محور برنامه سازمان امور مالیاتی برای دریافت مالیات هوشمند این است که دادههای کامل جامع و قابلاطمینان داشته باشد تا دانهدرشتها و مشاغل با درآمد کلان که فرار مالیاتی اصلی در این بخش هستند مالیاتشان گرفته شود. نکته قابلتوجه اینجاست ۸۵درصد مردم که زیر ۱۵میلیون تومان مالیات میپردازند، تنها حدود ۱۰درصد مالیات مشاغل را شامل میشوند و اتفاقاً حدود ۹۰درصد مالیات مشاغل در بخش مشاغل خاص قرار دارند که فرار مالیاتی هم در این بخش است؛ مشاغلی نظیر پزشکی، دندانپزشکی، وکالت، سالنهای آرایشی زنانه، طلافروشیها، رستورانها و ... که مالیات پرداختی آنها کمتر از مالیات کارگران و کارمندان است. براساس عملکرد سال ۱۴۰۱ میزان سرانه مالیات مشاغل ۷/۵ میلیون تومان است، این در حالی است که این میزان مالیات معادل حقوق ۱۱ میلیون تومانی در سال ۱۴۰۱ است که عدد بسیار پایینی تلقی میشود و نشان از سرانه عجیب و پایین مالیات مشاغل و بهخصوص مشاغل خاص نظیر پزشکان است که باید به سمت اصلاح شدن برود.
با اجرای موفق سامانه مؤدیان و پایانههای فروشگاهی و ساماندهی دستگاههای پوز، جریان تراکنش مالی و دستگاههای کارتخوان و بررسی حسابهای تجاری و غیرتجاری (کارتبهکارتها) اطلاعات مالی و تراکنشهای مؤدیان حاصل میشود و گام بعدی حصول مالیات عادلانه و خودکار (هوشمند) براساس تبصره ۱۰۰ قانون مالیاتهای مستقیم است.
مزیت استفاده از تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیاتهای مستقیم موسوم به مالیاتستانی هوشمند و خودکار از مشاغل، این است که میتوان به صورت هوشمند مالیات را با مزایای متنوع و با امکان پرداخت اقساطی بدون نیاز به تکمیل اظهارنامه مالیاتی و نگهداری اسناد مالی (برای اینکه مأمور مالیاتی مدارک و دفاتر مالیاتی را بررسی کند) یا مراجعه حضوری پرداخت کرد و با مأمور مالیاتی و ممیز دیدار فیزیکی صورت نگیرد تا با مشکلات برخورد سلیقهای مواجه نشد.
برای مالیات برعملکرد سال ۱۴۰۱ در بخش مشاغل چیزی نزدیک به ۵۰درصد مؤدیان که به ذیل تبصره ۱۰۰ ماده قانون مالیاتهای مستقیم آمدند از پرداخت مالیات معاف هستند، در صورتی که در سیستم سنتی یا ممیز محور ما معافیت مالیاتی نداشتیم یا معافیت مالیاتی خیلی کمی داشتیم و خیلی کم پیش میآمد که یک مؤدی از پرداخت مالیات معاف بشود. نکته قابلتوجه دیگر این است که بیش از ۸۵درصد مؤدیان مالیاتی زیر ۱۵ میلیون تومان پرداخت میکند. در نتیجه مردم عادی با اخذ مالیات هوشمند نهتنها متضرر نمیشوند، بلکه بخش کثیری از مردم از پرداخت مالیات معاف میشوند و سود میبرند، اما دانهدرشتهای اقتصادی و مشاغل با درآمد کلان هستند که با پرداخت مالیات هوشمند و عادلانه متضرر شوند.
فرار مالیاتی در سیستم هوشمند مالیاتی به حداقل میرسد
محمدرضا دشتی، اردکانی عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در گفتگو با «جوان» در مورد سیستم مالیاتی هوشمند میگوید: «خیلی از فرآیندهای مالیاتی با کمک برخی سازمانها مثل سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و سازمان مالیاتی هوشمدسازی شدهاند که این اتفاقی بسیار بجا و خوب است. برخط کردن انتقال املاک اتفاق بزرگی است که در همین حوزه افتاده است.»
وی میافزاید: «اگر بتوانیم سیستم مالیات هوشمند را گسترش دهیم، خطا و سلیقه انسانی در آن سیستم را محدود میکنیم و به همان نسبت فرار مالیاتی هم محدود میشود. سامانه مؤدیان و پایانههای فروشگاهی یکی از مهمترین قوانینی بود که مجلس مصوب کرد و پیگیر اجرای آن نیز بود. این سامانه در کنار ساماندهی دستگاههای پوز و حسابهای بانکی مؤدیان زیرساخت و داده لازم برای اخذ مالیات هوشمند را فراهم کرد. اینکه تمامی حسابهای افراد به سامانههای مالیاتی وصل شود، امکان اینکه بخواهند از زیربار مالیات در بروند و مالیات ندهد را نیز بسیار کم خواهد کرد.»
