زهرا چيذري
تشكيل ستاد ملي زن و خانواده پس از شش سال شايد دستاورد مهمي براي حوزه زنان محسوب شود، اما خروجي اين جلسه يعني تصويب شاخصهاي عدالت جنسيتي تصوير آينده حوزه زنان را دوباره مبهم ميكند. آنطور كه معصومه ابتكار، معاون زنان و خانواده رئيسجمهور ميگويد: برقراري عدالت جنسيتي تأكيد شخص رئيسجمهور است، اما ابهام در تعاريف اين مفهوم و مبناي تعيين شاخصهاي اين عدالت جنسيتي موضوع ديگري است كه برخي فعالان حوزه زنان و خانواده را نگران ميكند. مبادا عدالت جنسيتي مطروحه همان «برابري جنسيتي» غربي باشد و جامعه ايران راهي را طي كند كه غرب از طي آن پشيمان است و زنان ايراني به بهانه عدالت و برابري به دام فمنيسم و چالشهاي آن دچار شوند، به خصوص اينكه زهرا آيتاللهي، رئيس شوراي فرهنگي- اجتماعي زنان تأكيد ميكند: بناست شاخصهاي عدالت جنسيتي بر مبناي شاخصهاي موجود بينالمللي تنظيم شود، نه شاخصهاي ملي و ديني كشورمان.
شش سال مسكوت ماندن تشكيل جلسه ستاد ملي زن و خانواده بهعنوان يكي از عاليترين ساختارهاي تصويب و پيگيري مصوبات حوزه زنان و خانواده نشان از آن دارد كه بهرغم شعارهاي موجود در حوزههاي عدالت و تساوي جنسيتي، زنان و خانواده در اولويت دولت نيستند. سرانجام در نيمه اسفندماه امسال سرانجام بخت ستاد ملي زن و خانواده باز و اين جلسه با حضور رئيسجمهور برگزار شد. خروجي اين جلسه اما پيگيري مصوبات قبلي همچون برنامه ملي افزايش نرخ جمعيت و باروري، پيگيري لايحه قانون سياستهاي جمعيتي و لغو قانون تنظيم خانواده، دستورالعمل برنامه ملي افزايش جمعيت و ارتقاي نرخ باروري و تشكيل جلسه كارگروه تخصصي طرح ملي آموزش زوجهاي جوان نبود. اينبار جلسه دستاوردهاي تازهاي داشت و آن چيزي نبود جز تمركز بر «عدالت جنسيتي» و همين خروجي هم تشكيل جلسه ستاد ملي زن و خانواده را پس از شش سال در سكوت و در روزهاي پاياني سال توجيه ميكند.
هشداري درباره عدالت جنسيتي مساوي با تساوي
تقارن برگزاري جلسه ستاد ملي زن و خانواده و تعطيلات نوروزي موجب شد تا نقد و بررسي دستاوردهاي آن با تأخير مواجه شود و برگزاري بي سر و صداي اين جلسه بعد از شش سال از ديد بسياري از كارشناسان پنهان ماند، اما اين مسئله از ديد رهبر معظم انقلاب پنهان نماند و موضعگيري ايشان را در پي داشت تا جايي كه در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) و در ديدار جمعي از مداحان و ذاكران اهل بيت(ع) فرموند: «زن غربي مظهر مصرف، آرايش، جلوهگري در مقابل مردان و وسيله هيجان جنسي مردان است؛ بقيه حرفهايي كه ميزنند مثل عدالت جنسيتي، همه حرف است و ظاهر قضيه است؛ باطن آن چيز ديگري است.» پيش از اين نيز رهبر انقلاب تذكر داده بودند «نكند كساني به اسم عدالت جنسيتي تساوي جنسيتي را دنبال كنند».
گرفتاري در دام شاخصهاي بينالمللي
با وجود تمام هشدارها و تذكرها آنطور كه معصومه ابتكار، معاون زنان و خانواده رئيسجمهور ميگويد در جلسه ستاد ملي زن و خانواده موضوع شاخصهاي عدالت جنسيتي زنان بحث و بررسي شد و رئيسجمهور روي اين مسئله و نظارت و اهميت آن تأكيد جدي كرد كه اميدواريم در جلسات بعدي بتوانيم به نتيجههاي بهتري در زمينه اين مسائل برسيم.
