خمپاره، سلاحی بسیار باسابقه در ارتشهای جهان است و تقریباً همزمان با توپ (هویتزر) وارد میادین نبرد شد. با این حال اوج حضور خمپاره به جنگ جهانی دوم بازمیگردد، جایی که گروههای کوچک حامل خمپاره آلمانی به شدت نیروهای متفقین را آزار میدادند.
تاریخچه
خمپاره، سلاحی بسیار انعطافپذیرتر از هویتزرهای معمول است. خمپارهاندازهای ۸۱ و ۶۰ میلیمتری به سادگی توسط گروه کوچکی قابل حمل و نقل و استفاده هستند. نسخه بزرگتر، یعنی ۱۲۰ میلیمتری که برد و سرجنگی قابل توجهی نیز دارد، به سادگی توسط یک خودرو کوچک تاکتیکی قابل انتقال است. هویتزرها بهرغم برد و قدرت آتش بسیار بیشتر خود به سادگی خمپاره قابل استفاده نیستند و خصوصاً در برابر دشمنی که دارای برتری هوایی است، زودتر کشف و نابود میشوند.
از حدود یک دهه پیش، خمپارههای هدایتشونده ابتدا در امریکا و سپس بقیه کشورها توسعه یافتند. این خمپارهها به دو صورت ساخته میشوند؛ اول به صورت کیت که با اضافه کردن آن میتوان گلوله خمپاره معمولی و موجود را به نسخه هدایتشونده تبدیل کرد که معمولاً انواع غربی به این شکل هستند و دوم خمپارههای هدایتشونده که از ابتدا به این صورت ساخته شدهاند و انواع روسی و برخی انواع چینی هم به این شکل هستند. به طور معمول از خمپاره ۱۲۰ میلیمتری برای انواع هدایتشونده استفاده میشود، چراکه این خمپاره هم برد مناسبی دارد و هم سرجنگی قابل قبولی حمل میکند که حتی با برخورد مستقیم میتواند زرهپوشترین تانکها را منهدم کند، اما برای کالیبرهای کوچکتر مثل خمپاره ۶۰ میلیمتری هم کیت هدایت برای موارد خاص موجود است.
روشهای هدایت
در خمپارههای هدایتشونده شاهد دو نوع اصلی هدایت هستیم؛ اول هدایت ماهوارهای و دوم هدایت لیزری که هر کدام معایب و مزایای خاص خود را دارند. خمپارههای هدایت ماهوارهای ارزانتر هستند و میتوان از آنها در هر آب و هوایی استفاده کرد. همچنین در این مدل نیاز به دید مستقیم به هدف نیست و تنها اطلاع از موقعیت هدف کافی است، اما از انواع هدایت ماهواره نمیتوان برای زدن اهداف متحرک استفاده کرد. در مقابل، انواع هدایت لیزری دارای دقت بیشتری نسبت به نوع هدایت ماهوارهای هستند. از این نوع میتوان برای هدف قرار دادن اهداف با سرعت متوسط مثل تانکها هم استفاده کرد، اما اینها معایبی هم دارند. به طور مثال نشانهگذار لیزری باید تا برخورد گلوله روی هدف قفل باشد که برای نمونه در مقابله با تانکهای دشمن باعث میشود هشداردهنده لیزری تانک فعال شود و دشمن از وجود تهدید آگاه شود. همچنین پرتو لیزر را نمیتوان در آب و هوای نامساعد مثل بارندگی یا مه روی هدف تاباند. البته مدت زمان کوتاه پرواز یک گلوله خمپاره سبب میشود زمان کوتاهی برای نگه داشتن پرتو لیزر روی هدف مورد نیاز و به صورت کلی زمان واکنش اندکی در اختیار دشمن باشد.
یکی از مهمترین کاربردهای خمپاره هدایتشونده البته در انواع لیزری آن، مقابله با زرهی دشمن و کمک به یگانهای ضدزره است. نشانهگذار میتواند با دو نفر خدمه در نزدیکی خط مقدم باشد، در حالی که خود خمپارهانداز فاصله بسیار بیشتری از خط مقدم دارد.
در انواع هدایت ماهوارهای میتوان از این سلاح به عنوان سلاح ضدآتشبار برای سرکوب توپخانه دشمن یا انهدام دقیق مواضع و سنگرها استفاده کرد. یکی از مهمترین کاربردهای این تسلیحات لینک شدن با پهپاد برای یافتن و نابود کردن نیروهای دشمن در یک منطقه توسط آن و اجرای آتش فوری توسط خمپارهانداز است.
گلوله خمپاره هدایتشونده را میتوان به عنوان یک سلاح هواپرتاب ارزانقیمت روی پهپادها هم استفاده کرد. نمونه امریکایی از این محصول هرچند در ارتش این کشور عملیاتی نشد، اما توسط برخی کشورهای دیگر مثل امارات مورد استفاده قرار گرفت.
