سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: بر اساس این پژوهش که در آن تولیدات رسانهای صداوسیما، بیبیسی فارسی، ایراناینترنشنال و «ویاوای» بررسی و نظرسنجی علمی بر اساس آن شده است، صداوسیما نزدیک ۵۵ درصد اعتماد عمومی را در زمینه اخبار و گزارشهای کرونایی به خود اختصاص داده است.
از دیگر نتایج نظرسنجی میزان مراجعه مجدد به شبکههای ماهوارهای بعد از دوران کروناست که نشان میدهد به خاطر پایین بودن میزان اعتماد به تولیدات رسانههای ماهوارهای، اغلب پاسخدهندگان اعلام کردهاند ترجیح میدهند اخبار کشور را از رسانهای غیر از شبکههای ماهوارهای دنبال کنند.
کرونا؛ آزمون اعتماد به رسانه
شیوع کرونا و پاندمی آن به مهمترین چالش زیستی در جهان تبدیل شده است. بخش قابل توجهی از تولیدات رسانهها و محتوای شبکههای اجتماعی حول نشر و بازنشر اخبار پیرامون کرونا میگذرد و میزان استفاده و اعتماد جامعه به تولیدات رسانهای به ابزاری برای شناخت قدرت نفوذ رسانهها در میان جامعه مبدل شده است. پژوهش دانشگاهیای که از سوی دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی انجام شده است، نشان میدهد با وجود اینکه بیش از ۸۶ درصد از جامعه آماری در کنار صداوسیما از اخبار شبکههای ماهوارهای فارسیزبان استفاده میکنند، اخبار صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران بیشترین میزان مرجعیت خبری و اعتماد را در میان مخاطبان دارد. میزان رضایت از پوشش رسانهای بحران کرونا از سوی صداوسیما نیز در سطح زیاد و خیلی زیاد است و در مقابل میزان رضایتمندی از پوشش اخبار کرونا در شبکههای اجتماعی مانند تلگرام، در سطح کم و خیلیکم است. مخاطبان «عدمسوگیری» در انتشار اخبار مرتبط با کرونا را مهمترین عامل انتخاب رسانه عنوان کردهاند. این مطالعه نشان میدهد صداوسیما برای حفظ مرجعیت خبری باید محتوای جامعتری درباره شیوع کرونا منتشر کند.
زمانی که مسئلهای اکثریت یک جامعه را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر قرار میدهد، میتوان انتظار داشت تأثیرات ناشی از آن رفتارها و نگرشهای حاکم بر جامعه را دچار دستخوش و تغییر کند. جامعهشناسان از این شرایط به عنوان رفتار اجتماعی نام میبرند و آن را در مطالعات خود مورد بررسی قرار میدهند. در حوزه ارتباطات نیز رخدادهای مهم اجتماعی که مبنای تولید و انتشار اخبار قرار میگیرد، به عاملی تعیینکننده در میزان مرجعیت خبری رسانهها و اعتماد مخاطب به صحت اخبار آن تبدیل میشود.
توسعه فناوریهای جدید، انتخابهای رسانهای متعددی در اختیار مخاطب قرار میدهد؛ انتخابهایی که نه فقط از نظر سازمان رسانهای بلکه از نظر شکل رسانه، افراد را قادر میسازد بر اساس دلایل مختلف، دست به گزینش بزنند و رسانه مرجع را برای دریافت اخبار انتخاب کنند.
برای رسانهها نقشهای مختلفی مانند نقش خبری، تبلیغی، آگاهیدهندگی، تفریحی و... قائل شدهاند. در این نقشها میتوان از سویی با احساسات مردم سخن گفت (تحریک عواطف) و از سویی به عقلانیت آنها توجه داشت (ارائه تحلیل)، بنابراین فعالیت رسانهها از چنان اهمیتی برخوردار میشود که محققان ارتباطات همواره در پی مطالعه کارکرد آنها، اثرگذاری پیام، تحلیل دریافت مخاطبان و... هستند تا از سویی مؤلفههای تأثیر پیام را بشناسند و از سوی دیگر به راهکارهای اعتماد مخاطبان دست یایند.
اعتماد به رسانه ملی اعتماد به حاکمیت
اعتماد به رسانه در شرایطی که بحران رخ داده است، میتواند یکی از عوامل اصلی عبور از بحرانهای زیستی، سیاسی و نظامی باشد. آنچه مهم است، توجه بیشتر به سهم و نقشی است که برای عبور جامعه از تنگناها و بحرانهای کنونی، به بالا رفتن ارتباطات و توانشهای رسانهای سپرده شده است. از بحران نمیتوان بدون بهرهمندی از «ارتباطات» عبور کرد و «ارتباطات بحران»، قدرت و روایت تابآوری انسان اجتماعی در برابر تهدیدها و بلاهای سوقدهنده به رهایی از زیست جمعی است.
اعتماد به نظام سیاسی خود میتواند عاملی بر اعتماد به رسانه باشد. این مفهوم از آرای گیدنز و دوگان به روشنی قابل استنباط است. آنچه این دو نظریه مطرح میکنند، شکلی از اعتماد است که نه بین اشخاص بلکه متوجه ساختارهای غیرشخصی است. تعبیر دوگان از این نوع اعتماد، «اعتماد نهادی» است، یعنی اعتمادی که مردم به نهادهای حاکمیتی دارند. یکی از این نهادها رسانه ملی است. به عبارت دیگر اعتماد مردم به حاکمیت، شامل اعتماد به رسانه وابسته به آن حکومت نیز میشود.
افزایش اعتماد به آمارهای داخلی
در این میان مسئله اعتماد به رسانه به عنوان عاملی تعیینکننده در افزایش ضریب نفوذ یک رسانه و سوگیری آن در انتشار اخبار بر مخاطبانش، به شمار میرود. پوشش اخبار کرونا در رسانه ملی و شبکههای ماهوارهای خارجی فارسیزبان، دارای دو نوع سوگیری است. با توجه به گسترش استفاده از گیرندههای ماهوارهای و تلویزیونهای اینترنتی در ایران، میزان اعتماد مخاطب به اخبار رسانههای داخلی و خارجی در بحرانهای اجتماعی، سیاسی و زیستی خود را بیشتر نشان میدهد. درک میزان رضایتمندی مخاطب از نوع اخبار تولید شده میتواند نشاندهنده میزان اعتماد آن به رسانه باشد. بررسیها نشان میدهد ارائه آمارهای مبتلایان، بهبودیافتگان و درگذشتگان بر اثر کرونا که از سوی نهادهای رسمی و رسانههای داخلی منتشر میشود، باعث ایجاد اعتماد به اخبار داخلی شده است، به نحوی که با گذر زمان، میزان اعتماد به آمار رسمی رشد قابل قبولی داشته و میزان بیاعتمادی از ۶۹ درصد در اسفند سال ۹۸ به ۴۸ درصد در اردیبهشت ۹۹ رسیده است.
صداقت آمارهای رسمی داخلی که ابتدا از سوی شبکههای ماهوارهای با ایجاد تشکیک به منظور سلب اعتماد داخلی مواجه شده بود، اکنون به عنوان مرجعی قابل اعتماد از سوی مردم تبدیل شده است و شبکههای ماهوارهای فارسیزبان دیگر روی بیاعتمادی به آمارهای داخلی مانور نمیدهند.