸۰، تمرکز عمومی بر مصارف غیردولتی و اقتصادی مانند کشاورزی کمتر بوده، این در حالی است که با توجه به نقش ۲۰درصدی کشاورزی در اشتغال کشور، چنین فناوری‌ای می‌تواند نقطه جهش اقتصاد ملی باشد. نقش تکنولوژی هسته‌ای در افزایش تولید محصول در چندین سطوح قابل بررسی است، اما نقش این تکنولوژی در کاهش استفاده از کود شیمیایی بسیار مهم‌تر است.
بسیاری از کشاورزان دریافته‌اند که اگر توزیع کود مناسب‌تر باشد، میزان تولید محصول آنها در واحد سطح افزایش می‌یابد، زیرا آنها قادر خواهند بود برای هر زمین میزان کودی را که نیاز دارد پخش کنند، گیاهان به کود حساس هستند و توزیع کم یا زیاد هر دو می‌تواند در تولید محصول تأثیر منفی بگذارد، بنابراین با تولید مناسب و به اندازه کود تولید کشاورزان افزایش، قیمت تمام شده آنها کاهش و سود دریافتی از تولیدشان افزایش خواهد یافت.
بهبود فرآوری محصول و کاهش ضایعات
با استفاده از پرتوافشانی هسته‌ای می‌توان چرخه بازتولید باکتری‌ها را که اغلب عامل فساد و خرابی محصولات کشاورزی هستند از بین برد. اگر محصولات کشاورزی را پس از برداشت در معرض میزان محدودی پرتو‌های هسته‌ای قرار دهیم «دی‌ان‌ای»های این نوع باکتری‌ها شکسته خواهد شد و آنها دیگر قادر به ادامه حیات نخواهند شد یا حداقل در آن تعداد جمعیتی که بتوانند باعث ایجاد بیماری شوند، نخواهند بود. فناوری هسته‌ای در کشاورزی در حوزه‌های متعددی همچون به‌نژادی گیاهان، کنترل آفات و افزایش ماندگاری مواد غذایی به کار گرفته می‌شود. یکی از پرکاربردترین روش‌ها در این زمینه، پرتودهی مواد غذایی است که در آن از پرتو‌های یونیزان برای نابودی میکروارگانیسم‌ها و آفات استفاده می‌شود.
افزایش سازگاری با تغییرات آب و هوایی
استفاده از تکنولوژی هسته‌ای امکان اصلاح ارقام و نژاد‌های زراعی و دامی که سازگاری زیادی با تغییرات آب و هوایی را دارند، فراهم می‌کند. کارشناسان می‌گویند برای تولیدات بهتر در آینده باید از نژاد‌ها و گونه‌هایی استفاده کرد که بتواند در شرایط جدید تولید خوبی داشته باشد و مقاوم به تنش‌های محیطی باشد. استفاده از تکنولوژی هسته‌ای باعث اصلاح یکسری ارقام زراعی می‌شود که زودرس هستند، بنابراین از منابع آب و خاک کمتری استفاده می‌کند و به کشاورز این امکان را می‌دهد که کشت دیگری هم انجام دهد. به عنوان مثال، فائو گزارش می‌دهد که به لطف اصلاح رقم برنج زودرس در بنگلادش میزان تولید این کشور در سال ۲۰۰۴ از ۸/۲۶ میلیون تن به ۸/۳۳ میلیون تن در سال ۲۰۱۳ رسید.
کاهش مصرف آب
با استفاده از فناوری هسته‌ای در بخش کشاورزی می‌توان مسیر آب را در زمین و گیاه ردیابی کرد، بنابراین با این روش می‌توان از پرت و هدررفت آب در مزرعه جلوگیری کرد و راندمان مصرف آب را بسیار افزایش داد. می‌توان بررسی کرد که مناسب‌ترین زمان مصرف آب گیاه چه زمانی است و همه اینها کمک می‌کند که از آب مصرف بهینه شود و با حداقل آب کشاورزی محصول بیشتری برداشت کرد.