استفاده از خمپاره به عنوان سلاح هواپرتاب مزیتهای خاصی دارد، بهطور مثال شمار زیادی گلوله خمپاره در ارتشهای مختلف موجود است که با اضافه کردن کیت میتوان آنها را از پهپادها پرتاب کرد و هزینه تولید مهمات هواپرتاب جدید را بسیار کاهش داد.
میعاد، خمپاره هدایتشونده ایرانی
در زمینه گلولههای خمپاره هدایتشونده، صنعت دفاعی کشور در سال گذشته یک گلوله ۱۲۰ میلیمتری هدایت لیزری با نام «میعاد» را معرفی کرده است. همانطور که گفته شد گلولههای هدایت لیزری هم مزایای خاصی دارند، از جمله مقابله با اهداف متحرک، مثل زرهی دشمن که برای ایران یک اولویت بوده، از اینرو گلوله هدایت لیزری توسعه داده شده است. ارزش عملیاتی بالای گلولههای هدایتشونده در جنگ سوریه به خوبی خود را نشان داد، زیرا توپخانه محور مقاومت با استفاده از آنها، اهداف کوچک و مهم حتی در یک منطقه نزدیک به بافت مسکونی را با دقت تمام و بدون خسارت جانبی و فقط با شلیک یک گلوله منهدم میکرد.
میعاد را میتوان از خمپارهاندازهای ۱۲۰ میلیمتری که شمار زیادی از آنها در خدمت نیروهای مسلح است، شلیک کرد. این گلوله از انواع پیشساخته است، یعنی از ابتدا به این شکل ساخته شده و یک کیت اضافه شده به گلوله خمپاره موجود در انبارها نیست. خمپارهاندازهای ۱۲۰ میلیمتری ساخت ایران هم روی خودروهای تاکتیکی ارس و هم روی نفربرهای براق نصب شدهاند و به قابلیت تحرک بالایی دست یافتهاند.
میعاد از نقطهنظر طراحی و پیکربندی شباهت بالایی به یک گلوله روسی توپخانه با نام کراسنوپل (KRASNPOL ۲M) دارد که مورد استفاده در توپ ۱۵۵ میلیمتری است و ایران از آن برای ساخت گلوله ۱۲۰ میلیمتری الگو گرفته است. لازم به ذکر است، ایران پیش از این گلوله هدایت لیزری ۱۵۵ میلیمتری «بصیر» را براساس کراسنوپل ساخته و به نیروهای مسلح تحویل داده بود. از اینرو تجربیات کافی در این زمینه برای توسعه یک نمونه بومی جدید برای سلاحی دیگر با بهرهگیری از یک شکل طراحی که عملکرد مطلوب آن اثبات شده، وجود داشته است. این امر سبب کاهش زمان و هزینه توسعه محصول و رسیدن راحتتر به قابلیت اطمینان بالا در آن میشود.
دلیل انتخاب هدایت لیزری برای گلوله میعاد را میتوان کارایی خوب این روش هدایت گلولهها در مقابله با اهداف زرهی دانست. از طرفی آب و هوای اکثر مناطق ایران به ندرت نامساعد میشود و ضعف گلولههای لیزری در مورد آب و هوا نیز چندان در ایران محسوس نیست.
این سلاح را میتوان به عنوان یک ابزار رزمی مؤثر در عملیاتهای نفوذی در عمق خاک دشمن هم استفاده کرد. نیروهای نفوذی میتوانند یک خمپاره ۱۲۰ را به عمق خاک دشمن منتقل کرده و با شلیک چند گلوله در کمتر از یک دقیقه هدفی به بزرگی یک سالن فوتبال را منهدم کنند، آن هم از یک فاصله ایمن مثلاً ۹ کیلومتری که برای بسیاری خمپارههای این رده، قابل دستیابی است. به این نکته هم باید توجه کرد که کل تجهیزات چنین عملیاتی شامل خمپارهانداز ۱۲۰ به همراه کمتر از ۱۰ گلوله و تجهیزات هدفگیری را میتوان با یک تا دو خودروی سواری معمولی جابهجا کرد.
خمپاره هدایتشونده، سلاحی فوقالعاده مفید در میادین جنگ امروزی است و به سادگی قابل انتقال بوده و به سختی کشف میشود. از طرفی نواخت تیر و برد مناسبی دارد و سرجنگی قابل قبولی حمل میکند. به سبب استقرار روی خودرو و نفربر در اختفا پیش از شلیک و خروج از موقعیت پس از شلیک، سرعت بالایی داشته و به سبب داشتن هدایت دقیق، زدن هر هدف تنها با یک گلوله ممکن میشود.