زهرا آيت اللهي، رئيس شوراي
فرهنگي- اجتماعي زنان اما ماجرا را از زاويهاي ديگر روايت ميكند و ميگويد: وقتي در جلسه از شاخصهاي عدالت جنسيتي صحبت شد، رئيسجمهور خواستند تا شاخصهاي عدالت جنسيتي بر اساس شاخصهاي جهاني تنظيم شود. در واقع تعيين شاخصهاي عدالت جنسيتي بر مبناي شاخصهاي موجود بينالمللي از سوي شخص رئيسجمهور مطرح شد.
وي ميافزايد: نسبت به اين مسئله اعتراض كردهام و در حال پيگيري آن هستم.
سؤالهاي بيجواب
در مواجهه با عدالت جنسيتي با ابهام مواجهيم؛ اينكه عدالت جنسيتي چه مفهومي دارد؟ آيا مصاديق عدالت جنسيتي در حوزههاي گوناگون اجتماعي يكسان است؟ تعاريف جوامع گوناگون از اين مفهوم چيست؟ آيا شرايط و مؤلفههاي جامعه ايران با جوامع غربي يكي است و آيا ميتوان با عنايت به تفاوتهاي عميق و شگرف ويژگيهاي جامعه ايراني و جوامع غربي شاخصهاي عدالت جنسيتي را بر مبناي تعاريف غربي تعيين كرد؟ در اين صورت تفاوت عدالت جنسيتي با برابري جنسيتي چيست؟ آيا اين عدالت جنسيتي با همان برابري جنسيتي انطباق ندارد؟
دام عدالت
مينو اصلاني، رئيس بسيج جامعه زنان هم در اينباره ميگويد: عدالت جنسيتي واژهاي است كه برداشتهاي مختلفي از آن صورت ميگيرد، اما معنا و مفهوم اين واژه توجه به تفاوتهاي تكويني و تشريعي است كه در نهاد انسان قرار داده شده و مسئوليتهاي اجتماعي متفاوتي رقم ميخورد.
وي ميافزايد: به طور مثال وقتي از عدالت جنسيتي و تفاوتهاي زن و مرد صحبت ميكنيم اينكه توانمنديها و شرايط ويژهاي براي ايفاي وظايف مورد انتظار جامعه در او نهادينه شده است و همچنين براساس فطرت الهي الزاماتي نيز در وجود زن قرار داده شده كه براساس آن مسئوليتهايي از زن در قبال ايفاي نقشهاي اجتماعي از او انتظار ميرود؛ بنابراين توجه به تفاوتها بر مبناي تكوين و تشريع الهي است.
اين فعال حوزه زنان تأكيد ميكند: عدالت جنسيتي در تقابل با تساوي جنسيتي است و در اسناد بينالمللي سازمان ملل نيز براي فريب جوامع از واژه عدالت جنسيتي استفاده ميكنند، اما پس از بررسي اين اسناد متوجه ميشويم كه موضوع تساوي جنسيتي را با الفاظ فريبندهاي به نام عدالت جنسيتي عنوان ميكنند.
شكست فمنيسم در شرق
دبير كار گروه مطالعات زنان معاونت امور زنان و خانواده رياست جمهوري هم معتقد است: بايد مفهوم عدالت جنسيتي و تساوي جنسيتي به صراحت براي عموم مردم تعريف شود تا از تخليه فرهنگي و نفوذ بيگانگان در فرهنگ ايراني اسلامي جلوگيري شود. اين استاد دانشگاه با تأكيد بر شكست جريانهاي فكري غرب در شرق با موضوع زن ميافزايد: اگر اين جريان موفق بود ما بايد تعداد زيادي از مدافعان داشتيم كه به فمنيست بودن خود ببالند، درحاليكه در جهان اسلام اين اتفاق نيفتاده است و حتي چندي پيش در مطلبي خواندم كه خانم نوال سعداوي (فعال اجتماعي، فمنيست و پزشك مصري) گفتند تو سيمون دوبوار مصر هستي، ايشان به شدت موضع گرفتند و گفتند من نوال سعداوي هستم نه چيز ديگر.
عدالت جنسيتي بر مبناي شاخصهاي غربي همان تساوي جنسيتي و سرآغاز شكاف ميان زن و مرد در جامعه است؛ شكافي كه در دنياي غرب نه فقط دستاوردي براي زنان نداشت، بلكه ساختار خانواده را هم تحت تأثير قرار داد. انديشمندان غربي و دنياي غرب در حال بازگشت از مسير اشتباهي است كه در پيش گرفتهاند و بيترديد اين مسير براي ما هم هزينههاي زيادي را ايجاد خواهد كرد.