محمدرضا سوري
شرايط مناسب شهرستان مرزي دهلران در استان ايلان موجب شده تا اين منطقه يكي از مراتع غني براي چراي دام ها را به خود اختصاص دهد ، تا علاوه بر دامداران استان بهره برداران ديگراستانها ازجمله ،همدان، کرمانشاه و لرستان نيزبراي چراي دام هاي خود به اين شهرستان كوچ كنند.
با اين حال چراي بيش از حد در كنار كاهش بارندگي ها وادامه دار شدن خشكسالي ها باعث گرديده تا مراتع استان حال وروزخوبي نداشته باشد موضوعي كه سبب شداحياء آنها به طور ويژه در دستور كار قرار بگيرد به طوري كه مدیر منابع طبیعی دهلران اعلام كرد:« با اعتبارات ملی سه هزار و ۵۰۰ هکتار از عرصه های مرتعی دهلران احیا و اصلاح شده اند.»
******
جمعيت 60هزار نفري عشایر استان 11 درصد جمعیت ايلام را تشکیل می دهند ،از طرفي جمعیت دامی عشایر استان را یک میلیون 400 هزار راس است كه از اين تعداد71رصد جمعیت دامی استان متعلق به عشایر کوچرو است.
منابع غنی آب و خاک و از ان مهم تر روحیه مدارا و پذیرش عمومی اهل دهلران موجب شده که از دیرباز تاکنون این شهرستان میزبان قشلاقی عشایر استان های همجوار باشد.
شهرستان مرزی دهلران با 140 هزار هکتار بیابان، 90 هزار هکتار جنگل و 390 هزار هکتار مرتع همه ساله در فصل پاییز و زمستان علاوه بر دامداران خود پذیرای دامداران عشایر مهمان از استان‌های همدان، کرمانشاه و لرستان است.
ايلام محل چراي دام هاي عشاير استانها
وجود مراتع حاصلخير در شهرستان دهلران در استان ايلام موجب شده تا همسايه هاي آن براي چراي دام هاي عشاير خود به در طول فصل پاییز و زمستان به اين منطقه كوچ كنند.
اين درحالي است كه يكي از مزاياي حضوراين عشاير حفظ امنيت در مرزهاي غربي كشور است.
مدیرکل امورعشایری ایلام با اشاره به 430 کیلومتر مرز استان با کشور عراق و نقش عشایر در امنیت و پدافند غیرعامل مي گويد:«59 درصد قلمروهای زیستی عشایر در حاشیه مرزها و مناطق دور افتاده است.»
علي سلیمی با اشاره به تامین 31 درصد پروتئین استان را توسط عشایر استان مي افزايد: «14 تشکل تعاونی عشایری در استان فعال هستند و 35 درصد صنایع دستی استان را عشایر تامین می کنند. »
وی با اشاره به اينكه 47 هزار هکتار اراضی ابی و دیم کشاورزی در اختیار عشایر قرار دارد ادامه مي دهد:« ایلام به لحاظ جامعه عشایری در رده 13 کشور قرار دارد. »
اين درحالي است كه با توجه به جمعيت 14 هزار خانواري عشایری استان بيش از10 هزار خانوار آنها کوچنده هستند که 40 خانوار از این تعداد در دشت عباس دهلران مستقرهستند.
يكي از مشكلات موجود در مراتع ايلام كمبود مساحت مراتع نسبت به جمعيت دامي است .
درايلام یک میلیون و200 هزار هکتار مرتع وجود دارد که اين ميزان ظرفیت 570 هزار راس دام دارند،اين درحالي است كه بیش از سه میلیون راس دام یعنی 5 برابر این ظرفیت دارند از مراتع استان استفاده می کنند که این موجب گرایش مراتع به سمت منفی و ناپایداری شده است.
پس از اين استان نوبت به كرمانشاه مي رسد كه بيشترين تعداد دام در اين منطقه را به خود اختصاص داده است.
معاون مدیر کل امور عشایر کرمانشاه با اشاره به جمعیت جامعه عشایری این استان كه 14 هزار خانوار است مي گويد: «650 خانوار عشایری این استان در مناطق عشایری عین خوش و بیات و شاخه و دشت عباس وموسیان و برتش و چم هندی و ابراهیم قتال و ابوغویر دهلران مستقر هستند که خدمات رسانی لازم به آنها انجام می شود.».
رضا فیض مهدوی مي افزايد:« به همبن منظور هرساله 5 هزار کیسه آرد و یک هزار 500 تن جو توزیع مي شود و آبرسانی سیار را از دیگر خدمات به عشایر استان کرمانشاه در مناطق قشلاقی دهلران است. »
مدیر کل امور عشایر لرستان هم با اشاره به 14 هزار خانوار عشایری استان و جمعیت 84 هزار نفری آنها مي گويد: «10 هزار خانوار آنها کوچنده هستند که 42 خانوار از این تعداد در دشت عباس دهلران هستند. »
سعید کریمی مي افزايد: «تامین آب شرب و واکسیناسیون جمعیت دامی دامداران لرستان در دستور کار و اجرا قرار دارد. »
حسین محمدی مدیر کل امور عشایر همدان هم با اشاره به 3 هزار خانوار عشایری استان مي گويد:«اين مهم موجب شده تاخدمات رسانی مطلوب به عشایر انجام پذيرد.»
