جوان آنلاین: چشم‌ها به ایثارگران است، اما سهمیه‌های کنکور قصه‌های دیگری دارند. سهمیه‌هایی که سال‌هاست بخشی از معادله ورود به دانشگاه‌ها بوده‌اند، اما وقتی اسمی از آنها به میان می‌آید، اغلب ذهن‌ها به سمت گروهی خاص یعنی رزمندگان و همسر و فرزندان شهدا معطوف می‌شود. در حالی که ساختار سهمیه‌ها بسیار گسترده‌تر و پیچیده‌تر از آن چیزی است که معمولاً تصور می‌شود. برای مثال، امتیازاتی که پس از کنکور به فرزندان اعضای هیئت علمی دانشگاه داده می‌شود. این افراد پیش از کنکور سهمیه‌ای ندارند، اما پس از قبولی می‌توانند با استفاده از تسهیلاتی مانند انتقال یا تغییر رشته، از دانشگاه‌های دورافتاده به دانشگاه‌های نزدیک محل خدمت والدین منتقل شوند و در دانشگاه‌های پرطرفدار تحصیل کنند. این گروه که کمتر در دیدگاه عمومی جای دارند، با چنین امتیازی که هیچ منطقی پشتش وجود ندارد، آینده علمی و آموزشی خود را تضمین می‌کنند.
سهمیه ایثارگران پیش از آنکه امتیازی در دفترچه کنکور باشد، نمادی است از عهدی جمعی با کسانی که برای امنیت کشور، از آسایش و جان‌شان گذشتند. اصلاً سهمیه‌ها قرار بود یادآور احترام و حمایت از این گروه باشد، نه لطف و امتیازی برایشان! اما حالا که بحث حذف یا بازنگری سهمیه‌ها از سال ۱۴۰۵ مطرح شده، سؤال مهمی ایجاد می‌شود؛ اینکه آیا توانسته‌ایم آموزش باکیفیت، امکانات برابر و فرصت رشد عادلانه‌ای برای ایثارگران و فرزندانشان فراهم کنیم؟ اگر پاسخ منفی است، چگونه می‌توان درباره حذف یا بازنگری امتیاز‌هایی صحبت کرد که در صورت تصویب از سال آینده اجرایی می‌شوند؟
بازنگری در سهمیه‌ها
طی سال‌های اخیر، انتقادات گسترده نسبت به ساختار پیچیده و پنهان سهمیه‌های کنکور، وزارت علوم را بر آن داشت تا با دستور مستقیم رئیس‌جمهور، بازنگری جدی در این حوزه را آغاز کند. هفته گذشته، حسین سیمایی‌صراف، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، با اشاره به نگاه عدالت‌محور در آموزش عالی گفت: «رئیس‌جمهور سال گذشته دستور داد به‌عنوان عدالت آموزشی در آن سهمیه‌ها مطالعه شود، بنابراین ما با همکاری وزارت بهداشت و نمایندگانی از شورای عالی انقلاب فرهنگی طرحی آماده کردیم؛ ایراداتی گرفتند که در حال بازنگری آن هستیم.»
او همچنین درباره زمان‌بندی این اصلاحات اظهار داشت: «فکر می‌کنم بتوانیم تا ۱۰ روز آینده نقطه‌نظرات رئیس‌جمهور را تأمین کنیم. البته نمی‌گویم همه سهمیه‌ها حذف می‌شود بلکه بازنگری می‌شود.»
سیمایی‌صراف در بخش دیگری از سخنانش، به نگرانی خانواده‌ها اشاره کرد: «در جلسات کنکور، اولین واکنش خانواده‌ها مربوط به امتیازات و سهمیه‌هاست. برخی وقتی جواب کنکور می‌آید، تصمیم به مهاجرت می‌گیرند، چون تصور می‌کنند تبعیض بزرگی رخ داده‌است. اینها سرمایه‌های ما هستند.»
پیش‌نویس جدید وزارت علوم، اگر به‌درستی سهمیه‌ها را مورد بازنگری قرار دهد و در عین حال حق تاریخی ایثارگران را محترم بشمارد، می‌تواند گامی مؤثر در کاهش حس تبعیض و افزایش اعتماد عمومی باشد. با این حال، یکی از مشکلات اساسی ساختار سهمیه‌ها، «پنهان بودن» آنهاست؛ سهمیه‌هایی که عمدتاً پس از اعلام نتایج کنکور اعمال می‌شوند و در واقع خارج از دید و قضاوت عمومی، مسیر تحصیلی دانشجویان را تغییر می‌دهند.
