در ادامه دستاوردها و برنامه‌های صنایع دفاعی و نیروهای مسلح کشورمان برای تقویت توان بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران، نسل جدیدی از موشکهای پدافندی خانواده صیاد با نام صیاد ۴B با حضور فرماندهان و مسئولان وزارت دفاع و قرارگاه پدافند هوایی، رونمایی شد. با این رونمایی، سامانه باور ۳۷۳ نیز که از این موشک استفاده می‌کند با یک ارتقای مهم، می تواند با اهدافی در فواصل دورتر درگیر و آنها را نابود کند. به گفته امیر علیرضا صباحی‌فرد فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش، با این دستاورد، ایران به دومین کشور دارنده چنین سامانه‌ای با قدرت بالا و برد بیش از ۳۰۰ کیلومتر در جهان تبدیل شده است.
این سامانه کاملا بومی و تاثیرگذار، پیشینه ای حدودا ده ساله دارد و در اوایل دهه ۹۰ شمسی، یک برنامه سنگین و جامع تحقیقاتی و مطالعاتی با مشارکت قرارگاه پدافند هوایی، وزارت دفاع و برخی از دانشگاه‌های مهم داخلی آغاز و پس از فراز و نشیب‌های فراوان، اولین نتایج عملی دستیابی به یک سامانه برد بلند و قدرتمند پدافند هوایی در سال ۱۳۹۷ به مرحله ای رسید که می‌توانست شلیک موشک را انجام دهد. نخستین شلیک‌های موفق باور ۳۷۳، در بردهای ۱۰۰ و ۱۲۰ کیلومتر انجام شد و سپس کار ارتقاء و تحقیقات تکمیلی تا جایی ادامه یافت که در سال ۱۳۹۹، دو تست عملیاتی موفق طی یک سناریوی بسیار سخت‌گیرانه در برد ۱۵۰ کیلومتر انجام شد.
ارتقاء جدید سامانه باور شامل چه مواردی است؟
بنا بر اعلام امیر سرتیپ صباحی‌فرد فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش، متخصصان صنعت دفاعی کشورمان توانستند طی یک کار فوق العاده در مدت زمان فقط ۱۶ ماه، برد ۱۵۰ کیلومتری سامانه باور ۳۷۳ را به بیش از ۳۰۰ کیلومتر ارتقاء دهند. ضمن اینکه رادار بهینه شده این سامانه می‌تواند همزمان ۳۰۰ هدف را در فاصله بیش از ۴۵۰ کیلومتری کشف کرده و برد رادار ردگیری این سامانه به ۴۰۵ کیلومتر ارتقاء یافته است. همچنین، برد رادار درگیری این سامانه نیز به ۴۰۰ کیلومتر ارتقاء پیدا کرده است. مزیت نسل جدید سامانه باور ۳۷۳ نسبت به نمونه‌های خارجی خود این است که قادر به رهگیری ۱۰۰ هدف در برد ۴۰۵ کیلومتری است. در حالی که S۳۰۰ تنها قادر به رهگیری ۱۲ هدف در برد کمتر از ۲۰۰ کیلومتر بوده و سامانه S۴۰۰ نیز قادر به رهگیری ۳۶ هدف است. دیگر ویژگی این سامانه، قدرت هدف‌گیری ۹ هدف به طور همزمان است. اما، S۳۰۰ و PATRIOT به ترتیب قادر به هدف‌گیری ۶ و یک هدف هستند.
نکته دیگر در توانایی این سامانه که می‌توان ذکر کرد این است که این محصول ارتقاء یافته، می‌تواند با انواع موشکهای کروز و بالگردها نیز به طور موثر مقابله کند. این سامانه همچنین قادر است تا در محیط‌های آلوده به مواد شیمیایی، تشعشات رادیواکتیو و محیط‌های آلوده به مواد میکروبی فعالیت کند.
تصاویری صفحه رادار سامانه باور۳۷۳ در جریان تست اخیر سامانه
طبق این اطلاعات، قفل روی هدف نزدیک‌شونده در فاصله ۳۱۸ کیلومتر و ارتفاع ۴۷۰۳متر (۱۵۴۳۰پا) انجام و در فاصله حدودا ۳۰۶ کیلومتری سرنگون می‌شود
سامانه باور ۳۷۳ در جدیدترین آزمایش خود که خبر آن در روزهای اخیر اعلام شد، هدف را در ۴۵۰ کیلومتری کشف کرده، قفل اولیه در فاصله ۴۰۰ کیلومتری انجام و قفل پایدار در فاصله ۳۶۰ کیلومتری انجام می شود و پس از آن، شلیک انجام و در فاصله ۵ دقیقه‌ای به پرنده مورد نظر که یک پهپاد کرار با سرعت بالا و سطح مقطع راداری پایین است، اصابت می‌کند. طبق تصاویر منتشره، سامانه باور ۳۷۳ موفق شد در برد حدودا ۳۰۴ کیلومتری، پهپاد هدف را منهدم کند.
