جوان آنلاین: قضاوت درباره عملکرد ایران به عنوان جدیدترین عضو جامعه بریکس اگرچه شاید زودهنگام باشد، اما واقعیت آن است که با توجه به تهدید‌های پیش‌رو، سیاستگذار برای استفاده از این فرصت تاریخی، زمانی برای هدردادن ندارد.
سال گذشته زمانی که ایران به صورت رسمی به بریکس پیوست انتظار می‌رفت تا این عضویت نقش اقتصاد ایران در نظام بین‌الملل را بازتعریف کند و در بهبود وضعیت اقتصاد مؤثر واقع شود. در این مدت اگرچه مقام‌های دولت بر ضرورت استفاده از ظرفیت این گروه اقتصادی تأکید داشته‌اند، اما در نهایت این سایر کشور‌های عضو بوده‌اند که در مقام عمل از ظرفیت‌های آن بهره بردند. حضور مقامات ایرانی در نشست‌های بریکس اگرچه فضای جدیدی از تعامل میان ایران و قدرت‌های نوظهور اقتصادی جهان به وجود آورده است، اما در نهایت آنچنان که انتظار می‌رود اهداف پیوستن به بریکس محقق نشده است. نگاهی به وضعیت تجارت کشور با اعضای این گروه اقتصادی و همچنین وضعیت نرخ تورم و سایر شاخص‌های اقتصادی کشور در شرایطی که بسیاری از اعضای این گروه در مسیر رشد و توسعه قرار گرفتند حاکی از این است که باید درک عمیق‌تری نسبت به ماهیت این گروه اقتصادی در کشور شکل بگیرد.
اهمیت بریکس در جهان
بریکس یک قدرت غیرغربی است که با سیستم‌های پرداخت و نهاد‌های جایگزین، قصد ایجاد توازن با قدرت غرب را دارد. گزارش‌ها نشان می‌دهد، گروه بریکس به قدرت اقتصادی بیشتری نسبت به کشور‌های گروه هفت دست یافته است. از نظر جمعیت نیز کشور‌های عضو بریکس، تقریباً نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. بریکس با اقتصاد‌های رو‌به رشد و جمعیت قابل توجهش، در مسیر تبدیل شدن به یک قدرت سیاسی است که وزن سیاسی آن روز به روز در حال افزایش است. کشور‌های بریکس ساختاری هستند که خواستار اصلاحات در سازمان ملل، بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول هستند و در پلتفرم‌های بین‌المللی مانند گروه ۲۰نفوذ دارند. این واقعیت که بریکس سیستمی از جایگزین‌های غیرغربی ارائه می‌دهد، جذابیت آن را افزایش داده است. از سویی دیگر افزایش همکاری، ادغام و هماهنگی بین کشور‌های بریکس به ثبات و صلح جهانی کمک می‌کند. بریکس با تنوع فرهنگی و تمدنی خود، متنوع‌ترین سازمان پس از سازمان ملل متحد است.
مزایای عضویت بریکس برای ایران
پیوستن به بریکس امکانات قابل توجهی را در اختیار اعضا قرار می‌دهد. سیستم پرداخت این گروه که هزینه‌های تراکنش را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد، برای کشورمان فرصتی استراتژیک محسوب می‌شود. هرچند با راه‌اندازی شبکه شتاب میر، امکان برداشت وجه برای ایرانیان از خودپرداز‌های روسی فراهم شد، اما این تجربه هنوز گسترده نشده است. بانک توسعه جدید بریکس نیز امکان تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی را برای اعضا فراهم می‌کند.
همچنین کشور‌های بریکس قصد دارند مؤسسات بین‌المللی در زمینه‌های جدیدی مانند هوش مصنوعی و تأمین مالی اقلیمی، ایجاد کنند. بریکس در اجلاس اخیر برزیل چندین حوزه مهم را شناسایی کرد که می‌خواهد همکاری در این بخش‌ها را افزایش دهد و در ایجاد مؤسسات جهانی پیشگام شود. اول از همه، تأمین مالی اقلیمی خواهد بود که برای آن چارچوب جداگانه تدوین و منتشر شده و حوزه دوم، هوش مصنوعی است.
