سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: اگر تا به حال تجربه تصادف برای شخص شما پیش آمده باشد می‌دانید این دست از تجارب، تجارب منحصربه‌فردی هستند که می‌توانند در روان آدمی ریشه بدواند، اثرات پایداری ایجاد کند، حتی نقطه عطفی در مسیر زندگی باشد و روند زندگی‌مان را به‌وضوح دچار تغییرات بنیادی کند. مفهوم ضرب‌المثل «مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌ترسد» نیز ما را به همین سمت می‌برد. بسیاری از کسانی که حوادث رانندگی را تجربه کرده‌اند اقرار می‌کنند که پس از آن سانحه دیگر فرد قبل از آن اتفاق نبوده و اثرات شدیدی بر ذهن و روانشان باقی مانده است. این تأثیرات ممکن است به خاطر جرح و صدمات جسمی‌ای باشد که در خود فرد به دلیل تصادف ایجاد شده است. مانند شکستگی اندام‌ها، قطع عضو، سوختگی‌ها، از کار افتادن برخی اندام‌ها و... که روند عادی زندگی آن‌ها را تغییر داده یا به دلیل مشاهده این صدمات در نزدیکان، فوت یکی از همراهان در تصادف یا به دلیل صدمات روانی‌ای باشد که خود حادثه تصادف برای فرد رقم زده است. صدمات روانی که به دلیل تجربه این دست حوادث برای افراد به وجود می‌آید می‌تواند گاهی پایداری و ماندگاری بسیار بالایی داشته و روال عادی زندگی افراد را مختل سازد. بسیاری از آسیب‌های جسمی که در حوادث رانندگی برای افراد اتفاق می‌افتد با گذر زمان و استفاده از دانش روز پزشکی قابل درمان و برطرف شدن است، اما آسیب‌های روانی این حوادث که در برخی افراد به‌شدت پایدار هستند جز از طریق استفاده از تکنیک‌های تخصصی روان‌شناسی یا استفاده طولانی‌مدت از دارو‌های روان‌پزشکی قابل تقلیل نیست.
رنج و عذاب یک یادآوری
مهران ۵۰ ساله فردی است که حدود ۲۰ سال پیش یک حادثه رانندگی را تجربه کرده و در تمام این مدت از یادآوری مداوم آن اتفاق در رنج و عذاب بوده است؛ احساس ترس شدید از رانندگی در جاده و افسردگی در سفر او را آزار می‌دهد، سال‌هاست کم‌خواب شده و چند ساعتی که در طول شبانه‌روز می‌خوابد، چون با کابوس و بیدار شدن‌های مکرر همراه است، کیفیت لازم را ندارد. پس از گذشت ۲۰ سال از آن حادثه، همچنان تک‌تک لحظه‌های سفر از چالوس به تهران را به‌وضوح به یاد می‌آورد. خاطره زمانی که او به همراه پدر، مادر و همسرش سوار ماشین شده و رأس ساعت ۱۱ از منزل به سمت تهران حرکت کردند، روز آفتابی و هوای مطبوع جاده چالوس، موسیقی دلنشینی که از رادیوی ماشین در حال پخش بود، حرف‌های بین راه، رستورانی که برای صرف ناهار توقف کرده بودند، صدای خنده‌های مادرش، سگی که از جلوی ماشین به سمت دیگر جاده دویده بود و باعث انحراف ماشین شده بود و درنهایت لحظه برخورد خودروی آن‌ها با خودرویی که کنار جاده پارک شده بود، به‌وضوح در ذهنش مانده و صدای فریاد‌ها همچنان در گوشش تکرار می‌شد و چهره هراسان مرد و زنی که در کنار خودروی کنار جاده ایستاده بودند. بعد از آن حادثه مهران ۳۰ ساله پدرش را از دست داده بود. سایر افراد صدماتی دیده بودند که بعد از درمان بهبودی پیدا کرده بودند، اما مهران از لحاظ ذهنی بعد از گذشت سال‌ها همچنان با آن حادثه درگیر است.
علائم ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه
اختلال استرس پس از سانحه یکی از مشکلات ذهنی و روانی است که به وسیله ترس‌های شدید و درماندگی به دلیل تجربیاتی مانند تصادفات، تهدید‌های جسمی، مرگ ناگهانی یکی از عزیزان، بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و حوادثی که فراتر از طاقت، توان و ظرفیت روانی فرد هستند به وجود می‌آید. افرادی که تجربه حضور در حوادث رانندگی را دارند، چه در آن حوادث خود یا عزیزانشان دچار مشکلات جسمی شده یا نشده باشند، ممکن است از شدت وقوع آن حادثه و غیر قابل پیش‌بینی بودن آن دچار شوک‌های عمیق شده و سال‌ها با آن حوادث همراه باشند. تجربه تکرار آن اتفاق در ذهن، مرور مکرر خاطرات ناراحت‌کننده رویداد، احساس پریشانی، فکر کردن مداوم به آن اتفاق به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه، ترس‌های ایجاد شده بعد از آن حادثه، اجتناب از رانندگی، اجتناب از حضور در صحنه آن اتفاق، فرار از محدوده‌ای که آن حادثه رخ داده، کابوس‌های ترسناک مکرر، احساس عمیق افسردگی و اضطراب، تحریک‌پذیری و گوش‌به‌زنگی شدید، واکنش‌های فیزیکی شدید و بیش از حد در زمان مرور آن اتفاق (مانند حالت تهوع، گرفتگی عضلانی، تپش قلب، تنفس سریع، تعریق)، از عدم تمایل انجام فعالیت‌های مورد علاقه در گذشته، عدم میل به ادامه زندگی، کاهش تمرکز و توجه، خشم و پرخاشگری، احساس گناه شدید (گاهی به این دلیل که خود فرد باعث آن اتفاق بوده، گاه به دلیل آنکه در آن لحظه نتوانسته است به دیگران کمک کند، گاه به دلیل آنکه خود زنده مانده و دیگری فوت کرده است)، اختلالات خواب (مانند خواب شبانه سبک، بی‌خوابی شبانه، کابوس شبانه، عدم توانایی در به خواب عمیق رفتن، اضطراب و تپش قلب شبانه)، واکنش احساسی شدید به استرس و اضطراب (که اغلب با ضربان قلب نامنظم، درد‌های عضلانی، حالت تهوع، ترس، افسردگی، مصرف مواد مخدر، استفاده از الکل و... همراه هستند) ازجمله علائم ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه در افرادی است که تجربه حضور یا مشاهده حوادث رانندگی را دارند.
