سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: چند سالی است به منظور حمایت از صنعت چاپ و نشر و نیز تعمیقبخشی به فرهنگ کتاب و کتابخوانی طرحهای فصلی اجرا میشود. انتقادات فعالان حوزه نشر و کتاب به عدم پوشش رسانهای لازم و نیز عدم بهرهمندی از تبلیغات تلویزیونی طرح تابستانه کتاب به عنوان آخرین نمونه چنین اقدامی که امروز به پایان میرسد، حلقه وصل اظهارات این افراد است. این در حالی است که اغلب مردم به دلیل شیوع ویروس کرونا سعی میکنند کمتر از منزل خارج شوند. تبلیغات تلویزیونی جهت آگاهی مخاطبان از مزایا و وجود چنین طرحهایی مسئلهای است که برای رونق آن بیشتر از قبل احساس نیاز میشود.
طرحهای فصلی کتاب از جمله طرحهای تشویقی و حمایتی در حوزه ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی است که چند سالی است در کشور اجرا میشود و موجب رونق کتابفروشیها و قرار گرفتن کتاب در سبد خانوار ایرانیها شده است. اجرای این طرحها از سوی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با عاملیت موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، به منظور رونق بخشیدن به بازار کتاب و ترویج کتابخوانی و ارائه تسهیلاتی در قالب یارانه خرید کتاب از طریق کتابفروشیهای سراسر کشور در رونق بازار کتاب و ترویج کتابخوانی، بیتأثیر نبوده است. کتابفروشان این روزها به دلیل شیوع ویروس کرونا شرایط ویژهای را تجربه کردهاند که در سالهای اخیر کمسابقه بوده است. از یک سو مخاطبان کتاب به دلیل همهگیری کرونا، بیشتر وقتشان را در خانه میگذرانند، از سوی دیگر برگزار نشدن نمایشگاه کتاب، این امکان را فراهم کرده که طرحهای تخفیف فصلی، عامل مؤثری برای جلوگیری از کسادی بازار کتاب و کتابخوانی باشد. کتابفروشان در حالی طرح تابستانه ۹۹ را مانند دیگر طرحهای تخفیف فصلی، یاریرسان و مهم میدانند که اطلاعرسانی ضعیف، کم بودن اعتبار خرید، مشکلات سامانه ثبت کتاب و انتخاب روزهای نامناسب را از مهمترین مشکلات این طرح میدانند.
طرحی بدون تبلیغات رسانهای
تبلیغات میدانی و رسانهای یکی از عناصر بسیار مهم در معرفی کتاب و کتابفروشیهایی است که در این طرح حضور دارند، اما عدم پوشش لازم این طرح از سوی رسانه ملی در کنار بالا رفتن قیمت کتاب و پایین بودن سقف خرید کتاب در طرح تابستانه از جمله دلایل کمرونقی آن است که از سوی فعالان حوزه نشر مطرح میشود.
یارمحمدی، مدیر خانه کتاب آدینه ورامین در این رابطه میگوید: طرحهای فصلی تخفیف کتاب از معدود کارهایی است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی میتواند برای مخاطبان کتاب انجام دهد و شاید کار دیگری از دست آنها برنیاید. کار مهمتری که شاید انجام آن به کمک کتابفروشی هم بیاید کم کردن هزینه تولید کتاب است. تخفیف طرح تابستانه با توجه به قیمت بالای کتابها جز در خریدهای زیاد به چشم نمیآید، اما مشتری اکنون راغبتر است که از تخفیفهای فصلی استفاده کند. وی اظهار میدارد: اطلاعرسانی درباره طرح از آغاز به عهده خود ما بوده است و به مشتریان و مخاطبان اطلاع دادهایم. تا جایی که من همکاران را رصد کردم، خود کتابفروشیها هستند که مسئولیت تبلیغات را به عهده گرفتهاند. اگر خانه کتاب میخواهد فروش کتاب قابل توجه شود باید تبلیغات بیشتری در دورههای آینده در برنامه خود قرار بدهد.
معدننژاد، مسئول بخش کتاب در شهر کتاب منطقه بریانک تهران بزرگترین مسئله طرح تابستانه کتاب را ضعف اطلاعرسانی دانسته و میگوید: برای این موضوع کاری صورت نگرفته است، چون کتابفروشان خودشان به طور مستقل نمیتوانند کاری کنند. اگر تبلیغات گسترده، مثل نمایشگاه کتاب برای این طرح در نظر گرفته شود، میتواند به پیشبرد اهداف آن برای حمایت از کتابفروشیها بسیار کمک کند. بسیاری از مخاطبان ما از وجود چنین طرحی بیاطلاعند، مگر کتابخوانهای خاصی که روی اخبار کتاب هم متمرکز هستند. تعداد کسانی که از طرح اطلاع دارند، انگشتشمار است.