در گزارش منتشره از شبکه خبر رسانه ملی و معرفی برخی مشخصات موشک صیاد ۴ بی توسط فرمانده پدافند هوایی ارتش، اعلام شد این موشک سرعتی معادل ۱۸۰۰ متر بر ثانیه ( ۶.۱ ماخ) داشته و در برد بالا در فاصله حدودی ۳۰۰ کیلومتری، سرعت موشک در زمان برخورد ۱۰۰۰ متر بر ثانیه (۳.۳ ماخ) است. همچنین اعلام شد این موشک در هنگام شلیک به ارتفاع ۱۱۰ هزار پایی چیزی حدود ۳۳ کیلومتر رفته و از بالا به سمت هدف دور ایستای خود شیرجه میزند که این نحوه شکار در دنیا، نمونه های مشابه معدودی دارد. شاید در نگاه اول این اعداد، دست نیافتنی تصور می شد اما در جریان هدف قرار دادن پهپاد هدف در نمایشگر رادار هم فاصله ۳۰۶ کیلومتری هدف و هم سرعت ۳.۲ ماخ موشک در لحظه آخر در آن برد، کاملا نمایان بود و نشان داد یک دستاورد فوق العاده مهم، در صنعت نظامی ایران تولید شده است.
با اضافه شدن موشک صیاد ۴B، می توان گفت سامانه باور ۳۷۳ هم اکنون برد درگیری و برد شناسایی بسیار بیشتری نسبت به S-۳۰۰ PMU۲ دارد و در چند زمینه مهم، کاملا قابل قیاس با S-۴۰۰ است. ضمن آنکه با توجه به این موضوع که حداکثر ارتفاع درگیری موشک حدود ۳۳ کیلومتر اعلام شده، عملا پرنده ای نمی تواند از تیررس آن دور بماند.
چرا دستیابی به برد ۳۰۰ کیلومتر اهمیت ویژه ای دارد؟
موشک های سطح به هوا، بخش مهمی از سیستم دفاع هوایی هر کشوری را تشکیل داده و با توجه به نیاز نیروهای رزمی، طی سالهای اخیر مدل های مختلفی بر اساس نوع سیستم هدایت و برد آنها، توسط کشورها و صنایع نظامی مهم دنیا ساخته شده است. از سامانه های دوش پرتاب کوتاه برد با هدایت فروسرخ تا موشک های هدایت راداری برد بلند، همگی لایه های مختلفی از چتر پدافند هوایی کشور را تشکیل می دهند لکن طبق یک قاعده قدیمی اما جاری، هرچه دوربردتر و بالاتر، مهم تر و استراتژیک تر.
ساختار عملیاتی گردان باور ۳۷۳
در عرصه طراحی و ساخت موشک های ضد هوایی سطح به هوا، کشورمان در سالهای اخیر و خصوصا یک دهه گذشته، تلاش های بسیار زیادی را انجام داده و سامانه های مختلفی را وارد خدمت کرده است؛ از محصولات بومی مثل پانزده خرداد و سوم خرداد (شکارچی گلوبال هاوک) تا باور ۳۷۳ نشان داد بحث توسعه سیستم های پدافندی برد بلند بومی در نیروهای مسلح، دارای نقشه راه و تمرکز مناسبی است.
در بخش موشک های پدافندی زمین به هوای برد متوسط و برد بلند، صنایع دفاعی کشور دو موشک اصلی و چندین سامانه را عملیاتی کرده اند. سامانه هایی مثل طبس و سوم خرداد مجهز به موشک های سری طائر -به نوعی با الگو برداری از خانواده سامانه های پدافندی سری Buk ساخت روسیه- و در سوی دیگر هم سامانه های تلاش، ۱۵ خرداد و باور ۳۷۳ که با موشک های سری صیاد مجهز شده اند، به چشم می خورند. در سری موشک های صیاد بخصوص صیاد ۲، با محصولی رو به رو هستیم که نزدیک به طراحی مدل استاندارد بوده و در بحث سامانه موشکی باور ۳۷۳ و موشک صیاد ۴ یا موشک صیاد ۳ سی، با طراحی شبیه به موشک به کار رفته در سامانه پاتریوت رو به رو هستیم. البته باید گفت که در مواردی شاهد این بودیم که موشک های خانواده صیاد روی سامانه ای مثل سری طبس و یا سوم خرداد نیز نصب و پرتاب شده که این نشان از سطح بالای انعطاف پذیری این موشک های ایرانی دارد.
