«موضوع شرق یا غرب نیست، هر کشوری دست دوستی دراز کند، پاسخ مثبت میدهیم و هر کشوری هم بخواهد به ما دست خصومت بدهد، قطعاً دستش را قطع میکنیم»، این جملات اسماعیل کوثری، نماینده مردم تهران، خلاصه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است که البته حرف جدیدی نیست و بارها تکرار و در عمل هم پیاده شده است. شهریور سال جاری و در اولین دیدار هیئت دولت سیزدهم با رهبر معظم انقلاب هم حضرت آیتالله خامنهای تأکید کردند که «نوع رابطه ما با دولتها هم به نوع رابطه آنها با ما بستگی دارد»، با این حال، جریانی در ایران همواره علیه روابط عادی ایران با شرق موضع گرفته است.
روز گذشته و همزمان با پرواز هواپیمای سیدابراهیم رئیسی، رئیسجمهور ایران از تهران به مقصد مسکو، روزنامههای اصلاحطلب آخرین تلاشهای قبل از سفر مهم رئیسی را برای تخریب وجهه این سفر تیتر کردند. روزنامه آرمانملی در تیتر اصلی خود نوشت که «گره توافق در مذاکره با امریکا باز میشود، نه چین و روسیه» و روزنامه شرق هم تلاش کرد در گفتوگویی جهتدار و تیتری جهتدار، همین موضع را پیش ببرد: «استراتژیستهای امریکایی نگران هستند»، با این حال، سؤال جهتدار شرق که گفته «به موازات تلاش مقامات کشور در برقراری رابطه خوب با روسیه، در بین مردم بدبینی شدیدی به روسیه وجود دارد...»، نتوانسته سمت و سوی واقعبینانه پاسخهای کیهان برزگر، استاد روابط بینالملل را در گفتگو با شرق منحرف کند. او معتقد است: «نگاه روسها به ایران توأم با احترام و بهادادن به شأن تاریخی به یک دولت باسابقه و قوی ملی است، پس ما هیچوقت نباید نگران غلتیدن در اردوگاه مسکو باشیم، بهتر است از این نگاه تدافعی خارج و قدرت و ظرفیتهای گسترش روابط با روسیه را در راستای تأمین منافع ملی خود مدیریت کنیم. یک قدرت منطقهای مانند ایران برای افزایش عیار قدرت منطقهای، باید جایگاه خود در صحنه معادلات جهانی را قویتر و با اعتمادبهنفس بالاتری تعریف کند»، با این حال، روزنامه شرق در یادداشت خود هم از این بدبینی گفته است: «آنچه میماند حساسیت مردم ما نسبت به روسیه است. اگر با این حساسیت مردم درست برخورد نشود، افکار عمومی میتواند به مانعی بزرگ در برابر توسعه روابط با روسیه تبدیل شود.»
اصلاحطلبان بدبینی میآفرینند
نمیتوان انکار کرد که بخشی از افکار عمومی نسبت به روسیه و چین بدبین شدهاند که بیشتر ناشی از فضاسازیهای کاذب است، البته نه در حدی که رسانههای اصلاحطلب پررنگش میکنند. اصلاحطلبان این بدبینی اقلیت را به سوابق تاریخی روسیه ربط میدهند، اما اگر واقعاً دلیلش این سوابق تاریخی است، چرا همان طیف نسبت به روابط با چین هم بدبین شدهاند؟ چین که سوابق تاریخی منفی در تعامل با ایران ندارد. بدبینی بخشی از افکار عمومی به روابط با شرق را باید در فضاسازیهای خود اصلاحطلبان جستوجو کرد. اصلاحطلبان به سه دلیل افکارعمومی را در مورد رابطه با شرق تخریب میکنند: اول آنکه نگران دلخوری غرب هستند. دوم آنکه، چون خود مورد اتهام دلبستگی به غرب هستند، تلاش میکنند به دیگران تهمت سرسپردگی به شرق بزنند. سوم آنکه نمیخواهند توسعه روابط خارجی و در نتیجه بهبود وضعیت داخلی در کارنامه رقیب سیاسیشان باشد.
اما بخشی از افکار عمومی که تحت تأثیر فضاسازیهای دروغین و سیاستزده اصلاحطلبان قرار نگرفتهاند، از قضا از توسعه روابط با چین و روسیه استقبال میکنند، چون اعتقاد دارند باعث گشایشهای اقتصادی در ایران و افزایش قدرت کشور خواهد شد.
تفکر دولت سابق صرف ارتباط با غرب بود
اسماعیل کوثری، نماینده تهران در مجلس درباره رویکرد تعامل با همسایگان و نگاه راهبردی دولت در مسئله سیاست خارجی در گفتگو با آنا میگوید: «موضوع شرق یا غرب نیست، هر کشوری دست دوستی دراز کند، قطعاً به این دوستی پاسخ مثبت میدهیم و هر کشوری هم بخواهد به ما دست خصومت بدهد، قطعاً دستش را قطع میکنیم، متأسفانه در گذشته تفکر دولت سابق و تا حدودی مجلس دهم صرف ارتباط با غرب بود، اما دیدیم که آنها به جز نامردی و زیر میز توافق زدن، اقدام دیگری نکردند.»
