نگاهی کلی به صنایع فرهنگی نشان می‌دهد که در کشورمان تنها بعد کوچکی از آن به سمت تجاری‌سازی و تولید صنعتی پیش رفته و باقی محصولات گسترده فرهنگی کشورمان به دلایلی از جمله دور شدن از تولید و نگاه غیر‌تجاری به آنها، نه‌تن‌ها از نظر مالی استقلال ندارند، بلکه حیات خود را مدیون کمک‌های دولتی هستند و در صورت لغو چنین کمک‌هایی، امکان متروک‌شدن و فراموشی آنها وجود دارد.
صنایع فرهنگی از چند جنبه می‌تواند اهمیت داشته‌باشد. ابتدا اینکه این صنایع ریشه در فرهنگ، باور‌ها و تمدن یک ملت دارند و احیا و حفظ آنها به منزله حفظ یک تمدن و فرهنگ بومی و ملی است. در ثانی محصولات این صنایع، معرف همان فرهنگ به دیگر جوامع است. همان‌گونه که امروز فرش ایرانی به عنوان بخشی از فرهنگ غنی ایرانی در جهان شناخته‌می‌شود و نام فرش ایرانی به عنوان برند هنرمندی مردم ایران به دنیا معرفی شده‌است، دیگر صنایع نیز می‌توانند در صورت سرمایه‌گذاری به معرفی ایران و فرهنگ کشور کمک کنند. صنایع فرهنگی از نظر فناوری ساخت، چندان پیچیده نیست و دسترسی به ملزومات ساخت آنها در داخل کشور میسر است، از این‌رو توسعه آنها نیازمند واردات تکنولوژی از خارج کشور و وابستگی نیست. این صنایع به دلیل اصالتی که دارند، کمتر متکی به ماشین‌آلات بوده و اغلب ساخت آن متکی به نیروی انسانی است و توسعه آنها اشتغال‌آفرینی خوبی را به دنبال دارد. هر چقدر صنایع فرهنگی با نگاه تجاری و صادرات‌محور بیشتر مورد توجه قرار گیرد، میزان اشتغال در آنها افزایش پیدا می‌کند و از حجم نیروی جوان بیکار کاسته می‌شود. ارزآوری بالای صنایع فرهنگی برای اقتصاد چندین کشور نقش حیاتی دارد. به طوری که سالانه تنها در بخش صنایع‌دستی، بیش از هزارو ۸۰۰ میلیارد دلار صادرات صنایع‌دستی در جهان انجام می‌شود.
پارک ملی صنایع فرهنگی
تا پیش از این در ایران نگاه صادرات‌محور به صنایع فرهنگی، نه یک نگاه جامع بلکه نگاهی جزئی‌نگر بود، اما امروز با ایجاد پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی، زمینه برای نگاه جدی‌تر به مقوله صادرات صنایع فرهنگی به وجود آمده‌است. محمد حسین ایمانی خوشخو، رئیس پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی می‌گوید: «هم اکنون ۴۹ پارک علم و فناوری داریم که ۴۸ پارک به موضوعاتی غیر از صنایع فرهنگی می‌پردازند و تنها یک پارک در تمام کشور وجود دارد که به صورت تخصصی به حوزه صنایع فرهنگی می‌پردازد».
ایمانی خوشخو با اشاره به اهداف راه‌اندازی این پارک، می‌گوید: «تبدیل ایده‌ها به محصول و حوزه صادرات در دستور کار این پارک است و در بخش فرهنگ و هنر در بسیاری از عرصه‌ها دارای مزیت نسبی و حتی در برخی رشته‌ها دارای مزیت مطلق هستیم و از لحاظ داشته‌های فردی، تاریخی و هنری رقیبی در دنیا نداریم و مزیت مطلق هستیم.»
وی می‌افزاید: «پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی، چهار سال پیش با اخذ مجوز‌های لازم کار خود شروع کرد و در آن فناوری‌های نرم که بیشتر در حوزه علوم انسانی است، مورد توجه قرار گرفته‌است تا رشته‌های مولد درآمد در حوزه فرهنگ را مورد حمایت قرار دهد و با تبدیل ایده‌ها به محصول در نهایت صادرات، جوانان را به حرکت در جهت توسعه کشور تشویق کند.»
