در نشست نخست روز چهارم جشناره موسیقی نواحی، ناصر بهرام بیگی درباره گونههای آوازی مقام بیات در حوزه فرهنگی زاگرس و تورس که مربوط به کردستانهای ایران، عراق و ترکیه است، صحبت کرد.
این پژوهشگر درباره اهمیت شعر و انواع آن در اجراهای موسیقی صحبت کرد و گفت که مقامهای موسیقایی در مناطق کردنشین با اشعار عروضی پیوند خورده است.
وی همچنین به موضوع آموزش در موسیقی مقامی در نواحی کردنشین اشاره کرد که از حدود سه قرن پیش، دورههای سه ماه و شش ماهه در مناطق مختلف، به علاقهمندان موسیقی، آموزش داده میشده که این ماجرا به حفظ هویت و داشتههای موسیقایی منطقه کمک شایانی کرده است.
اما کارشناس میزبان نشست دوم در چهارمین روز پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، دبیر این جشنواره بود. محمدعلی مرآتی موضوع ترمینولوژی موسیقایی در اقوام را برای ارائه، انتخاب کرده بود.
ترمینولوژی به معنای واژه شناسی یا اصطلاح شناسی است
این پژوهشگر در ابتدا به حضور تاثیرگذار موسیقیدانان و پژوهشگران غربی در ایران اشاره کرد که این حضور سبب یک به هم ریختگی در موسیقی ایرانی شده است. این به هم ریختگی در انتخاب واژهها و نام گذاریهای اشتباه و دسته بندیهای مختلف مربوط میشود که پس از مدتی، آنان به اشتباه شان پی برده اند، اما متاسفانه در ایران همچنان به آن اشتباهات تکیه میکنند.
به عنوان مثال، مرآتی توضیح داد که واژه موسیقی سنتی، عبارتی است که به اشتباه توسط موسیقی شناسان غربی بر روی موسیقی دستگاهی ایرانی گذاشته شده است. چرا که آنان جامعه ایران را شامل یک قوم میدانستند و تصور میکردند که قوم پرشین یا پارسی در جغرافیای ایران زیست میکند. به همین خاطر از واژه سنتی برای موسیقی ایرانی استفاده کردند. اما بعد از مدتی متوجه شدند که در ایران اقوام مختلف با سنتهای مختلف و فرهنگهای متنوع زندگی میکنند و این تنوع در موسیقی و آیینهای موسیقایی شان وجود دارد؛ بنابراین متوجه این نامگذاری اشتباه شدند. با این حال در داخل کشور ما همچنان از این اصطلاح اشتباه استفاده میکنیم و این اشتباه سبب نادیده گرفتن برخی از واقعیتها و مسائل مهم شده است.
این پژوهشگر، با ادای این عبارت که «موسیقی واژهای نام آشنا، اما گنگ است» صحبت هایش را ادامه داد و گفت که موسیقی سه رکن اصلی دارد و این سه رکن شامل صوت، نظام ریتمیک و محتوای انسان شناسانه. او سپس بیان کرد که از گذشتههای دور تا به حال پدیدهای موسیقایی تا به حال ساخته نشده است که این سه رکن را شامل نباشد.
موسیقی علم نیست، یک سیستم است
مرآتی در ادامه صحبت هایش این ادعا را مطرح کرد که موسیقی علم نیست، بلکه یک سیستم است. به گفته او، در موسیقی از علم ریاضی استفاده میشود، اما خود آن، علم نیست. چرا که برای انواع موسیقی یک قانون ثابتی وجود ندارد و ویژگیهای هر نوع موسیقی با دیگری متفاوت است که این امر نافی علم بودن آن خواهد بود.
اجرای موسیقی و ایجاد نوا و صدا توسط سازها، محدودیتهایی را برای موسیقیدانان به وجود آورده است که به اعتقاد دبیر جشنواره پانزدهم موسیقی نواحی، این محدودیتها سبب ایجاد خلاقیتهایی در هنرمندان میشود و آثاری تازه را به وجود میآورد.
نکته دیگری که توسط مرآتی بیان و بحث برانگیز شد، این موضوع بود که موسیقی ایرانی، مُدال نیست. مدال در واقع به تغییر گام یا خط ملودی گفته میشود.
این پژوهشگر، با ذکر یک مثال توضیح داد که نباید موسیقی غربی و قوانین و ویژگیهای آن را با موسیقی ایرانی مقایسه کرد. به عنوان مثال نمیشود شعرهای حافظ را به درستی و به کمال، ترجمه انگلیسی کرد. یا بالعکس، شعرها یا متنوع ادبی را از زبانهای دیگر نمیشود به صورت کامل و بی نقص، ترجمه فارسی کرد.
او در بخش دیگری از صحبت هایش، به موضوع اصالت در موسیقی پرداخت و گفت که اصالت به معنای حفظ آن چیزی که از گذشته وجود داشته، نیست. بلکه هنرمند میباید که با استفاده از نبوغ خود، ضمن حفظ ساختار مولفههای هنری، آن را ارتقا دهد.
پس از صحبتهای مرآتی، حاضران در نشست، نسبت به صحبتهای تازه مرآتی در حوزه موسیقی، واکنشهای مختلفی داشتند و در نهایت این پیشنهاد مطرح شد که دبیر جشنواره موسیقی نواحی ایران، این نکتهها و نظرات اش را به صورت مکتوب ارائه کند تا امکان نقد و بررسی آکادمیک آنان برای منتقدان و پژوهشگران فراهم شود.
پانزدهمین جشنواره ملی موسیقی نواحی ایران با حمایت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توسط انجمن موسیقی ایران و همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان تا ۲۷ آبان ماه در گرگان برگزار میشود.