مقایسه عملکرد ایران با سایر اعضای جدید بریکس
بررسی کارنامه اعضای گروه بریکس از جمله روسیه، چین، عربستان، مصر، برزیل و... از توسعه روابط تجاری و اقتصادی این کشور‌ها حکایت دارد. این در حالی است که تجارت ایران با برخی اعضای بریکس روند نازلی داشته است. کارشناسان عمده‌ترین دلیل وضعیت رخ داده در یک‌سالگی عضویت ایران در بریکس را عدم انطباق کشور با ساختار این گروه عنوان می‌کنند. ناترازی انرژی، مشکلات ساختاری در نظام بانکی و بخش حمل‌و‌نقل کشور از مهم‌ترین موانع برای استفاده از ظرفیت بریکس در کشور بوده است.
راهکار عبور از این وضعیت همگام‌سازی بانک‌های ایرانی با استاندارد‌های جهانی و بهبود وضعیت زیرساخت‌ها در حوزه حمل‌و‌نقل است. همچنین تقویت دیپلماسی اقتصادی و تنوع بخشی به شرکا نیز از دیگر اقدامات ضروری برای تحقق این مهم است.
فرصت‌ها و تهدید‌های پیش‌روی بریکس
بریکس به سمت تبدیل شدن به بازیگری که بیشتر موازنه ساز است و به مرور زمان قادر به ایجاد موازنه‌های قدرت جدید در بحران‌های منطقه‌ای است، حرکت می‌کند. با این حال، سایه برخی تهدیدات و فشار‌ها بر اعضای این گروه وجود دارد. یکی از این موارد به تهدید ترامپ به حذف دلار و تعرفه به اعضای بریکس بازمی‌گردد. با این حال بسیاری معتقدند بریکس نقش اقتصادی امریکا را کمرنگ می‌کند. بوریس کوپیکین، اقتصاددان ارشد یک مؤسسه اقتصاد گفت: متوقف کردن بریکس و سایر کشور‌ها با اقداماتی مانند محدودیت‌های تجاری یا تحریم ها، امکان‌پذیر نخواهد بود و برعکس، چنین اقداماتی تلاش‌ها برای کاهش وابستگی به بازار‌ها و سیستم مالی غربی را تحریک می‌کند و این تعادل به تدریج تغییر خواهد کرد و منعکس‌کننده واقعیت‌های اقتصادی و جمعیتی است. روزنامه نیویورک تایمز نیز گزارش کرد، کشور‌های عضو بریکس با وجود تهدید‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور امریکا، مبنی بر اعمال تعرفه‌های ۱۰درصدی بر هر کشوری که از «سیاست ضد امریکایی» این گروه اقتصادی حمایت کند، همکاری تجاری خود را گسترش خواهند داد.
طبق برآورد این نشریه، سیاست تجاری تهاجمی کاخ سفید نتیجه معکوس داشته است و بزرگ‌ترین اقتصاد‌های جهان ترجیح می‌دهند برای وابستگی کمتر به امریکا، با یکدیگر تجارت کنند. این روزنامه نوشت: تلاش برای افزایش تجارت در گروه بریکس نشان می‌دهد، چگونه تعرفه‌های ترامپ، روابط اقتصادی جهانی را از نو ترسیم می‌کند و شرکای تجاری امریکا را به سمت بازار‌های دیگر سوق می‌دهد. علاوه بر این، اعضای بریکس حق اعمال تعرفه‌های تلافی‌جویانه را در صورت تشدید جنگ تجاری از سوی واشینگتن برای خود محفوظ نگه می‌دارند.
ژاک ساپیر، اقتصاددان برجسته فرانسوی نیز در واکنش به تهدیدات تعرفه‌ای کاخ سفید علیه اعضای بریکس گفت اینگونه تهدید‌ها و اعمال تعرفه و تحریم علیه کشور‌های عضو بریکس به بهانه همکاری با روسیه، می‌توانند نتیجه معکوس داشته باشند و به تحکیم اتحاد میان اعضای این ائتلاف اقتصادی و افزایش نفرت آنها نسبت به واشینگتن منجر شوند.
وی تأکید کرد هرچه ترامپ کشور‌های عضو بریکس را بیشتر تهدید کند، آنها را بیشتر متقاعد خواهد کرد تا سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که آشکارا خشم و نفرت آنها را نسبت به ایالات متحده نشان دهند.
در هر صورت فارغ از هر گونه فرصت‌ها و تهدید‌های پیش‌روی گروه بریکس، آنچه از اهمیت زیادی برای سیاستگذاران کشور برخودار است این است که موفقیت در بریکس با عضویت رسمی پایان نمی‌یابد، بلکه نیازمند راهبرد مشخص است و تجربه موفق اعضا نشان داده استفاده از ظرفیت‌های آن می‌تواند برای کشور
تحول آفرین باشد.