شعاع تحت پوشش یک سامانه پدافند هوایی با برد ۳۰۰ کیلومتر به مرکزیت بندرعباس
با ترکیب کردن آنچه از داشته ها، خریدها و همچنین سرمایه گذاری های سنگین داخلی موجود بود، فناوری های مختلفی از جمله پرتابگرهای عمودی سرد و گرم، موشک های پدافندی هدایت راداری برد متوسط و برد بلند، کشنده ها و سامانه های راداری بومی تقریبا در داخل ایران تکمیل شده است. در آن زمان، سامانه باور ۳۷۳ با توجه به برد حدود ۲۰۰ کیلومتر و ارتفاع درگیری حدود ۲۷ کیلومتر تقریبا یک سیستم کامل پدافندی با برد و ارتفاع درگیری بالا را در اختیار کشور ما قرار داد و به عنوان یک مکمل در کنار سامانه های اس ۳۰۰ در خدمت ایران که تقریبا همین مشخصات را دارند، وارد عمل شد.
نگاهی به افزایش سطح تهدیدات هوا پرتاب در جهان امروز، خصوصا در منطقه غرب آسیا نشان می دهد که حتی برد ۲۰۰ کیلومتر هم نمی توانست، یک نقطه توقف یا موفقیت ویژه محسوب شده و جمهوری اسلامی ایران بایستی به سمت پوشش بردهای بیشتری می رفت و اولین نشانه ها از رسیدن به عدد استراتژیک ۳۰۰، در سخنان امیر علیرضا الهامی جانشین نیروی پدافند هوایی در اوایل امسال بود که خبر داد، این نیرو به زودی به موشک های پدافندی با برد ۳۰۰ کیلومتر تجهیز خواهد شد.
مزیت های مهم موشک صیاد برای رسیدن به برد بیش از ۳۰۰ کیلومتر
وقتی در دنیای امروز نگاهی به موشک های پدافندی با بردی بیش از ۲۰۰ کیلومتر داشته باشیم نامهای بسیار کمی در میان است. در عین حال بعضی از این سامانه ها مثل تاد آمریکایی به صورت اختصاصی برای درگیری با موشک های بالستیک در ارتفاع بالا توسعه پیدا کرده و به عنوان نمونه برای درگیری با یک جنگنده یا موشک کروز ساخته نشده اند. در آمریکا می توان موشک استاندارد اس ام ۶ را با برد نهایی در حدود ۴۶۰ کیلومتر یکی از برد بلندترین موشک های پدافندی جهان دانست. از طرف دیگر روسها نیز در سامانه اس ۴۰۰ خود موشکی با برد درگیری ۴۰۰ کیلومتر داشته و همچنین اعلام کرده اند برد درگیری نهایی برای سامانه پدافندی اس ۵۰۰ که ظاهرا به تازگی در این کشور عملیاتی شده، در حدود ۶۰۰ کیلومتر خواهد بود که در این صورت این موشک به عنوان برد بلندترین موشک پدافندی حال حاضر جهان شناخته می شود.
سامانه پدافند هوایی اس ۵۰۰ روسیه
ذکر این نکته نیز در اینجا بسیار مهم است که موشک پدافندی استاندارد ۳ نیز با توجه به نوع هدف و مدل دقیق، توانایی رسیدن به بردهای بیش از هزار و دو هزار کیلومتر را دارد ولی عمدتا به عنوان یک سلاح ضد بالستیک و ضد ماهواره دسته بندی می شود و در دکترین و سناریوهای عمده خود نیروی دریایی آمریکا نیز آنچنان بحث درگیری های تاکتیکی با اهدافی مثل جنگنده ها یا موشک های کروز و امثال آنها برای این موشک تعریف نشده است. سامانه اچ کیو ۱۹ چینی یا پیکان ۳ ساخت رژیم صهیونیستی نیز البته با توانایی های کمتر ولی در همین کلاس قرار گرفته و صرفا در بحث دفاع ضد بالستیک تعریف شده اند. حتی با تمام تلاش ها و سرمایه گذاری ها، اسرائیل بدون کمک فنی و مالی آمریکا که حتی محل تست را نیز در اختیارشان قرار می دهد، توانایی طراحی و ساخت سامانه پدافند هوایی در برد و ارتفاع بالا را پیدا نکرده اند و خودشان نیز معترفند که هنوز هم در این بخش به یک مرحله قابل اتکا نرسیده اند.