دشتی اردکانی تأکید میکند: «فرار مالیاتی با این روش به حداقل میرسد و در زمینه عدالت مالیاتی نیز قدم خواهیم برداشت. با اصلاح نظام مالیاتی و هوشمند شدن کارها و داشتن دادههای خروجی نظام بانکی و دستگاه پوز میتوان ورود و خروج پولی را که از طرف مؤدی میآید، رصد کرد و از آن مالیات گرفت. سامانه مؤدیان و پایانههای فروشگاهی نیز در این زمینه بسیار مؤثر است و هر کالای که فروش میرود، در این سیستم ثبت است و باید مالیاش را بدهد.»
نماینده مردم اردکان در مجلس خاطرنشان میکند: «اخیراً رئیس سازمان مالیاتی میزان فرار مالیاتی را اعلام کرد، هوشمندسازی مالیات شفافسازی پشت شیشه است که مردم هم میتوانند ببینند و هم بر بحث گرفتن مالیات یا بودجه سازمان و ادارات نظارت کنند و این هوشمندسازی نظام مالیاتی به بحث عدالت نزدیک است.»
سیستم مالیاتی هوشمند تسریع و تسهیل در کار مردم ایجاد میکند
رحیم زارع، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز در گفتگو با «جوان» در مورد استقرار نظام مالیاتی هوشمند میگوید: «یک دهه از عمر قوانین مالیاتی میگذرد و روزبهروز این قوانین کاملتر میشود و باید هم همینطور باشد. ما در حال رد شدن از دولت الکترونیک هستیم و به سمت دولت هوشمند میرویم که هم شفافسازی در درآمدها و هم حوزه مالیاتها را ایجاد میکند و هم از ایجاد درآمدهایی که واقعی نیستند. جلوگیری میکند.»
وی میافزاید: «در واقع سیستم مالیاتی هوشمند به نوعی از فرار مالیاتی جلوگیری و در کار مردم تسریع و تسهیل ایجاد میکند، مراجعه حضوری را کمتر میکند، از اعمال اظهارنظر و سلایق شخصی ممیزان نیز جلوگیری میکند.»
زارع عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس تأکید میکند: «تا دو، سه سال پیش ممیزمحوری در حوزه مالیات حاکم بود که اینها با سیستم مالیاتی هوشمند جمع و باعث رضایتمندی و اعتماد به سیستم مالیاتی کشور میشود. علاوه بر این رضایتمندی، درآمدهای دولت هم بیشتر میشود و افرادی که بهوسیله این سیستم رصد میشوند، حقشان ضایع نمیشود.»
نماینده مردم آباده در مجلس خاطر نشان میکند: «در سیستم قدیمی اعمال سلایق انسانی امکان فساد را فراهم میکرد. سیستم مالیاتی هوشمند از فساد جلوگیری میکند که مقوله بسیار مهمی است. اظهارنظرهای شخصی و افرادی که به دلخواه برای این افراد اظهارنظر میکردند، حذف میشود. در سیستم سنتی اگر کسی از کسی کینه شخصی هم داشت، میتوانست آن را اعمال کند که با هوشمندسازی مالیاتی این مسئله نیز از بین میرود.»
زارع در پایان میگوید: «تکنولوژی باعث شفافیت میشود و هوشمندی سیستم جامع اطلاعاتی خودش باعث هوشمندی میشود و این هوشمندی از فرار مالیاتی جلوگیری میکند. الان یکی از دغدغههای ما این است که از فرار مالیاتی جلوگیری شود که این مثل ترموستات عمل و رصد میکند. در کنار این میتواند پایهها و درآمدهای مالیاتی جدید را هم شناسایی کند.»
سیستم مالیاتی هوشمند باعث کاهش فرار مالیاتی مشاغل خاص میشود
اللهویردی دهقانی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در گفتگو با «جوان» در مورد سیستم مالیاتی هوشمند اظهار میکند: «اگر همه اعم از مردم و مسئولان اجرایی به سیستم مالیاتی هوشمند تن بدهند، قطعاً بسیاری از مشکلات فعلی در این بخش حل میشود. سیستم مالیاتی هوشمند باعث ایجاد شفافیت مالیاتی، افزایش درآمدهای مالیاتی و کاهش فرار مالیاتی میشود و در نهایت درآمدهای غیرنفتی دولت نیز افزایش پیدا میکند.»
