فاصله جامعه ایرانی از ورزش هر روز بیشتر می‌شود و متأسفانه شیوع کرونا این فاصله را افزایش داده است. از سال‌ها پیش عدم استقبال مردم از ورزش همگانی یکی از دغدغه‌های مسئولان ورزشی و همچنین حوزه سلامت بوده و تاکنون نیز تلاش‌های انجام شده تأثیر زیادی بر انس گرفتن خانواده‌ها به ویژه کودکان با ورزش نداشته است. باتوجه به تأکیدات همیشگی رهبر انقلاب بر ترویج ورزش همگانی به سراغ افشین ملایی رئیس این فدراسیون رفتیم تا واقعیت‌های حاکم بر این حوزه را از او جویا شویم.
تعریف صحیح و دقیق ورزش همگانی چیست؟
بر اساس تعریف قانون اهداف، وظایف و اختیارات وزارت ورزش و جوانان، به هر نوع ورزش و فعالیت بدنی که نشاط و سلامت عمومی مردم را تأمین کند، ورزش همگانی گفته می‌شود. طبق تعریف جهانی تفیسا (انجمن جهانی ورزش همگانی) ورزش همگانی برنامه‌ها و فعالیت‌های جامع و گسترده‌ای برای همه افراد با تفاوت سنی، جنس، نژاد، مذهب و توانمندی را در بر می‌گیرد و شامل فعالیت بدنی، اوقات فراغت، تفریح، تمرین، ورزش و حمل‌ونقل فعال می‌شود.
وضعیت ورزش همگانی ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟ این شرایط قابل قیاس با استاندارد‌های بین‌المللی و سایر کشورهاست؟
ورزش همگانی با توجه به اینکه به صورت رسمی از سال ۱۳۷۱ در ایران در قالب فدراسیون فعالیت می‌کند روزبه‌روز برنامه‌ریزی و مدیریت آن بهبود پیدا می‌کند و فرهنگ ورزش همگانی در کشور نسبت به گذشته رشد پیدا کرده است. اما از استاندارد‌های بین‌المللی که وضعیت مطلوب ۱۵۰ تا ۳۰۰ دقیقه فعالیت هفتگی را برای افراد بالغ در نظر می‌گیرد، فاصله داریم. البته بحران کم‌تحرکی جهانی است و سازمان بهداشت جهانی از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۳۰ برای مقابله با این بحران برنامه بلند مدت دارد. آمار‌های مثبت فعالیت بدنی و ورزش همگانی مربوط به کشور‌های اسکاندیناوی است و با توجه به فرهنگ و سبک زندگی این کشورها، وضعیت آمار سلامت آن‌ها با سایر نقاط جهان فاصله دارد.
آمار دقیقی از میزان توجه مردم ایران به ورزش همگانی و سرانه این حوزه در اختیار دارید؟ بیشتر چه اقشاری به این مسئله اهمیت می‌دهند؟
میانگین سرانه ورزش افراد ۱۵ سال به بالا در سال ۱۳۹۹ هر روز ۱۳ دقیقه بوده درحالی‌که میانگین جهانی بیش از ۶ ساعت در هفته یا به‌عبارتی روزانه ۵۱ دقیقه است. طبق گزارش سازمان آمار در سال ۱۳۹۹ از فرهنگ خانوار افراد بالای ۱۵ سال کشور، ۵۴ درصد ایرانیان ورزش نمی‌کنند! تحقیقات نشان می‌دهد وضعیت فعالیت بدنی و ورزش همگانی در ایران رو به وخامت است. آمار چاقی، بیماری‌ها و کم‌تحرکی در همه اقشار رو به افزایش است. نمی‌توان گفت قشر خاصی در کشور با تقسیم بندی سنی، شغلی، تحصیلات، سکونت شهری و روستایی، وضعیت اقتصادی یا فاکتور‌های جمعیت شناختی دیگر به ورزش بیشتر یا کمتر اهمیت می‌دهد و در کل برنامه‌ریزی مناسب یا آمار رضایت‌بخش برای قشر خاصی وجود ندارد.
