حسن روانشيد*
ايران از معدود كشورهاي دنياست كه مي‌تواند اكثريت بالاتفاق نشان‌هاي ثبت جهاني را از يونسكو و ميراث فرهنگي آن به خود اختصاص دهد. گنجينه كلان اين سرزمين پهناور با آب‌وهواي چهارفصل خود داراي يكي از منحصربه‌فردترين اكوسيستم‌هاست كه قابليت ثبت ناملموس را دارد.
آن زماني كه درجه حرارت در منطقه گندم بريان كرمان به مرز70 مي‌رسد و گرم‌ترين نقطه دنيا لقب مي‌گيرد، روستايي در شهرستان كوهرنگ و استان چهار‌محال‌و‌بختياري شاهد ديوارهاي بلند برفي در چله تابستان با عنوان غار يخي است كه از زمستان‌هاي سال قبل باقي‌مانده و همچنان وجود دارد و فريدون‌شهر اصفهان در همان مقطع دو درجه بالاي صفر را نشان مي‌دهد، اما چابهار درجه حرارت و ميزان رطوبت خود را با ميامي در امريكا مطابق مي‌داند، درحالي‌كه گوشه‌اي از آن با اقيانوس هند هم‌مرز است و البته كمتر كسي به اين نكته حساس در نقشه ايران توجه دارد. از كدام نقطه و موجودات ملموس و غيرملموس منحصربه‌فرد آن بايد سخن گفت كه نشود آن را به ثبت رساند؟
مقايسه‌ها در سرزمين ايران متفاوت و بعضي اوقات حيرت‌انگيز است، اما مي‌توان يك‌به‌يك آنها را به سازمان‌هاي جهاني مسئول معرفي و درخواست ثبت كرد تا دنيا بداند در اين منطقه از جهان چه گنجينه‌اي نهفته است، اما مردم با احساس و پرعاطفه آن‌كه اين سرمايه‌هاي ارزشمند را از بركت دين و آيين محمدي خود به عاريت گرفته‌اند اهل فخرفروشي و تظاهر نيستند و اگر امتعه يا پديده‌اي خاص براي ثبت جهاني به يونسكو مي‌برند تنها به‌منظور حفظ و حراست از آن براي آيندگان بوده تا حقي از صاحبان اصلي يعني گذشتگان زايل نشده باشد. نگاهي گذرا به جاي‌جاي شهرهاي تاريخي كشور همه ما را بر آن مي‌دارد تا مختصات هر يك را محك زده و در مقام مقايسه با ديگر سرزمين‌هاي دنيا برآييم كه همگان بدانند براي مثال يزد نخستين شهر خشت خام و دومين شهر تاريخي جهان است. ريشه و خميرمايه بافت سنتي و قديمي استان يزد با توجه به شرايط طبيعي و موقعيت جغرافيايي كه در كوير قرار گرفته، با خشت، گل و كاه‌گل عجين شده و در اين بين كوچه‌هاي باريك آن با نام آشتي‌كنان حكايتي جذاب دارد.
اكثر اين كوچه‌ها در محله تاريخي فهادان واقع شده و به يكديگر راه دارند و عرض آنها به اندازه‌اي است كه يك نفر بتواند از آن به راحتي عبور كند، اما جالب است بدانيم اين كوچه‌ها به‌اندازه‌اي به هم پيچ مي‌خورند تا يك شبكه بزرگ شهري به هم متصل شوند. در خصوص كوچه‌هاي آشتي‌كنان گفته مي‌شود اگر دو نفر با هم كدورتي داشته باشند و به‌صورت اتفاقي در اين كوچه‌ها به هم بربخورند به علت تنگي ناچارند به‌سختي از كنار هم بگذرند و اين امر باعث مي‌شود تا ناچاراً به ماجرا لبخند زنند و زمينه آشتي‌كنان فراهم شود.
اگرچه شهر يزد به خاطر قدمت تاريخي كه دارد پايگاه اصلي كوچه‌هاي آشتي‌كنان كاه‌گلي است كه هنوز هم وجود دارد، اما به مرور زمان اين پديده جالب فرهنگي به مناطق ديگر هم هجرت كرد و هم اينك اين يادگار كهن در بعضي از آنها هم وجود دارد كه از جمله مي‌توان به شيراز و كوچه قهر و آشتي اشاره كرد يا شهر تاريخي اصفهان و كوچه يازده پيچ آن كه از طولاني‌ترين گذرگاه‌هاي شهر در منطقه سنبلستان بوده است. البته هنوز هم تعدادي از كوچه‌هاي آشتي‌كنان از جمله باريك‌ترين آنها با نام كوچه گرمابه در گذر قديمي حاج ميرزا واقع است كه ورودي آن درست مقابل مسجد ظلمات و آرامگاه ميرعماد واقع و هنوز هم پابرجاست.
شايد بتوان گفت سرچشمه ايجاد اين كوچه‌ها با نام آشتي‌كنان از سرگذشت مباهله و داستان آن يهودي كه هر روز خاكروبه بر سر پيامبر(ص) مي‌ريخت تا روزي كه بيمار شد و پيامبر(ص) به عيادت او رفتند و فرمودند: ديدم چند روزي است از خاكروبه خبري نيست، نگرانت شدم و فهميدم بيمار شده‌اي. به عيادت آمده‌ام و او اينگونه به اسلام ايمان آورد. كوچه‌هاي آشتي‌كنان علاوه بر شهرستان‌هاي كشور در پايتخت هم جايگاه خود را داشته كه مي‌توان آدرس و نشانه‌هاي بعضي از آنها را در محله‌هاي قديمي از جمله جماران، تيموري، زرگنده، مهران، هفت‌حوض، حر، بهارستان، شوش، مولوي و ري جست‌وجو كرد كه تعدادي از آنها هنوز هم با نام زيباترين كوچه‌هاي تهران در كميسيون شهرداري به ثبت رسيده است و مي‌طلبد سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري زمينه ثبت جهاني يك‌به‌يك اين كوچه‌ها را در كشور فراهم و نسبت به حفظ ، حراست و نوسازي آنها اقدام كند كه براي بازديد ايرانگردان داخلي و خارجي مهيا باشد.
*روزنامه‌نگار پيشكسوت