بررسی کاربرد فناوری هسته‌ای در بهبود بذر سبزیجات نشان می‌دهد این فناوری توانسته است بسیاری از محدودیت‌های روش‌های سنتی را برطرف کند. پرتودهی امکان ایجاد صفات جدید، افزایش کیفیت بذر و ارتقای مقاومت گیاهان را فراهم کرده است. در کنار دستاوردها، چالش‌هایی مانند هزینه بالا، نیاز به زیرساخت و نگرانی‌های عمومی نیز وجود دارد، بااین‌حال تجربه کشور‌های مختلف نشان داده است با سرمایه‌گذاری و همکاری‌های بین‌المللی می‌توان این چالش‌ها را پشت سر گذاشت.
افزایش کیفیت بذر سبزیجات با فناوری هسته‌ای
بذر، نقطه آغاز هر چرخه کشاورزی است و کیفیت آن به‌طور مستقیم بر عملکرد محصول نهایی اثر می‌گذارد. در مورد سبزیجات، اهمیت بذر دوچندان است، زیرا این محصولات بخش عمده‌ای از تغذیه انسان را تشکیل می‌دهند و حساسیت بالایی نسبت به شرایط محیطی دارند. فناوری هسته‌ای در چند دهه گذشته به‌عنوان ابزاری علمی برای بهبود کیفیت بذر مورد استفاده قرار گرفته است. در کنار ارتقای ویژگی‌های کیفی، فناوری هسته‌ای می‌تواند در افزایش پایداری تولید، بهبود مقاومت در برابر آفات و بیماری‌ها و کاهش نیاز به نهاده‌های شیمیایی نقش مؤثری ایفا کند، ازاین‌رو کاربرد آن در بهبود کیفیت بذر سبزیجات هم یک پیشرفت علمی و هم بالاتر از آن، یک ضرورت استراتژیک در کشاورزی مدرن به‌شمار می‌رود.
افزایش کیفیت بذر سبزیجات نقش مستقیمی در کاهش ضایعات کشاورزی دارد. بذر‌هایی که از طریق پرتودهی و اصلاح ژنتیکی تقویت شده‌اند، معمولاً رشد یکنواخت‌تر و مقاومت بالاتری در برابر بیماری‌ها دارند. این امر سبب کاهش نیاز به مصرف سموم شیمیایی و در نتیجه ارتقای سلامت عمومی و حفاظت از محیط زیست می‌شود، در نتیجه سرمایه‌گذاری در توسعه فناوری‌های نوین، به‌ویژه فناوری هسته‌ای در اصلاح بذر، به‌منزله سرمایه‌گذاری در امنیت غذایی و سلامت جامعه است. کاربرد پرتودهی در اصلاح بذر سبزیجات به‌ویژه در محصولاتی مانند گوجه‌فرنگی، خیار، فلفل و کاهو نتایج موفقی داشته است. این محصولات پس از پرتودهی اغلب عملکرد بالاتر، مقاومت بیشتر به آفات و کیفیت تغذیه‌ای بهتر نشان داده‌اند.
در سطح جهانی، صد‌ها رقم گیاهی از طریق پرتودهی ثبت و تجاری‌سازی شده که سهم قابل‌توجهی از آنها مربوط به سبزیجات است، بنابراین پرتودهی یک استراتژی کلیدی برای افزایش بهره‌وری کشاورزی و تضمین امنیت غذایی محسوب می‌شود.
اثرات اقتصادی بر کشاورزان و صنایع غذایی
کاربرد فناوری هسته‌ای در اصلاح بذر سبزیجات اثرات اقتصادی گسترده‌ای دارد. برای کشاورزان، استفاده از بذر‌های پرتودهی‌شده می‌تواند به افزایش عملکرد، کاهش مصرف نهاده‌های شیمیایی و بهبود کیفیت محصول منجر شود. این عوامل به‌طور مستقیم درآمد کشاورزان را افزایش می‌دهند.
در سطح صنایع غذایی، استفاده از بذر‌های اصلاح‌شده موجب تولید سبزیجات با کیفیت یکنواخت‌تر و ماندگاری بالاتر و باعث کاهش ضایعات در زنجیره تأمین و افزایش سودآوری صنایع فرآوری و توزیع می‌شود، همچنین بازار جهانی بذر اصلاح‌شده یکی از بخش‌های رو به رشد اقتصاد کشاورزی است.
