سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: تمرکز بر نمایشنامه‌های خارجی یکی از ضعف‌های تله‌تئاتر‌ها بود و تجدید حیات این گونه نمایشی در تلویزیون بر پایه نمایشنامه‌های ایرانی می‌تواند رویکردی سازنده باشد.
تله‌تئاتر یا به عبارتی بهتر تئاتر‌های تلویزیونی از قدیمی‌ترین مدیوم‌های این هنر نمایشی در عرصه تلویزیون است که اتفاقاً در بین مردم و مخاطبان این رسانه فراگیر همواره با اقبال و توجه قابل اعتنایی مواجه بوده است. در بازه زمانی دهه‌های ۶۰ و ۷۰ که از آن دوران به عنوان دوران طلایی تئاتر تلویزیونی یاد می‌شود، یکی از گونه‌های پرمخاطب تلویزیون در حوزه هنر‌های نمایشی همین تئاتر‌های تلویزیونی بودند. در آن ایام در حالی که فقط دو شبکه تلویزیونی وجود داشت به همت بسیاری از چهره‌های شناخته شده این عرصه نمایشی، شاهد تولید و پخش آثار متنوعی در این زمینه بودیم؛ آثاری که به دلیل اتکا بر نمایشنامه‌های معروف نویسندگان سرشناس دنیا یا نمایشنامه‌های اقتباس شده از آثار برجسته دنیای فرهنگ و هنر دارای ارزش‌های هنری و محتوایی قابل‌توجهی بودند. یکی دیگر از مؤلفه‌های مخاطب‌پسندبودن این تله‌تئاتر‌های تلویزیونی حضور بازیگران توانمند و نام‌آشنای این هنر نمایشی و نیز هدایت و کارگردانی چهره‌های شناخته‌شده بود. وجود و بروز چنین مؤلفه‌های مثبتی باعث می‌شود این تله‌تئاتر‌ها هم از نظر مخاطبان حرفه‌ای تئاتر آثار موفقی قلمداد گردند و هم از منظر مخاطبان عام تلویزیونی که به دلیل تماشای اجرای تعزیه و دیگر نمونه‌های مشابه در حوزه هنر‌های نمایشی با رگه‌هایی از ظرایف و ظرفیت‌های تئاتر آشنا بودند، با استقبال همراه شود. متأسفانه این مدیوم جذاب و مخاطب‌پسند به دلایل گوناگونی از جمله مدیریت سلیقه‌ای در تلویزیون جایگاهش را از دست داده است.
تاریخچه تئاتر تلویزیونی در ایران
اگر چه تاریخچه تولید و پخش اولین تله‌تئاتر‌ها از اواسط دهه ۵۰ میلادی و در اروپا آغاز شده است، اما سابقه اولین تئاتر‌های تلویزیونی در کشورمان به دوران تأسیس نخستین شبکه تلویزیونی برمی‌گردد. داریوش مؤدبیان، نویسنده و کارگردان و بازیگر تئاتر که سال‌های بسیاری در عرصه‌های مختلف این هنر نمایشی فعالیت داشته است، در رابطه با تاریخچه و وضعیت تئاتر تلویزیونی در کشورمان می‌گوید: در ۱۱ مهر ماه ۱۳۳۷ نخستین شبکه تلویزیونی در ایران با عنوان شبکه تلویزیونی ایران آغاز به کار کرد که در سال ۱۳۳۸ به صورت پراکنده گاهی تئاتر هم پخش می‌کرد. اولین ضبط‌ها به سال ۱۳۴۷ برمی‌گردد و اولین تئاتر‌های تلویزیونی بعد از انقلاب هم از سال ۱۳۵۸ شروع شد.
دوران طلایی تله‌تئاتر
در دوران طلایی تله‌تئاتر (دهه‌های ۶۰ و ۷۰) کنداکتور چهارشنبه‌شب‌های دهه ۶۰ شبکه ۲ سیما و شنبه‌شب‌های همین شبکه در دهه ۷۰، کنداکتور‌هایی تثبیت شده و محبوب برای علاقه‌مندان این گونه تلویزیونی بودند. در آن سال‌ها تلویزیون تنها دو شبکه داشت ولی همچنان تعداد مجموعه‌های تلویزیونی که مدیوم فراگیرتر و محبوبی برای عامه مخاطبان سیما هستند، در حد و اندازه‌های کنونی نبود و در کنار مؤلفه‌های متعدد دیگر، همین شاخصه که تعادل نسبی میان تله‌تئاتر و مجموعه‌های نمایشی ایجاد می‌کرد، سبب می‌شد این قبیل آثار در مقایسه با دهه‌های بعد بیشتر دیده شوند. یکی از اولین تله‌تئاتر‌های پس از انقلاب که هنوز در یاد‌ها باقی مانده است، تله‌تئاتر «سوزنبانان» بود که داریوش مؤدبیان آن را بر اساس متنی از «بریان فیلان» ساخت. یکی دیگر از تله‌تئاتر‌هایی که در همان سال‌های ابتدایی دهه ۶۰ محبوب شد و در خاطره‌ها باقی ماند، نمایش تلویزیونی «آسانسور» بود که رسول نجفیان نویسندگی و کارگردانی هنری آن را بر عهده داشت. این تله‌تئاتر با زبانی طنز، بوروکراسی حاکم بر ساختار اداری کشور را به تصویر می‌کشید.
