جوان آنلاین: صبح روزی از مرداد ۱۴۰۴، در حالی که هنوز زخم‌های یک دهه مبارزه سخت با شبکه‌های مواد مخدر بر پیکر نظام سلامت و امنیت ایران نمایان است، دکتر حسین ذوالفقاری ـ نماینده رئیس‌جمهور و دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر ـ در نخستین نشست خبری خود، از نبردی سخن گفت که ایران، بی‌هیاهو و تنها، سال‌هاست بار آن را به دوش می‌کشد.
ذوالفقاری در آغاز سخنان خود، با گرامیداشت یاد شهدای رسانه و خبرنگاران، از تجربه همدلی دوران جنگ تحمیلی گفت؛ همان دوره‌ای که انسجام ملی در برابر تهاجم خارجی، برگ‌های زرینی در تاریخ مقاومت کشور رقم زد. او با نگاهی به تقارن آن فضا با شرایط امروز، یادآور شد که در نبرد با تهاجم خاموش مواد مخدر نیز، نیاز به همان همدلی است.
نبرد جهانی با گردش مالی ۵۰۰ میلیارد دلاری
حسین ذوالفقاری با ارائه آماری هولناک از حجم تجارت جهانی مواد مخدر، که بنا بر برآورد نهاد‌های بین‌المللی به حدود ۵۰۰ میلیارد دلار در سال می‌رسد، از ابعاد واقعی این تهدید جهانی پرده برداشت؛ تهدیدی که به گفته او، در اشکال نوینی همچون روانگردان‌های صنعتی و ترکیبات ناشناخته ظهور کرده و حتی تجهیزات آزمایشگاهی را نیز به چالش کشیده‌است. در جهانی که تفاوت قیمت مواد مخدر در مبدأ و مقصد گاه تا ۴۰ برابر می‌رسد، او از چرخه‌ای سخن گفت که سوداگران مرگ را جسورتر و دستگاه‌های مقابله را در مسیر‌های دشوارتر قرار داده‌است.
از «کشت مجاز» تا خلوص ۱۱ درصدی تریاک
اشاره ذوالفقاری به تجربه ایران در دهه‌های گذشته، از کشت قانونی برای مصارف دارویی پیش از انقلاب تا ممنوعیت داوطلبانه آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تصویری از دگردیسی سیاست‌های کلان مواد مخدر در کشور ترسیم کرد. با این حال، او تأکید کرد مطابق ماده ۴۱ قانون، همچنان ظرفیت بازگشت به تولید دارویی با مجوز رسمی و رعایت پروتکل‌های جهانی وجود دارد، اما او در کنار این میراث قانونی، از چالش‌های جدید سخن گفت: کاهش خلوص تریاک از ۲۶ درصد به ۱۱ درصد، اختلاط آن با سرب و افزایش مصرف روانگردان‌ها، نشان می‌دهد که شکل و ماهیت تهدید تغییر کرده و باید سیاست‌ها نیز متحول شوند.
یادمان شهدای بی‌نام این جنگ پنهان
در این نشست، ذوالفقاری برای نخستین‌بار آمار رسمی از قربانیان مبارزه با مواد مخدر در ایران ارائه کرد: بیش از ۴ هزار شهید و ۱۲ هزار جانباز. آماری که ایران را ـ به گفته او ـ به تنها کشوری بدل کرده که چنین هزینه انسانی سنگینی در این راه پرداخته‌است. او با لحنی منتقدانه، از سکوت جهانی و به‌ویژه کشور‌های غربی گفت که نه‌تنها قدردان این ایثار نبوده‌اند، بلکه با گزارش‌خواهی‌های یک‌سویه و سیاسی‌سازی مسئله، بار مضاعفی بر دوش ایران گذاشته‌اند.
از درمان تا مدیریت مصرف
در ادامه، ذوالفقاری تصویری از سیاست‌های درمانی کشور ترسیم کرد: از مراکز ماده ۱۵ برای درمان اختیاری تا مراکز ماده ۱۶ برای معتادان متجاهر و بی‌سرپناه و از پوشش یک‌میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در ۹هزارو۱۵۷ مرکز درمانی تا آغاز آزمایش‌های نوین بر روی داروی نانویی نالترکسون با قابلیت تأثیر یک‌ماهه.
اما او یک دغدغه اساسی را نیز بی‌پرده بیان کرد: غلبه نگاه اقتصادی بر درمان در برخی مراکز و تداوم مصرف متادون برای سال‌ها بدون ترک واقعی. همین مسئله زمینه‌ساز طرحی شد با عنوان «مدیریت مصرف»؛ طرحی که قرار است مصرف را کنترل‌شده، تدریجی و از مواد پرخطر به کم‌خطر سوق دهد و در عین حال، سیستم نظارت‌پذیر و ارزیابی‌پذیری داشته باشد.
