ظهور فناوری‌های جدید در عرصه رادار‌ها منجر به ساخت نمونه‌های پیشرفته‌ای شد که از نظر قابلیت‌ها رشدی جهش‌گونه نسبت به نسل‌های قبل از خود داشته‌اند. رادار‌های آرایه فازی نمونه بارز این محصولات جدید هستند که امروزه گونه فراگیر رادار‌های مختلف زمین‌پایه و هواپایه شده‌اند. در ایران نیز با توجه به سطح علمی بسیار بالای متخصصان، طراحی و ساخت رادار‌های آرایه فازی در دستور کار قرار گرفت و نمونه‌های متعدد با کاربری‌های مختلف از آن‌ها توسعه یافته‌اند.
ویژگی‌های رادار‌های آرایه فازی
رادار‌های آرایه فازی دارای توانمندی‌های بالایی هستند که ناشی از به‌کار‌گیری فناوری‌های جدید است. در این رادار‌ها برای جست‌وجو در فضای تحت پوشش سهم عمده به جای گردش مکانیکی آنتن رادار بر عهده تغییر در زاویه انتشار امواج است. پویش بسیار سریع محیط (در حدود میلی ثانیه)، مقاومت بالا علیه اقدامات ضدالکترونیک و کشف بسیار مشکل محل رادار توسط سامانه‌های الکترونیکی گیرنده و هشدار راداری دشمن از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های عملکردی این رادار‌های پیشرفته است. همچنین امکان پرش پرتو رادار از یک هدف به هدف دیگر در زمانی در حدود چند میکروثانیه، بهره (Gain) بالاتر آنتن رادار و انتشارات جانبی کمتر که به معنی امکان انتشار انرژی بیشتر در جهت مطلوب است و امکان فراهم‌سازی پرتو‌های چابک که تحت کنترل رایانه هستند، از دیگر مزیت‌های رادار‌های آرایه فازی است.
در این رادار‌ها تعداد زیادی المان فرستنده و گیرنده در کنار یکدیگر قرار دارند و هر یک از آن‌ها در واقع یک رادار کوچک هستند که در مجموع با عملکرد هماهنگ، قابلیت‌های ویژه رادار‌های آرایه فازی نظیر توانایی شاسایی همزمان صد‌ها هدف را که در فواصل و ارتفاعات مختلفی در پهنه آسمان توزیع شده‌اند، به وجود می‌آورند.
این رادار‌ها دارای دو نوع اصلی فعال (اکتیو) و غیرفعال (پسیو) بوده که در نوع فعال می‌توانند تا هزار بار در ثانیه تغییر فاز داده و در صورت بروز اشکال در برخی المان‌های گیرنده و فرستنده، کل رادار دچار اختلال نمی‌شود. رادار‌های آرایه فازی الگوی مشخصی از انتشار امواج ایجاد نمی‌کنند، در نتیجه سامانه‌های هشداردهنده دشمن نمی‌توانند محل دقیق این رادار را مشخص کنند. همچنین رادار‌های آرایه فازی سامانه‌های کنترل آتش، قادر به هدایت چندین موشک علیه چندین هدف در زمان واحد هستند و، چون در کسری از ثانیه تغییر فاز می‌دهند، شناسایی منبع پرتو برای دشمن کاری بسیار مشکل خواهد بود. این رادار‌ها در صورت کشف شدن توسط دشمن یا مواجهه با اخلال‌های الکترونیکی، به دلیل تغییر فاز به میزان بسیار بالایی مقاوم هستند و در زمینه‌های گسترده‌ای از جمله رادار‌های هواشناسی، نصب روی جنگنده‌ها، ناو‌ها و رادار‌های رهگیری موشک‌های بالستیک قابلیت به‌کار‌گیری دارند.
رادار حافظ
رادار حافظ یک رادار جست‌وجوگر و کشف اهداف هوایی از نوع آرایه فازی فعال و سه بُعدی با برد متوسط است. این رادار می‌تواند انواع پرنده‌های مهاجم از جمله جنگنده‌ها و پهپاد‌ها و موشک‌های کروز را در ارتفاع پست و متوسط کشف کرده و موقعیت دقیق آن‌ها را در سه بُعد شامل برد، زاویه سمتی و زاویه ارتفاعی در اختیار رادار کنترل آتش سامانه سلاح قرار دهد.
حافظ همچنین قادر است پرتو رادار را در دو بُعد سمت و ارتفاع به صورت الکترونیکی و در زمان بسیار کوتاه تغییر دهد، اهداف را از فاصله ۲۵۰ کیلومتری آشکارسازی کند و همزمان با جست‌وجوی اهداف قابلیت (TWS) تعداد ۱۰۰ هدف را ردگیری و اطلاعات موقعیت آن‌ها را در هر چند ثانیه برای سامانه سلاح به‌روزرسانی کند. با توجه به حد تفکیک بالا در برد، زاویه و سرعت، رادار حافظ می‌تواند در مقابل تهدیدات گروهی که در حال پرواز نزدیک به هم هستند، به خوبی عمل کند.