با شروع دهه ۷۰ این روند موفقیت‌آمیز ادامه پیدا کرد.
راه نجات تئاتر
ایرج راد، بازیگر و کارگردان تئاتر و رئیس هیئت مدیره خانه تئاتر درباره توجه به تولید تله‌تئاتر در شرایط بحران کرونا می‌گوید: پیشنهاد تولید تئاتر را از سال‌ها قبل دنبال می‌کردیم و بار‌ها این مسئله را با مدیران و مسئولان صداوسیما مطرح کرده‌ایم و ارتباطی به شرایط کرونا ندارد، چون اگر هفته‌ای یک تئاتر تلویزیونی از شبکه‌های مختلف سیما پخش شود، علاوه بر تأثیرات بسزایی که بر گسترش تئاتر و ارتباط با تماشاگران تلویزیون می‌گذارد، می‌تواند برای هنرمندان تئاتر هم اشتغالزا باشد و آن‌ها را از این وضعیت اسفباری که با آن روبه‌رو هستند تا اندازه‌ای نجات دهد. وی خاطر نشان می‌کند: در شرایط امروز که امکان اجرای تئاتر صحنه‌ای تقریباً به صفر رسیده است، بهترین موقعیت برای تولید تئاتر و پخش آن از طریق مدیوم‌های تصویری است تا تئاتر بتواند ارتباط خود را با تماشاگرش حفظ کند. اگر تلویزیون در این زمینه حمایت‌های لازم را انجام دهد، می‌تواند بهترین موقعیت و فرصت را برای هنرمندان و علاقه‌مندان به تئاتر به وجود بیاورد. نکته‌ای که نباید فراموش کنیم این است که ما در بسیاری از مواقع برای تولید تله‌تئاتر از امکانات مدیوم تلویزیون بهره کافی نبرده‌ایم.
شبکه ۴ سیما در حال احیای تئاتر در تلویزیون است و باید امیدوار بود این رویکرد مبتنی بر نمایشنامه‌های ایرانی محقق شود.
«پیچ تند»، «گفت‌وگوی شبانه»، «آرامش از نوعی دیگر» و «چرخ دنده» عناوین تله‌تئاتر‌هایی است که در هفته جاری از شبکه ۴ سیما پخش می‌شود. این شبکه به صورت هفتگی جمعه‌ها ساعت۱۵ یک تله‌تئاتر منتخب را روانه آنتن پخش می‌کند. «پیچ تند» به کارگردانی مهرداد رایانی‌مخصوص است که در این تئاتر تلویزیونی سیامک صفری، مجید صالحی و علیرضا مهران به ایفای نقش پرداخته‌اند.
«گفت‌وگوی شبانه» نیز ساخته داریوش مؤدبیان است که علی نصیریان و مهدی فتحی در این تله‌تئاتر به ایفای نقش پرداخته‌اند.
از سویی دیگر در تله‌تئاتر «آرامش از نوعی دیگر» به کارگردانی شهره لرستانی هادی مرزبان، اکبر زنجانپور، شهره لرستانی و شقایق فراهانی ایفای نقش می‌کنند. زنجانپور ایفاگر نقش اصلی نمایش تلویزیونی «آرامش از نوع دیگر» است که توسط علی‌اصغر آزادان تهیه شده است.
اولین قسمت از تله‌تئاتر دو قسمتی «چرخ دنده» به کارگردانی قطب‌الدین صادقی و تهیه‌کنندگی عباس رضایی نیز جمعه هفتم آذر ساعت۱۵ پخش می‌شود. متن اصلی «چرخ دنده» را ژان پل سارتر نوشته و داریوش مؤدبیان آن را ترجمه کرده است. جمشید جهانزاده، کاظم هژیرآزاد، دکتر محمود عزیزی و فریبا خادمی از جمله بازیگران «چرخ دنده» هستند.
