امروزه در جامعه با کودکانی مواجه می‌شویم که مرد کوچک خانواده و نان‌آور خانه شده اند؛ کودکانی که باید در این سن و سال با هیاهوی کودکانه در زمین بازی و حیاط مدرسه صدای خنده آن‌ها گوش آسمان را نوازش دهد نه اینکه صدای خریدار طلبیدنشان گوش شهر را کر کند. کودکانی با وضعی آشفته در سرما و گرما سر هر چهارراه ایستاده‌اند تا با نگاهی خواهش آمیز دستفروشی کنند. کودکان کار در شرایط بسیار نامطلوب از نظر تغذیه، بهداشت و انجام کارهای خطرناک و حاد به سر می‌برند. این کودکان می‌توانند به راحتی بازیچه دست بزهکاران حرفه‌ای اعم از سارقان یا باند‌های توزیع مواد مخدر، عوامل ایجاد خانه‌های فساد و... قرار گیرند. همچنین عدم بهره‌گیری از آموزش و تحصیل علم و فن، قدرت رقابت با سایر کودکان در ایجاد یک زندگی سالم را هرچه بیشتر از این کودکان سلب می‌کند.
چرا کودک کار داریم؟
عواملی مانند ناکامی خانوادگی، فقر، حوادث و سوانح طبیعی یا انسانی، سوء‌استفاده توسط بزرگسالان، مهاجرت و خشونت از مهم‌ترین عوامل کشانده شدن کودکان به خیابان‌ها هستند. کودکانی که نه سرما خسته‌شان می‌کند نه گرما. شاید تنها آرزویشان فروختن تمام دستمال‌ها یا گل‌هایشان است.
پشت چهره‌های معصوم و مقاومشان، یک دنیا درد خوابیده است. یک دنیا رنجی که حتی برای برخی قابل تصور هم نمی‌تواند باشد. برخی از این کودکان که به اجبار والدین خود درس و مدرسه را ر‌ها کردند، آرزویی جز باسواد شدن ندارند و در حسرت بازی کودکانه با هم‌سن و سالان خود به سر می‌برند.
کسب درآمـد، علت خیابان‌گردی
نبود پایگاه سالم اجتماعی و عدم تأمین نیاز‌های اولیه کودکان اثر مخربی بر سلامت آن‌ها دارد. برای درک دقیق‌تر مسائل مرتبط با کودکان کار و خیابان ابتدا باید به درک دقیقی از مفاهیم این حوزه دست یابیم. کاوه قادری، روانشناس بالینی و پژوهشگر در بررسی روانشناختی پدیده کودکان کار و خیابان و پیامد‌های آن می‌گوید: کودکان خیابان در کشور‌های مختلف اصطلاح ویژه خود را دارند، اما از پذیرفته شده‌ترین تعاریف و طبقه بندی‌های کودکان خیابانی، تعریفی است که یونیسف از کودکان خیابانی به عمل آورد که یک گروه از آنان کودکان شـاغل در خیابان هسـتند که از خانواده‌های کم‌درآمد و پرجمعیت آمده‌اند و علت بودن آنان در خیابان کسب درآمـد است.
به آن‌ها فکر نکن!
از منظر روانشناسی وجود بیماری‌های روانشناختی و رفتاری از جمله مسائلی است که در کودکان کار و خیابانی نیازمند توجه است. افرادی هستند که با جمله تکراری «به آن‌ها فکر نکن» ما را مواجه می‌کنند و وقتی می‌پرسیم چرا؟ پاسخ آن‌ها این است که به این کودک‌ها هر چقدر کمک کنی یا از آن‌ها چیزی بخری در نهایت تمام دارایی‌شان برای خودشان نخواهد بود.
افرادی هم بی‌اعتنا شیشه را بالا می‌دهند تا مبادا صدای این طفلکی‌ها مزاحم آهنگ گوش کردنشان شود. عده‌ای هم آن‌ها را به تمسخر گرفته یا به آنان توهین می‌کنند.