بنا بر اعلام مسئولان دفاعی این رادار علاوه بر امکان تغییر زاویه امواج در جهت افقی قابلیت چرخش مکانیکی ۳۶۰ درجه در این صفحه را نیز دارد و برای جست‌وجو در راستای عمودی از قابلیت پویش (اسکن) الکترونیکی توسط تغییر زاویه امواج استفاده می‌کند. آنتن این رادار توسط دو جک هیدرولیکی که در دو طرف آن قرار گرفته‌اند از موقعیت افقی (در زمان حرکت خودروی حامل) به موقعیت عملیاتی تغییر وضعیت می‌دهد.
این رادار دارای توانایی کار به صورت ۲۴ ساعته است و با توجه به استقرار آن روی کامیون از تحرک بسیار خوبی برخوردار می‌باشد و در زمان بسیار کوتاه قابل گسترش و آماده انجام عملیات است. رادار حافظ از روش‌های پیشرفته و به‌روز ضدجنگ الکترونیک، بهره‌مند و قادر است در محیط‌های دارای اختلال و جنگ الکترونیک و همچنین در شرایط جوی و آب و هوایی مختلف نقش مؤثری را ایفا کند.
این رادار به عنوان یکی از اجزای قابل افزودن به سامانه پدافند هوایی موشکی مرصاد مطرح شده است، اما به طور کلی همانند سایر رادار‌های پیشرفته ساخت داخل امکان شبکه‌سازی آن با سامانه‌های مختلف و اتصال به شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور هم وجود دارد.
معراج- ۴
برای اولین بار در اوایل دهه ۱۳۹۰ نام رادار پیشرفته معراج- ۴ در کشور مطرح شد. هرچند مشخصاتی از آن اعلام نشده بود، اما مشاهده تصاویری از آن مشخص ساخت که راداری نسبتاً بزرگ با طراحی متفاوت و جدید توسط متخصصان صنعت دفاعی کشور ساخته شده است. در مراسم روز صنعت دفاعی در ۳۱ مرداد ۱۳۹۵ به همراه برخی دیگر از اجزای سامانه باور- ۳۷۳، رادار آرایه فازی معراج- ۴ نیز حضور داشته و تصاویری از آن منتشر شد. در این مراسم، معراج- ۴ به عنوان یک رادار کنترل شکاری با برد بلند معرفی شد که در کنار رادار‌های اصلی سامانه باور برای کشف و دسته‌بندی اهداف به این سامانه کمک می‌کند.
از قابلیت‌های مطرح‌شده برای معراج- ۴ توانایی ردگیری همزمان ۲۰۰ هدف در محدوده برد خود به صورت سه‌بعدی است. آنتن این رادار روی یک سکوی دورانی قرار گرفته که پویش (اسکن) محیط در صفحه افقی را انجام دهد، اما در صفحه عمودی و در راستای ارتفاعی این رادار قابلیت چرخش الکترونیکی راستای امواج را دارد. معراج- ۴ همانند رادار حافظ از نوع آرایه فازی فعال است که ضمن کاهش احتمال کشف محل آن بر اثر ردیابی منشأ ارسال امواج، مقاومت بالاتری در برابر اخلال الکترونیکی دشمن نیز دارد. باند کاری این رادار نیز S اعلام شده که از باند‌های مناسب برای کشف اهداف با سطح مقطع راداری پایین است.
معراج- ۴ از تکنیک‌های پیشرفته و متعددی برای غلبه بر اخلاگر‌های دورایستای دشمن بهره می‌برد که از جمله آن‌ها قابلیت پرش فرکانسی، قابلیت فشرده‌سازی امواج، امکان تمرکز توان رادار روی یک ناحیه و تشعشعات جانبی پایین است. برد رادار معراج- ۴ در بین محصولات معرفی شده برای صادرات دفاعی، ۴۵۰ کیلومتر عنوان شده است که عدد قابل توجهی هم به عنوان یک رادار کشف و هم به عنوان یک رادار مرتبط با سامانه‌های موشکی است. این رادار قابلیت کشف اهدافی با سرعت ۲۰ متر بر ثانیه که به معنی انواع پهپاد‌های کوچک و سبک است تا اهدافی با سرعت سه ماخ (سه برابر سرعت صوت) را که شامل انواع جنگنده‌ها و موشک‌های تاکتیکی می‌شود از ارتفاع ۱۰۰ متر تا ۲۵ هزار متر دارد.