کشور‌هایی که در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند، قادر خواهند بود سهم بیشتری از بازار صادراتی را به دست آورند. این موضوع نه‌تنها موجب افزایش درآمد ارزی می‌شود بلکه جایگاه کشور را در عرصه جهانی ارتقا می‌دهد. به‌طور کلی، فناوری هسته‌ای در کشاورزی نه‌تنها یک ابزار علمی بلکه یک موتور رشد اقتصادی محسوب می‌شود که می‌تواند توسعه پایدار را در سطح ملی و بین‌المللی تقویت کند.
کاربرد فناوری هسته‌ای در افزایش دوام سیب صادراتی
سیب یکی از مهم‌ترین میوه‌های باغی ایران است که سهم قابل‌توجهی در صادرات غیرنفتی کشور دارد. ایران میان پنج کشور برتر تولیدکننده سیب در جهان قرار دارد و بخش زیادی از این محصول به کشور‌های روسیه، عراق، هند و کشور‌های حوزه خلیج فارس صادر می‌شود، بااین‌حال سیب میوه‌ای فسادپذیر است و در طول حمل‌ونقل و انبارداری دچار تغییرات کیفی می‌شود. مشکلاتی مانند پوسیدگی، رشد قارچ‌ها، تغییر رنگ و نرم‌شدن بافت، از موانع جدی در صادرات پایدار سیب محسوب می‌شوند. ایران سالانه میلیون‌ها تن سیب تولید می‌کند که بخشی از آن به مصرف داخلی می‌رسد و بخش قابل‌توجهی صادر می‌شود، اما صادرات سیب ایران با چالش‌های مهمی روبه‌رو است؛ نخستین چالش، فسادپذیری سریع سیب در شرایط حمل‌ونقل طولانی است. دومین مسئله، سختگیری بازار‌های وارداتی در زمینه کیفیت و سلامت محصولات غذایی است.
کشور‌های اروپایی و آسیایی مقررات سختی برای باقی‌مانده مواد شیمیایی دارند و همین موضوع موجب می‌شود برخی محموله‌های سیب ایران برگشت بخورند. افزایش دوام سیب صادراتی از نظر اقتصادی نیز اهمیت زیادی دارد. صادرات پایدار و موفق سیب می‌تواند ارزآوری بالایی داشته باشد و به بهبود وضعیت باغداران کمک کند. استفاده از فناوری هسته‌ای در این زمینه هم موجب افزایش زمان ماندگاری می‌شود و هم اعتماد بازار‌های جهانی را نیز جلب می‌کند. در شرایطی که رقابت جهانی در بازار میوه‌ها شدید است، بهره‌گیری از پرتودهی می‌تواند مزیت رقابتی ایران را تقویت کند. مطالعات در ایران نشان داده‌اند پرتودهی سیب توانسته است زمان ماندگاری را تا چند ماه افزایش دهد، بدون آنکه طعم یا ارزش تغذیه‌ای آن تغییر کند.
مزایای این روش نسبت به روش‌های سنتی نگهداری
روش‌های سنتی نگهداری سیب شامل سردخانه‌گذاری طولانی‌مدت، استفاده از مواد شیمیایی و پوشش‌های مصنوعی است. این روش‌ها اگرچه مؤثرند، اما هزینه‌بر هستند و گاه موجب تغییر در ویژگی‌های طبیعی میوه می‌شوند، همچنین باقی‌مانده مواد شیمیایی می‌تواند مانع پذیرش محصول در بازار‌های جهانی شود. در مقابل، پرتودهی هیچ ماده خارجی به محصول اضافه نمی‌کند و با یک‌بار تابش می‌تواند ماندگاری سیب را به طور چشمگیری افزایش دهد. این روش سریع، ایمن و مورد تأیید سازمان‌های بین‌المللی است، به همین دلیل پرتودهی نسبت به روش‌های سنتی برتری دارد و می‌تواند آینده نگهداری و صادرات سیب ایران را متحول کند.