راه‌اندازی این پارک با حمایت جهاد دانشگاهی انجام شده امسال در ۴۲ سالگی جهاد دانشگاهی، پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی، با حمایت از صنایع فرهنگی، زمینه فعالیت‌های صادرات‌محور را فراهم کرده‌است. در ایران نهاد‌های مختلفی از وزارت ارشاد گرفته تا وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، یا حتی بنیاد‌هایی مانند بنیاد سعدی، متولی بخش‌های مختلفی از صنایع فرهنگی هستند که عملکرد هر کدام به تنهایی می‌تواند جزیره‌ای و به دور از هم‌افزایی باشد. پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی، این مزیت را دارد که با همکاری نهاد‌های ذی‌ربط یک مرکز واحد برای پشتیبانی از صنایع فرهنگی باشد.
شاید این‌گونه به نظر برسد که در صنایع فرهنگی امکان اشتغال چندان قوی نیست، اما جالب است که صرفاً در بحث بسته‌بندی با رویکرد صنایع فرهنگی اکنون نزدیک به ۵۰۰ شرکت فعالیت دارند. امسال قرار است با نگاه فرهنگی به برخی صنایع مانند صنعت تولید زیورآلات، جشنواره طراحی زیورآلات در ایران برگزار شود. اگر چه سابقه چند هزار ساله تولید زیورآلات در ایران باعث شده هنرمندان زیادی در عرصه طراحی و ساخت جواهرات فعال باشند، اما نبود نگاه فرهنگی باعث شده که اغلب طرح‌های موجود در بازار را طرح‌های وارداتی تشکیل دهد و هنرمندان داخلی که به کار طراحی زیورآلات می‌پردازند، محلی برای ارزیابی و رقابت نداشته‌باشند. ایجاد جایزه ملی زیورآلات از سوی پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع‌فرهنگی، بخشی از نگاه صادرات‌محور به صنعت جواهرات است. ایمانی خوشخو می‌گوید: «سهم ایران از بازار ۱۳۳ تریلیون دلاری طلا و جواهر آنقدر ناچیز است که در ارقام بازار جهانی وارد نمی‌شود، در حالی که چین با ۹۶ و امریکا با ۷۶ تریلیون دلار سرآمدان این بازار هستند.» صادرات زیورآلات بخشی از صادرات صنایع فرهنگی را به خود اختصاص داده است. توسعه پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی، به منزله توجه به شرکت‌هایی است که می‌خواهند در عرصه صنایع فرهنگی فعالیت کنند، حمایت از این شرکت‌ها که اغلب دانش‌بنیان و کارآفرین هستند، باعث رشد اشتغال در کشور خواهد شد. افزایش جمعیت شاغل، شیب بزه‌های اجتماعی از جمله سرقت را کاهش می‌دهد.
صنعتی که تحریم‌پذیر نیست
بخش عمده‌ای از صنایع کشور، به دلیل تحریم‌های ظالمانه علیه مردم ایران، قادر به فعالیت در سطح بین‌المللی نیستند، در حالی که صنایع فرهنگی به دلیل ماهیتی که دارند قابلیت تحریم‌شدن ندارند و می‌توانند با ارزآوری، بخشی از نیاز ارزی کشور را مرتفع کنند. کاهش فراگیری کرونا، زمینه را برای فعالیت مجدد صنعت گردشگری فراهم کرده‌است. گردشگری را می‌توان بخشی از صنایع فرهنگی دانست که با وجود اشتغال‌آفرینی بالا، نه‌تن‌ها یک صنعت مولد است، بلکه پیوست‌های فرهنگی قوی را در خود به همراه دارد. طراح‌های خلاقانه در زمینه توسعه شاخه‌های مختلف گردشگری از بوم گردی گرفته تا گردشگری غذا، ذیل صنایع فرهنگی قرار گیرد و پیش‌بینی می‌شود که فرصت پیش روی جام‌جهانی فوتبال، فرصت خوبی برای معرفی توانمندی‌ها و پتانسیل موجود در این حوزه باشد. گستردگی صنایع فرهنگی در ایران مدیون فرهنگ و تاریخ طولانی کشور است که امکان بهره‌برداری از آن را در شاخه‌های متعدد فراهم می‌کند و هر کدام از شاخه به سهم خود می‌توانند باعث ایجاد مشاغل پایدار و درآمد‌زایی باشند.