وی میافزاید: «باید مردم و واردات و صادرات را به این سمت سوق دهیم که با استفاده از این سیستم چه در بحث پایانههای فروشگاهی و چه دستگاههای پوز به امر شفافیت در کشور کمک کنند. ما بیایم به جای اینکه قاچاق، دروغگویی و اظهار نکردن را ترویج کنیم که ضررش به تولیدکننده، صادرکننده، مردم و تولید است، این را شفاف کنیم که مردم آنچه را که وارد و خارج میکنند، شفاف اعلام کنند و فرار مالیاتی نداشته باشند. نیازمندیهای کشور چه در بحث کالا و چه خدمات از مبادی قانونی به صورت قانونی وارد شود.»
این نماینده مجلس تأکید میکند: «سامانههای فروشگاهی و دستگاههای پوز دو راهکاری بودند که برای سیستم مالیاتی هوشمند مجلس مصوب کرد. دولت باید الزام کند که هرکسی یا هر صنفی که از دستگاه پوز و سیستم هوشمند استفاده نکند، پروانهاش باطل شود و هر کسی اگر اظهار کند که توانایی خرید این دستگاهها را ندارد، دولت رایگان آن را در اختیارشان قرار دهد تا فعالیتهای صنوف شفاف شود.»
دهقانی میگوید: «در سیستم مالیاتی سنتی ۹۰ درصد خطا اتفاق میافتد. اگر مسئولان برای اجرای این قوانین جدی باشند و اجازه ندهند مافیاهای مختلف بر آنها تأثیر بگذارند، این به نفع کشور و شفافیت مالی است.»
وی در پایان خاطر نشان میکند: «البته ما معتقدیم این سیستم باید یکپارچه عمل کند؛ یعنی سیستم کالا و خدمات از مبادی ورودی و خروجی که به کشور وارد میشود، باید مشخص باشد که کجا آمد، چقدر آمد، وضعیت فروشگاهها و انبار چگونه است، فلان فروشندهها چقدر فروختهاند. اینها اگر یکپارچه به هم وصل شود، دیگر نه فرار مالیاتی و نه گرانفروشی و نه کمبود کالا خواهیم داشت. سامانه مؤدیان در این زمینه کمککننده خواهد بود و جریان کالا را شفاف خواهد کرد؛ همچنین شفافیت حساب بانکی افراد و دستگاههای پوز نیز جریان مالی مشاغل را شفاف خواهد کرد که این موضوع با تقاطعگیری دادهها در بخش کالا و مالی امکان تشخیص دقیق درآمد و هزینه و شناسایی سود مشاغل به وجود آمده است و امکان اخذ مالیات شفاف و هوشمند در بخش مشاغل ایجاد خواهد شد.»
جمعبندی
به نظر میرسد شاهد نوعی پارادایم شیفت در رهیافت مالیاتی دولت هستیم، بهطوریکه درصدد ایجاد شفافیت و عدالت مالیاتی هستند، شفافیت از آن جهت که ممیزمحور بودن مالیات ستانی پایان مییابد و عدالت نیز از آن جهت که با جلوگیری از فرار مالیاتی مشاغل خاص، آنها هم مکلف به پرداخت مالیات میشوند. سالهاست این گزاره مطرح میشود که «مالیات کارگران و کارمندان قبل از پرداخت دستمزد و حقوق دریافت میشود، اما فعالان خیلی از مشاغل از جمله مشاغل پردرآمد از پرداخت مالیات استنکاف میکنند و کسی نیز پیگیر آن نیست.» در چنین وضعیتی کسی که بیشتر از یارانههای عمومی استفاده کند، برندهتر است؛ یعنی بدون پرداخت سهمی در استفاده از خدمات عمومی، از سهم دیگران برای جیب شخصی خود استفاده میکند. برخی مشاغل از جمله پزشکان، وکلا و مشاوران طی چند سال گذشته مشتریان خود را مکلف میکردند مبلغ پرداختی را کارت به کارت کنند و با این روش، بهزعم خود از پرداخت مالیات فرار میکردند، اما سازمان امور مالیاتی اخیراً طی توافقی با بانک مرکزی، حسابهای بانکی مشکوک به گردش مالی بالا را رصد میکند و با تعریف الگوریتمهایی نسبت به شناسایی این طیف که درصدد فرار مالیاتی هستند، اقدام میکند؛ بنابراین استفاده کردن یا نکردن از دستگاه کارتخوان (پوز) در مطب یا دفاتر کار دیگر موضوعیت ندارد و متخلفان مالیاتی به تیغ عدالت سپرده خواهند شد و این همان مسیری است که دغدغهمندان مطالبه آن را دارند.