در صورتی که اگر واقع‌بینانه به ماجرا نگاه کنیم، آنان کسانی هستند که به جای نشستن پشت میز مدرسه و خواندن کتاب حالا دیگر به چراغ راهنمای خیابان‌ها زل زدند تا چراغ قرمز شود و یک شاخه گل، یک بسته آدامس، بسته‌های دستمال کاغذی بفروشند یا اسپندی دود و شیشه ماشین‌ها را پاک کنند شاید دل کسی به حالشان سوخت. اگر فرصت داشته باشد تمام کسانی را که در ماشین نشسته‌اند، قسم می‌دهند: تو رو خدا یه دستمال بخر، بخدا از صبح غذا نخوردم.
نحوه کمک فردی به کودکان کار
رشد جمعیت کودکان کار ناشی از فقر و ناکامی دستگاه‌های مربوطه در ساماندهی و حمایت از آن‌ها که تنها به جمع‌آوری مقطعی این کودکان اکتفا می‌کنند، عامل تداوم و گسترش دامنه این شاخه از آسیب‌های اجتماعی شده است. تا چند سال پیش وقتی در خیابان با التماس‌های یک کودک مواجه می‌شدم، اولین حسی که در برخورد با آن‌ها دچارش می‌شدم، حس ترحم بود. چند دقیقه‌ای به شدت ناراحت می‌شدم و نهایتاً چیزی از آن‌ها می‌خریدم.
بعد‌ها به لطف معاشرت با دوستانی که فعال حقوق کودکان بودند، نحوه رفتار بهتر و مناسب‌تر با این کودکان را یاد گرفتم. اینکه چطور به این بچه‌ها کمک کنیم که شاید روز‌های پیش روی بهتری داشته باشند.
موضوع کودکان کار و خیابان آنقدر مهم است که عده زیادی از فعالان اجتماعی سال هاست روی این موضوعات متمرکز شده‌اند و اغلب‌شان بدون هیچ چشمداشت مالی برای بهتر شدن وضعیت این کودکان تلاش می‌کنند.
کودکان کار طیف گسترده‌ای دارند؛ از کار در مزارع و کوره‌های آجر‌پزی گرفته تا کودکان فال فروش در خیابان‌ها.
خرید خوراکی‌های مفید و مقوی، یکی از بهترین کمک‌های فردی به کودکان کار است؛ چراکه بیشتر کودکان کار خصوصاً در تهران ساعت‌ها در معرض گرما، سرما و هوای آلوده هستند؛ بنابراین اغلب آن‌ها سیستم ایمنی بدنشان ضعیف است و بیشترشان هم دچار سوء تغذیه هستند. اگر دلتان می‌خواهد کمک مؤثری کنید، خریدن خشکبار مفید و کمی میوه یا حتی غذا‌هایی که پروتئین بدنشان را تأمین کند، فکر بسیار خوبی است.
با کودک کار مثل یک فروشنده واقعی برخورد کنید. طوری برخورد کنید که انگار واقعاً جنسی که می‌خرید برایتان اهمیت دارد و خریدتان از سر ترحم نیست، اینطوری به کودک شخصیت خواهید داد. وقت‌هایی که دلتان نمی‌خواهد چیزی از کودکان کار بخرید با لحنی مهربان و در عین حال قاطع نه بگویید.
باید بدانید بسیاری از این کودکان حتی خانواده دارند و اغلب به خاطر اینکه کمک خرج والدین خود باشند، بعد از مدرسه در خیابان کار می‌کنند؛ بنابراین بی دریغ کمک کنید و فقط و فقط به خود این کودکان معصوم فکر کنید؛ بنابراین از فلسفه بافی‌های بیهوده و بی‌پایه و اساس دست بردارید.
گاهی اوقات به آن‌ها خوراکی‌ای که می‌دهی نگران خواهر یا برادرشان هستند و با چشمی سیر از این دنیا و آدم‌ها، اما شکم گرسنه‌ای که دارند و می‌گویند: پس خواهرم چی؟! به کودکان کار کمک کنید و به آن‌ها انگیزه زندگی دهید.
به آن‌ها فکر کنید. گاهی لا‌به‌لای خوراکی‌ها و خریدهایتان، کتاب آموزشی به آنان هدیه دهید. همین که بتوانید لبخندی روی لب یک کودک بنشانید، خودش به جهانی می‌ارزد.