احياي 3500 هکتار از عرصه‌های مرتعی دهلران
از آنجا كه مراتع دهلران درايلام هرساله پذيراي عشاير استانهاي، ايلام، كرمانشاه ، لرستان است لذا اين مهم باعث شده تا مراتع اين منطقه هرساله نياز به احياء داشته باشد.
اين منطقه به خاطر اقلیم نیمه خشک و بیابانی دارای ۲۴۰ هزار هکتار بیابان است. وجود چندین کانون بحرانی فرسایش بادی که بیشتر در حاشیه مرز قرار دارند دربرخی از فصول سال باعث ایجاد توده‌های ریزگرد و هجوم آنها به مناطق مسکونی در نقاط مختلف این شهرستان شده است.
این عامل در کنار استعداد شهرستان برای دامداری باعث شده، توجه به حفظ و توسعه مراتع به منظور مقابله با بیابان زایی و افزایش سطح پوشش گیاهی مراتع، در دستور کار مسئولین منابع طبیعی و آبخیزداری قرار بگیرد.
اين درحالي است كه تمام اقدامات بذر پاشی، کُپِه کاری، پیتِر زنی و کاشت نهال و همچنین حفاظت و مراقبت درسطح این مراتع با همکاری و مشارکت مرتع داران، جوامع بومی محلی و دامدران منطقه صورت مي گيرد به گونه‌ای که پوشش گیاهی دراین مراتع به حدی است که علاوه بر چرای دام ها، کمک شایانی به سطح سبز منطقه و حفظ منابع آب و خاک نیز مي كند.
کارشناس مسئول مراتع شهرستان دهلران با بیان اینکه این واحد با همت مرتعداران توانسته درقُرُق طرح‌های مرتعداری موفق عمل کند، مي گويد: «49 طرح مرتعداری فعال در شهرستان دهلران وجود دارد که در حوزه آبخیز این طرح‌ها اقدامات احیایی، اصلاحی و بیولوژیکی از جمله کُپِه کاری، پیتِر زنی و بذرپاشی صورت گرفته است.»
حسین ملکی مي افزايد: «این اقدامات با هدف جذب نزولات آسمانی، جلوگیری از بروز سیلاب‌های سطحی مخرب، جلوگیری از فرسایش خاک و ایجاد پوشش گیاهی مناسب انجام شده است .»
اين درحالي است كه در راستای اقدامات بیولوژیکی از بذور سازگار با منطقه از جمله آگروپایرون، بُروموس، جو دو سر، یونجه، شَبدر و ماشَک استفاده می‌شود؛ که این بذور در تولید علوفه دامی و پوشش سطح سبز مراتع بسیار مناسب هستند.
مدیر منابع طبیعی دهلران با اشاره به اينكه با اعتبارات ملی سه هزار و ۵۰۰ هکتار از عرصه های مرتعی دهلران احیا و اصلاح شده اند،دراين خصوص مي گويد:« یکی از شیوه‌هایی که برای حمایت از دامداران و جلوگیری از فرسایش خاک به کار می‌رود توسعه مراتع بوده، طرحی که باعث رضایتمندی کشاورزان در دهلران شده است.»
سید علی حسینی مي افزايد:« وسعت مراتع شهرستان دهلران بالغ بر ۵۰۰ هزار هکتار است، امسال با اعتباری بالغ بر دو میلیارد ریال از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی عملیات احیایی، اصلاحی و نیز مدیریتی در سطح سه هزار و ۵۰۰ هکتار از عرصه‌های مرتعی شهرستان انجام گرفته است.»
وی ادامه مي دهد:« از آنجا كه واگذاری طرح‌های مرتع داری و پشتیبانی از مرتع داران توانسته عامل مهمی در کاهش مناطق بیابانی و سودآوری برای دامداران باشد،لذا قرار است اين مهم به طور جدي اجرايي شود.»
به گفته وي، در سطح حوزه شهرستان دهلران ۴۹ طرح مرتع فعال وجود دارد که در بخش حوزه آبخیز طرح‌های مرتع داری اقدام به اجرای عملیات بیولوژیکی شده است.
در عملیات بیولوژیکی برای اصلاح و احیای مراتع و با هدف جذب ذخیره نزولات آسمانی، پوشش گیاهی مناسب و جلوگیری از بروز سیلاب‌های سطحی و نیز جلوگیری از فرسایش خاک انجام شده است.
از آنجا كه این پوشش گیاهی که در سطح مراتع با زحمات فراوانی به وجود آمده نیازمند مراقبت است، اجرای عملیات‌های بیولوژیکی در سطح مراتع می‌تواند علاوه بر افزایش پوشش گیاهی نقش مهمی در تولید گوشت و دامداری داشته باشد.