مبارزه‌ای چندوجهی در سایه بی‌حسی عمومی
یکی از صریح‌ترین بخش‌های سخنان ذوالفقاری، انتقاد از «بی‌حسی جمعی» در برابر مسئله اعتیاد بود. او گفت که هر چند نهاد‌های مختلفی درگیر موضوع هستند، اما هماهنگی، انسجام و عزم ملی کافی دیده نمی‌شود. به گفته او، پیشگیری نیاز به آموزش مهارت‌های زندگی، قدرت «نه گفتن» و مشارکت واقعی جامعه دارد. او همچنین تأکید کرد که باید از نگاه صرف مجازات‌محور عبور کرد و به قطعیت مجازات اندیشید؛ مجازاتی که نه با شدت صرف، بلکه با اجرای قطعی، بازدارنده خواهد بود.
تأملی بر تأمین داروی درمان اعتیاد؛ از واردات متادون تا کشت گیاهان مخدر پایه
در بخش پایانی نشست، دکتر حسین ذوالفقاری به یکی از مهم‌ترین و در عین حال حساس‌ترین موضوعات حوزه درمان اعتیاد پرداخت: تأمین پایدار و ایمن دارو‌های مخدر مورد نیاز کشور. او با اشاره به وضعیت فعلی تأمین متادون ـ که به عنوان یکی از اصلی‌ترین دارو‌های درمان جایگزین در اعتیاد شناخته می‌شود ـ گفت: «اکنون مواد اولیه این دارو از خارج از کشور وارد می‌شود و این مسئله ما را با چالش‌های پایداری، امنیت تأمین و وابستگی مواجه کرده‌است.»
ذوالفقاری تصریح کرد که موضوع در دست بررسی است و باید با دیدی کارشناسانه مشخص شود که «صلاح» کشور در این شرایط چیست؛ ادامه واردات، تولید داخلی یا بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی برای کشت و استحصال دارو‌های مخدر پایه. در همین زمینه، او به بحث کشت مجاز گیاهان مخدر پایه اشاره کرد؛ موضوعی که گرچه به‌ظاهر حاشیه‌دار است، اما ریشه در تجارب جهانی و اسناد رسمی کشور دارد. به گفته او، گیاهانی مانند شقایق که مواد مؤثره دارویی در خود دارند، اصولاً قابل برداشت توسط افراد عادی نیستند و تنها در ساختار‌های صنعتی می‌توان آنها را فرآوری کرد. در بسیاری از کشورها، این محصولات به کارخانه‌ها منتقل و به دارو‌های درمانی و حتی مواد مورد استفاده در صنایع آرایشی تبدیل می‌شوند. بر اساس تبصره ۴۱ قانون، جمهوری اسلامی ایران نیز به‌صورت مشروط مجاز به ورود به این حوزه است، البته با تصمیم و نظارت ستاد مبارزه با مواد مخدر و طبق پروتکل‌های جهانی. ذوالفقاری با اشاره به انجام مطالعات اولیه و تدوین طرح کارشناسی در این خصوص، گفت که این طرح همچنان در انتظار تصویب نهایی در ستاد است. از نظر تاریخی، این موضوع بی‌سابقه نیست؛ پیش از انقلاب، ایران یکی از معدود کشور‌هایی بود که مجوز کشت قانونی برای مصارف درمانی داشت. اکنون، در شرایطی که خلوص مواد کشف‌شده پایین آمده، مصرف مواد خطرناک افزایش یافته و نظام درمانی با دشواری تأمین دارو روبه‌روست، بازگشت به این ظرفیت، نه‌تنها منطقی، بلکه ضروری به نظر می‌رسد.
درخواست تاریخی ایران از جهان غرب: ما طلبکاریم
شاید مهم‌ترین پیام این نشست، در جمله‌ای نهفته باشد که ذوالفقاری با قاطعیت گفت: «ما از جهان غرب طلب داریم.» جمهوری اسلامی ایران، به گفته او، هزینه‌ای را برای سلامت جهانی پرداخته که از مرز‌های مسئولیت ملی فراتر رفته‌است، اما آنچه در برابر دریافت کرده، نه همکاری که مطالبه‌گری، نه حمایت که سیاسی‌سازی و نه همراهی که انزوا بوده‌است.
نشست خبری دکتر ذوالفقاری، فراتر از یک گزارش عملکرد، یادآوری یک تاریخ فراموش‌شده‌بود؛ تاریخ جنگی خاموش با سوداگران مرگ، که در آن ایران، هم سنگر اول بوده و هم قربانی نخست، اما اکنون، این کشور در میانه تحولات جهانی و فشار‌های درونی، نیازمند نگاهی‌نو، هم‌افزایی ملی و مهم‌تر از همه، همراهی صادقانه جهانی است.