سعدی سجادی، مدیر یکی از کتابفروشیهای شهر سنندج نیز در خصوص طرحهای حمایتی از بازار نشر و کتاب میگوید: متأسفانه طی چند ماه اخیر شاهد رکود بازار کتاب بودهایم که خوشبختانه اجرای دو دوره از طرحهای حمایتی بهارانه کتاب و تابستانه کتاب، به صورت نسبی در رونق بازار کتاب تأثیرگذار بوده است. در حالی که این طرح رو به پایان است هنوز خیلی از مردم از این طرحها بیاطلاع هستند و اگر تبلیغات محیطی به خصوص در رسانه ملی بیشتر میشد، قطعاً شاهد استقبال خیلی خوبی از سوی مردم میبودیم.
مشکل ترویج کتابخوانی در صداوسیما
علیرضا حسینی پاکدهی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی که سابقه فعالیت در رادیو را هم در کارنامه خود دارد، مشکل ترویج کتابخوانی را یک وضعیت ریشهدار در سازمان صدا و سیما خوانده و میگوید: «تبلیغ و ترویج کتاب و کتابخوانی، یک مسئله جدی و یک مشکل بزرگ است. به طور کلی، مشکلی که رسانههای ما با آن مواجه هستند، این است که تمایل ندارند با نگاه جدی به مسائل، خصوصاً مسائل جدی بپردازند، زیرا نگاه جدی به مسائل جدی، نیازمند این است که کاملاً روی مطلب مسلط باشند و نهایتاً دیدگاه مردم را به سمتوسویی سوق دهند که مطالبهگر باشند و خواهان واکنشهای خاص، هم از سوی خود و هم از سوی مسئولان شوند.»
این استاد دانشگاه خاطر نشان میکند: «اگر خوب دقت کرده باشید، در همین تعطیلات نوروز، ما در گوشه و کنار کشور مشکل سیل یا برخی حوادث دیگر را داشتیم، ولی میبینیم که تلویزیون به جای اینکه نگاه مردم را به سمت و سوی این مسائل جدی هدایت کند و به آنها آگاهی ببخشد، بیشتر دنبال ایجاد سرگرمی برای آنها بود و سعی داشت ذهن مردم را از مسائل جدی منحرف کند. این یک نگاه انتقادی است که باید از تلویزیون داشته باشیم.» پاکدهی اظهار میدارد: «تبلیغ و ترویج کتاب و کتابخوانی، یک مسئله جدی است، اما صدا وسیما در برنامههای پرمخاطب خود، دست به تبلیغ کالاها و برنامههای تجاری میزند؛ در ابتدا، وسط و آخر برنامهها به اشکال مختلف تبلیغات پخش میکند تا برای خودش درآمدزایی کند، در حالی که مسئله ترویج کتاب و کتابخوانی و این قبیل مسائل، جزو برنامههای جدی هستند که تلویزیون ما تمایل چندانی به انجام این کار نداشته و ندارد.»
«طرح تابستانه» امروز تمام میشود
طبق آمار ارائه شده توسط «خانه کتاب و ادبیات ایران» طرح «تابستانه کتاب» با اعلام مشارکت ۷۶۱کتابفروشی از ۳۱ استان کشور از ۱۸مردادماه با ارائه یارانه ۲۰درصدی کتابهای عمومی، کودک و نوجوان و دانشگاهی به مخاطبان آغاز شد. در این طرح، استان تهران با ۱۱۵کتابفروشی، اصفهان با ۸۵کتابفروشی و خراسان رضوی با ۸۱کتابفروشی بیشترین مشارکت را از آن خود کردند. این طرح که با شعار «کتاب بخوانیم، ایمن بمانیم» آغاز شد، امروز ۳۰مرداد به پایان میرسد و بر اساس اعلام قبلی مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران استفاده از مزایا و تخفیفات این طرح (سقف مجاز خرید برای هر خریدار ۱۵۰هزار تومان) تا پایان امروز معتبر خواهد بود. بر اساس اعلام رسمی خانه کتاب و ادبیات به عنوان متولی اصلی طرح، مشارکت کتابفروشیهای سراسر کشور در مقایسه با طرح بهارانه کتاب ۹۹ که اردیبهشت امسال برگزار شد، افزایش ۲۳درصدی را داشته است. افزایش ۲۳درصدی کتابفروشیهای متقاضی حضور در این طرح نیز نشان میدهد کتابفروشیها انتظار داشتند با حضور در این طرح و فروش مقطعی، بخشی از خسارات وارد شده در ایام کرونا را جبران کنند.