در کشور چین و همچنین اتحادیه اروپا نیز برخی از طرح ها برای سامانه های پدافندی برد بلند وجود دارد که اولا هنوز عملیاتی نبوده و ثانیا به صورت عمده در نقش دفاع ضد بالستیک تعریف خواهند شد. برای نمونه خود کشور چین در کنار بحث توسعه سامانه های دفاع ضد بالستیک اولین خریدار و کاربر خارجی سامانه پدافند هوایی اس ۴۰۰ روسی نیز به شمار می آید. با این اوصاف، جمهوری اسلامی ایران بعد از رونمایی و عملیاتی کردن موشک پدافندی خود با برد ۳۰۰ کیلومتر، در جمع محدود و مهم چند کشور با فناوری کامل توسعه چنین سامانه ای قرار گرفته است.
بازدید وزیر دفاع از خط تولید نسل جدید موشک صیاد ۴
محل محور دوران بالک های سامانه کنترل بردار رانش نصب شونده در خروجی موتور موشک صیاد-۴ به کمک کادرهای زرد رنگ مشخص شده؛ بالک های قرمز رنگ نیز قابلیت تحرک دارند
اگرچه عمده موشک های پدافندی در این برد عمدتا برای درگیری مستقیم با جنگنده ها یا بمب افکن ها طراحی نمی شوند چرا که در این فاصله، میزان سوخت باقی مانده موشک ها بسیار کم بوده و فرصت برای مانورهای سنگین و تعقیب هدف نیست و به طور معمول، هدف اصلی از توسعه این موشک های پدافندی، دور کردن هواپیماهای بمب افکن حامل موشک های کروز و همچنین پلتفرم هایی مثل پرنده های سوخت رسان و شناسایی از حریم هوایی کشور است، اما به نظر می رسد با توجه به اینکه موشک جدید صیاد ۴ (که مدل B۴ نامگذاری شده) توان طی مسافت بیش از ۳۰۰ کیلومتر به صورت موثر و انهدام اهداف را دارد، حتی برای انهدام چنین پرنده هایی نیز می تواند برنامه ریزی شود. لازم به ذکر است که صیاد۴، موشکی با پیشران سوخت جامد و شیوه هدایت فرمانی در ابتدای مسیر، فرمانی و اینرسی در میانه مسیر و راداری در انتهای مسیر است. شیوه کنترل این موشک نیز در ابتدای پرواز از نوع کنترل بردار رانش (TVC) با جت وین و در ادامه مسیر بالک های آیرودینامیکی است که در انتهای بدنه نصب شده و قابلیت مانور بسیار خوبی به آن می دهد.
فراموش نکنیم که دکترین رزم غربی به عنوان تهدید درجه ۱ علیه کشور ما (هرچند بسیار ضعیف و عملا غیرممکن در حالت عملیاتی) بر اساس استفاده گسترده از هواپیماهای پشتیبانی مثل انواع آواکس ها و سوخت رسان ها و همچنین هواپیماهای بمب افکن برای شلیک موشک های کروز از فاصله دور است. دور کردن هر چه بیشتر این پرنده ها از حریم هوایی کشور فضای امن بیشتر و مطمئن تری را برای نیروهای خودی فراهم خواهد کرد.
با توجه به سایر تجهیزات راداری و شناسایی موجود در کشورمان همچون رادار فلق (نمونه بومی شده رادار گاما) که بر اساس اطلاعات آشکار منابع خارجی، می تواند هدفی با سطح مقطع راداری ۱ متر مربع را تا فاصله ۴۰۰ کیلومتر و هدفی با سطح مقطع راداری ۰.۱ متر مربع را تا فاصله ۲۵۰ کیلومتر شناسایی کند، علاوه بر جنگنده هایی چون اف ۱۸ آمریکایی یا رافال فرانسوی که دارای سطح مقطع راداری یک متر هستند یا موشک کروز آمریکایی تاماهاوک که دارای سطح مقطع راداری نیم متر است، حتی بمب افکن بی ۲ ساخت آمریکا که یکی از مهم ترین دارایی های نظامی این کشور است و با هزینه سرسام آور حدود ۴۴ میلیارد دلار طراحی و ساخته شده (هزینه هر هواپیما در این خانواده از بمب افکن های راهبردی حدود ۲ میلیارد دلار است) امکان کشف و شناسایی توسط این رادار و انهدام توسط نسل جدید سامانه باور ۳۷۳ و موشک صیاد جدید را دارد.