یک‌سوم حادثه‌دیدگان نمی‌توانند با صحنه تصادف کنار بیایند
تقریباً بعد از تجربه حوادثی از این دست، ممکن است افراد بسیاری این علائم را تا مدت یک ماه بعد از آن حادثه تجربه کنند. اغلب افراد با گذشت چند هفته به‌آرامی با آن اتفاق کنار آمده، به‌مرور علائم کاهش پیدا کرده و به روال عادی زندگی خود برمی‌گردند. اما پژوهش‌ها نشان داده حدود یک‌سوم افراد نمی‌توانند با آن حادثه دردناک کنار بیایند. بنابراین علائم در آن‌ها ادامه پیدا می‌کند و منجر به تجربه طولانی‌مدت علائم و نشانه‌های این اختلال می‌شود. وجود برخی شرایط می‌تواند احتمال کنار نیامدن افراد با واقعه و ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه را تشدید کند، به عنوان مثال هرچه حادثه شدیدتر باشد، به فوت ناگهانی عزیزان یا تعداد زیادی از افراد منجر شود، حوادث مکرر دردناک تجربه شود، منجر به نقص عضو یا قطع اندام‌ها یا قربانی شدن کودکان شود. البته حوادث انسانی بیش از حوادث طبیعی می‌تواند برای افراد غیرقابل پذیرش باشد و منجر به بروز این اختلال در افرادی شود که آن حوادث را تجربه می‌کنند. بروز حوادث انسانی مانند تصادفات رانندگی آنقدر می‌تواند تأثیرگذار و دردناک باشد که حتی افرادی که شاهد آن حوادث هستند هم درگیری روانی با آن حوادث پیدا کنند و به این اختلال مبتلا شوند. این علائم در بسیاری افراد بعد از گذشت مدتی از بین می‌رود، اما در برخی افراد سال‌های سال باقی می‌ماند و در روابط خانوادگی، اجتماعی، وظایف شغلی و... اختلال ایجاد می‌کند؛ به‌حدی که فرد دیگر نمی‌تواند به عملکرد قبل از آن حادثه برگردد و از ادامه روند زندگی روزمره ناامید می‌شود و در این زمان است که برای دریافت کمک به روان‌پزشک و روانشناس روی می‌آورد.
یک زخم پنهان
اختلال استرس پس از سانحه برای مبتلایان به آن مانند یک زخم پنهان است؛ زخمی که گرچه علائم جسمی مشخصی ندارد و برای دیگران قابل مشاهده نیست، اما اثرات ذهنی آن به‌حدی شدید است که فرد را یک لحظه هم رها نکرده و در خواب و بیداری او را تهدید می‌کند. اگر بدانیم یک لحظه غفلت، خودخواهی، خواب‌آلودگی و خودپرستی‌مان می‌تواند چه صدماتی به خودمان، خانواده و دیگران وارد کند، شاید به جای فشردن پدال گاز کمی آرامش پیشه می‌کردیم و از خطراتی که در کمین خود و عزیزانمان است در امان می‌ماندیم. اگر شما با تمام یا برخی از علائم این اختلال دست‌به‌گریبان هستید، پیش از آنکه تمام فعالیت‌های اجتماعی و خانوادگی‌تان مختل شود، برای بررسی بیشتر و دریافت کمک تخصصی به روانشناس یا روان‌پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر عزیزانتان را درگیر با این اختلال می‌بینید با حمایت کردن از آنان و پذیرش آن‌ها به جای سرزنش کردنشان، آنان را به سمت دریافت کمک‌های تخصصی سوق دهید. زندگی هر لحظه می‌تواند همراه با اتفاقات خوشایند یا ناخوشایندی باشد که حاصل انتخاب‌های مؤثر یا غیرمؤثر خود ماست. آنچه هر لحظه باید در نظر داشته باشیم شیوه انسانی زیستن است. به این معنا که در لحظه‌لحظه زندگی‌مان انتخابی کنیم که مؤثر و مفید باشد. پس بیاییم با رانندگی صحیح به خود و دیگران آسیبی نرسانیم.
*روانشناس