او همچنین با بیان اینکه دوقطبی غرب و شرق که بر آن مبنا شوروی و امریکا جهان را بین خود تقسیم کرده بودند، دیگر وجود ندارد، به سفر رئیسجمهور به روسیه اشاره و تأکید کرد: «هر کشوری که با ما همراهی کند با آن کشور همراهی خواهیم کرد.» آنچه کوثری میگوید از مبانی سیاست خارجی ایران است که در کلام رهبری هم آمده است.
کوثری اضافه میکند: «تبادلاتمان دو طرفه و بر مبنای انصاف صورت میگیرد، به طور مثال میتوان به توافق ۲۵ساله با چین اشاره کرد که مدت زیادی معطل مانده بود و به لطف خدا از چند روز پیش اجرایی شد، نوع تعامل با روسیه هم باید اینگونه باشد که بر اساس رویکرد دولت سیزدهم کشورهای همسایه و دوست در اولویت قرار دارند.»
او به این نکته هم اشاره میکند که: «با امریکا و اروپا هم اگر سر عقل بیایند و خودخواهی نکنند، ارتباط برقرار میشود، به شرطی که خیال نکنند هنوز در برهه بعد از جنگ جهانی دوم قرار داریم که بخواهند از راه زورگویی، قلدری، زیادهخواهی و تسلط بر کشورها اعمال اراده کنند، آن دوران تمام شده است و سیاستمداران غربی باید سر عقل بیایند و تا زمانی که این مسئله را متوجه نشوند، قطعاً و یقیناً بدانند ما با کشورهای دیگر همکاری میکنیم و قرارداد میبندیم و آنها بنشینند و نگاه کنند.»
رسانههای جهان چه میگویند؟
خبرگزاری «سیجیتیاِن» چین در گزارشی ضمن پرداختن به نخستین سفر سیدابراهیم رئیسی به عنوان رئیسجمهور کشورمان به روسیه، انجام این سفر را مخصوصاً در شرایطی که وضعیت مذاکرات هستهای وین به مرحله حساسی رسیده، حامل پیامهای قابل توجهی ارزیابی کرده و به طور خاص سیگنال اصلی سفر سیدابراهیم رئیسی به روسیه را معطوف به مذاکرات وین ارزیابی کرده است. این خبرگزاری، توسعه همکاریهای راهبردی میان تهران و مسکو را نیز به ویژه در عرصه بینالمللی و در جبهه رقبای امریکا مهم ارزیابی کرده است.
خبرگزاری «تیآرتیوورلد» ترکیه نیز در گزارشی با عنوان «آیا رئیسی در سفر به روسیه میتواند سلاحهای پیشرفته روسی را خریداری کند؟» عملاً جنبه جدیدی از سفر رئیسجمهور کشورمان به مسکو را مورد بررسی قرار داده و نوشته است: «انتظار میرود در سفر رئیسی به روسیه یک توافق ۲۰ ساله جهت همکاریهای نظامی و امنیتی میان دو طرف به ارزش ۱۰ میلیارد دلار به امضا برسد؛ توافقی که میتواند بحث خرید ماهواره از روسیه را نیز پوشش دهد. از سویی، تهران سعی دارد دستکم ۲۴ فروند جنگنده سوخو ۳۵ روسی را نیز از روسها خریداری کند، البته ایران در بحث تعمیر و نوسازی جنگندههای «میگ- ۲۹» و «میگ- ۲۵» و «سوخو- ۲۴ امکی» که در نیروی هوایی جمهوری اسلامی در حال خدمت هستند نیز به دنبال رایزنی با مقامهای نظامی روسیه است. در این میان گمانهزنیهایی نیز مبنی بر خرید احتمالی سامانه پدافندی پیشرفته اس ۴۰۰ از سوی ایران از روسیه مطرح شده است؛ مسئلهای که در نوع خود میتواند توان دفاعی و البته تهاجمی ایران در منطقه خاورمیانه را تا حدزیادی تقویت کند.»
پایگاه خبری صهیونیستی «تایمزآو اسرائیل» نیز در گزارشی ضمن پرداختن به سفر رئیسجمهور کشورمان به روسیه، به طور خاص به این نکته اشاره کرده است که تهران و مسکو در طیف گستردهای از حوزههای سیاسی، اقتصادی و نظامی با یکدیگر همکاری دارند و در عین حال، منافع مشترکی نیز در افغانستان و همچنین کشوری نظیر سوریه دارند، از این رو این دیدار میتواند برای هر دو طرف مخصوصاً در بحبوحه مذاکرات وین که با هدف احیای توافق برجام انجام میشود، از اهمیت زیادی برخوردار باشد. به طور کلی، تایمزآو اسرائیل، سفر رئیسجمهور کشورمان به روسیه را در سطح همکاریهای راهبردی و البته به مثابه مسئلهای نگرانکننده برای اسرائیل ارزیابی کرده است.