بی‌توجهی به ورزش همگانی چه آسیب‌هایی به سلامت جامعه می‌زند؟
ورزش همگانی با سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی ارتباط دارد و هر گونه کم‌توجهی به آن این ابعاد را در جامعه تهدید می‌کند. در بخش سلامت جسمانی، کم‌تحرکی عامل جدی برای بروز بیماری‌های غیرواگیر است و فشار خون، دیابت، سرطان از نمونه‌های رایج آن است که در کشور ما نیز آمار بالایی از جمعیت مبتلا هستند. استرس و اضطراب از بیماری‌های روانی رایج ناشی از کم‌تحرکی است و بحث توسعه اجتماعی به کمک ورزش و یادگیری ارزش‌های زندگی جنبه دیگری از فواید ورزشی است. در حال حاضر بسیاری از آسیب‌های اقتصادی ناشی از بیماری ها، بهره‌وری پایین شغلی و حتی جرائم اجتماعی را می‌توان با ورزش در ارتباط دانست.
کرونا چه ضربه‌ای به این حوزه زده است؟ آیا آسیب‌های حاصل از کرونا قابل جبران است؟
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، صنعت باشگاهداری ما در خطر ورشکستگی است و بخش خصوصی تمایلی به سرمایه‌گذاری در ورزش ندارد زیرا در مدت کرونا، باشگاه‌ها یا تعطیل بودند یا نیمه تعطیل. از ۲۹ هزار باشگاه کشور که ۲۵ هزار مورد آن مجوز قانونی دارند، ۶ هزار باشگاه یا تعطیل شده‌اند یا تغییر کاربری داده‌اند. به‌عبارتی ۲۵ درصد ظرفیت ورزش همگانی را از طریق باشگاه‌ها از دست داده‌ایم. ورزشکاران سازمان‌یافته پیش از کرونا ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بودند و الان تبدیل شده‌اند به یک میلیون نفر که کاهش ۷۰ درصدی داشته است. ۱۵۰ هزار مربی آقا و خانم در باشگاه‌ها فعالیت داشتند که شغل آن‌ها در خطر است. از سوی دیگر ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار نفر پرسنل در باشگاه کار می‌کنند و صنعت باشگاهداری را با جمعیت شاغل ۵۰۰ هزار نفری معرفی می‌کند که شغلشان در خطر قرار گرفته است.
از فعالیت‌های حمایتی طبق تصمیم هیئت وزیران، قرار بود اجاره اماکن دولتی تا یک زمان مشخصی بخشیده شود، اما این توصیه همه جا عملی نشده است. بیش از ۵۰ درصد اماکن ورزشی ما خصوصی است که مالک خصوصی هر ماه اجاره بها دریافت می‌کند. همچنین قرار بود وا‌م‌هایی به باشگاه‌ها تعلق بگیرد که بیشترین آن ۹۶۰ میلیون و کمترین آن ۸۰ میلیون بود، اما ۹۰ درصد باشگاه‌ها موفق به دریافت وام نشده‌اند. بازپرداخت این وام‌ها ۱۲ درصد و تنفس شش ماهه داشته است که رعایت نشده و قاعدتاً تبدیل به وام ۲۴ درصد می‌شود و مجدداً پرداخت آن سنگین است. حتی، خارج از صنعت رسمی ورزش یعنی باشگاه‌ها، در پارک‌ها و فضا‌های عمومی نیز به دلیل قرنطینه و محدودیت‌ها، بسیاری از مشارکت‌های ورزشی کاهش یافته است. از سوی دیگر، ما مجبور بودیم مفهوم جدیدی را در ورزش همگانی جایگزین کنیم که البته تا تبدیل شدن آن به صنعت رایج همچون باشگاهداری فاصله است و نمی‌تواند زیان‌ها را پوشش دهد. مفهوم ورزش در خانه که البته مفهوم جدیدی نیست بلکه صنعت فیتنس خانگی چندین دهه است که با تولیدات ماشین‌های ورزشی خانگی مثل تردمیل و دوچرخه ثابت فعال است ولی کرونا باعث شد صنعت فیتنس خانگی سریع‌تر مراحل تکامل رشد صنعت خود را طی کند و در بین خانواده‌ها به هنجار جدید تبدیل شود. بررسی ترند‌های سرچ شده دنیا در گوگل نشان می‌دهد مردم قبلاً برای ورزش کردن، واژه ورزش را بیشتر سرچ می‌کرده‌اند در حالی‌که با شیوع کرونا، سرچ افراد به‌سمت انجام ورزش با برنامه تلویزیونی رفته است.