تسهیلات ویژه برای فرزندان اعضای هیئت علمی
یکی از ابعاد کمتر دیده‌شده در نظام سهمیه‌های کنکور، امتیازات ویژه‌ای است که پس از قبولی به فرزندان اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها اعطا می‌شود. این افراد پیش از کنکور سهمیه خاصی ندارند، اما پس از ورود به دانشگاه می‌توانند از تسهیلاتی مانند انتقال یا تغییر رشته به دانشگاه‌های نزدیک به محل خدمت والدین بهره‌مند شوند. این امکان عملاً شرایط بهتری برای تحصیل در دانشگاه‌های پرطرفدار فراهم می‌کند.
هر چند این رویه بار‌ها مورد اعتراض و بازبینی قرار گرفته‌است. حتی دیوان عدالت اداری در چندین رأی مهم، از جمله در سال ۱۴۰۰، دستورالعمل‌ها و مصوبات مرتبط با این تسهیلات را مغایر با عدالت آموزشی و اصل برابری حقوقی دانسته و آنها را ابطال کرده‌است. این نهاد حقوقی تأکید کرده که اعطای امتیازات ویژه به واسطه جایگاه والدین، زمینه‌ساز ناعدالتی و تبعیض در فرصت‌های آموزشی است و خلاف قانون اساسی محسوب می‌شود.
این رأی‌ها نشان می‌دهد که بخشی از امتیازاتی که به نام تسهیلات در نظام آموزشی داده می‌شود، پشتوانه حقوقی محکمی ندارد و می‌تواند به تقویت نابرابری‌های آموزشی منجر شود. در شرایطی که عدالت آموزشی یکی از دغدغه‌های مهم جامعه است، استمرار چنین تسهیلاتی محل بحث و چالش جدی باقی مانده‌است.
اجرای مصوبه جدید از سال آینده
سه روز پس از سخنان وزیر علوم درباره لزوم بازنگری در سهمیه‌های کنکور، دکتر غلامرضا بصیرنیا، دبیر شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی، در جلسه رسمی این شورا، از تدوین طرحی مشترک برای اصلاح نظام سنجش و پذیرش دانشجو خبر داد: «بازنگری و اصلاح سهمیه‌های سنجش و پذیرش دانشجو، در قالب طرحی مشترک میان وزارت علوم، وزارت بهداشت و شورای عالی انقلاب فرهنگی در حال تدوین است.»
بصیرنیا توضیح داد: «این همکاری، به‌دنبال دستور مستقیم رئیس‌جمهور، با هدف بازتعریف سهمیه‌ها بر اساس شرایط استانی و منطقه‌ای شکل گرفته و قرار است پس از تصویب نهایی، از سال ۱۴۰۵ اجرایی شود.»
بی‌تردید نباید حقی را که ایثارگران بر گردن جامعه دارند، فراموش کنیم. اگر قرار است سهمیه‌ها بازنگری شوند، این بازنگری باید فقط شامل سهمیه‌هایی باشد که به‌خاطر جایگاه، سمت یا مقام والدین و اعضای خانواده به داوطلبان داده شده؛ نه سهمیه‌هایی که به کسانی تعلق می‌گیرد که خودشان یا عزیزان‌شان جان‌شان را برای حفظ این کشور فدا کرده‌اند. مثل همان شهدایی که در جنگ ۱۲ روزه تحمیلی رژیم صهیونیستی، در خط مقدم ایستادند و اقتدار ایران را به دنیا نشان دادند.
بازگشت به ۱۲ سال کم‌توجهی
نمی‌توان از تغییرات سهمیه‌ها در سال آینده صحبت کرد، اما در ۱۲ سال تحصیلی کیفیت آموزش فرزندان شهدا، ایثارگران و حتی آنهایی را که در مناطق محروم درس خواندند، ارتقا نداد. اگر قرار است سهمیه‌ها از سال ۱۴۰۵ حذف یا تعدیل شوند، باید ابتدا به عقب بازگردیم و ۱۲ سال گذشته را مرور کنیم؛ سال‌هایی که فرزندان ایثارگران و رزمندگان، آموزش باکیفیتی نداشتند و امکانات خاصی نیز برایشان مهیا نشد.
پرواضح است که حذف یا تغییر سهمیه‌ها بدون تقویت زیرساخت‌هایی که سال‌ها نادیده گرفته شده‌اند، نه فقط یک تصمیم اشتباه، بلکه خیانتی به عدالت و اخلاق است. بنابراین اگر امروز سهمیه‌ها در آستانه تغییرند، باید این تغییر با نگاهی جبران‌گر و مسئولانه همراه باشد؛ نگاهی که فراتر از آمار و درصدها، کرامت و حق ایثارگران را پاس بدارد. بدون شک کسانی که آسایش خود را فدا کردند تا دیگران زندگی بهتری داشته باشند، حالا بیش از هر زمان دیگری شایسته حمایت همه‌جانبه و حقیقی هستند.