چه ارگان‌هایی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در ورزش همگانی نقش دارند؟ آیا به وظایف خود عمل می‌کنند؟
اصلی‌ترین نهادی که ذیل پرچم ورزش همگانی فعالیت می‌کند، فدراسیون ورزش‌های همگانی است. البته در کنار این فدراسیون، سایر فدراسیون‌های وزارت ورزش، کمیته همگانی دارند. خارج از چارچوب وزارت ورزش، شهرداری‌ها، آموزش و پرورش، وزارت علوم، بسیج، نیرو‌های مسلح، وزارت بهداشت، صدا و سیما، کارگری و کارکنان دولت به صورت مستقیم و غیرمستقیم در این امر فعالیت دارند. نحوه ارزیابی عملکرد این ارگان‌ها را باید قبل از استناد به شواهد امر و وضعیت نابسامان از گزارش‌های بیماری مردم حاصل از کم‌تحرکی، به واکاوی جایگاه ورزش در این نهاد‌ها دانست. تعریف وظایف و اهداف متعالی بدون حمایت مدیران عالی این ارگان‌ها، بودجه مناسب، برنامه‌های استراتژیک بلندمدت، منابع انسانی توانمند و نظارت‌های دقیق عملیاتی نمی‌شود. به نظر می‌رسد ورزش هنوز به جایگاه حقیقی خود به عنوان یک ارزش برای زندگی با کیفیت خوب نرسیده است.
چه راهکار‌هایی برای ترویج ورزش همگانی و عمل به تأکیدات رهبر انقلاب در این حوزه دارید؟
ورزش همگانی نیاز به جهاد ملی دارد تا از موازی‌کاری‌ها و رویدادمحوری خارج و تبدیل به فرهنگ سبک زندگی سالم شود. در این راستا، به نظر می‌رسد برای مدیریت در سطح کلان و هماهنگی بین وزارتخانه‌های دخیل در این امر نیاز است یک متولی بالادست تعریف شود تا بتواند آینده نگری لازم در حیطه تندرستی ایرانیان را انجام دهد. در واقع، داشتن متولی مرکزی، پاسخگو بودن نهاد‌های درگیر و نهایتاً نظارت‌های دقیق می‌تواند گام بزرگی برای برون‌رفت از پراکندگی و چند جبهه‌ای کار کردن در حیطه ورزش همگانی باشد.
چطور می‌توانیم مردم را به سمت ورزش همگانی سوق دهیم؟
رویکرد نوین فدراسیون ورزش‌های همگانی با توجه به رویکرد جهانی بر مبنای بازاریابی اجتماعی است. هدف از بازاریابی اجتماعی به زبان ساده شناسایی موانع و ارائه منافع بیشتر است تا افراد به‌سوی هدف تعیین شده گرایش پیدا کنند. در واقع مدیریت بازاریابی اجتماعی در اولین گام گروه هدف در جامعه را انتخاب می‌کند زیرا بر این باور است که جمعیت کشور متشکل از گروه‌های مختلف با نیاز‌های مختلف است که باید گروه‌بندی مناسب بر اساس ویژگی‌های مشابه انجام بگیرد تا بتوان خواسته‌های آن‌ها را مدیریت کرد. بعد از شناسایی گروه هدف اولویت‌دار، موانع، منافع، رقبا و عوامل مؤثر شناسایی می‌شود. بر اساس ویژگی‌های چهارگانه بازاریابی یعنی مکان، ترویج، محصول و قیمت، می‌توان اقدام به برگزاری پویش‌های تندرستی در مدت زمان‌هایی معلوم کرد تا الگوی رفتاری تثبیت شود.
