مسجد از صدر اسلام تا کنون، هرگز صرفاً مکانی برای اقامه نماز نبوده است؛ بلکه کانون مهم و قدرتمند حکومت، محل جهاد، مرکز قضاوت، دانشگاه تعلیم و تربیت، و پناهگاه مستمندان و مستضعفان بوده است. هم‌اکنون و در عصر جدید نیز، مسجد باید در ابتدا با مدیریت روحانیت معزز با همراهی هیئت امنای مسجد و کمک نمازگزاران، بسیجیان و اعضای شورای بسیج جایگاه اصلی خود را به عنوان قلب‌تپنده‌ی محل حفظ و نقاط قوتش را بیشتر جلوه کنند و با فعالیت، مشورت و اتحاد نقاط ضعف این مکان مقدس یعنی کانون و محور حیات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی محله را از بین برده و رشد و تعالی بدهند. این پایگاه و کانون مقدس باید به اتاق فرماندهی عملیات مشترک مؤمنین برای پیشبرد اهداف الهی و رفع موانع زندگی مردم تبدیل شود.
۱. نقش محوری مسجد در رفع و حل مشکلات مردم محل
مسجد به‌عنوان مهم‌ترین نقطه اتصال دل‌های مؤمنین، بهترین بستر برای گره‌گشایی و تحقق مفهوم “مواسات” است. حیات امروز مسجد باید فراتر از اقامه نماز جماعت باشد و ساحت اصلی زندگی مردم را پوشش دهد.
الف) حل مشکلات اجتماعی و خانوادگی:
همانطور که در مقدمه آورده شد مسجد این پتانسیل و کشش را دارد که بتواند به عنوان “ اتاق فرماندهی محله” عمل کند. هیئت امنا و امام جماعت مسجد با تدابیر مناسب اخلاقی و در نظر گرفتن کرامت انسانی برای ایجاد شورای حل اختلاف محلیِ اَمن و مورد اعتماد و اطمینان اهالی و با بکارگیری از افراد مجرب و متعهد در حوزه‌ی قضاوت، می‌توانند بسیاری از اختلافات خانوادگی، همسایگی و صنفی را پیش از رسیدن به مراجع قضایی، با صلح و سازش حل و فصل نمایند. این اقدام، هم بار روانی و مشکلات پیش‌روی حضور مردم در مراجع قضایی را کاهش می‌دهد و هم آرامش و صمیمیت را به قلب محله باز می‌گرداند.
ب) رفع مشکلات اقتصادی و معیشتی:
مسجد باید پایگاه عدالت اقتصادی باشد. راه‌اندازی مجدد و یا تقویت بیش از پیش صندوق‌های قرض‌الحسنه محلی، ساماندهی کمک‌های مؤمنانه، شناسایی خانواده‌های نیازمند بامناعت و عفیف و ایجاد یا تقویت بستر کاریابی برای جوانان دختر و پسر محله، از جمله وظایف اجتماعی یک مسجد فعال محسوب می‌شود. مسجد صرفاً محل اقامه‌ی نماز و دعا نیست؛ محل تلاش برای رسیدن به عدالت است.
ج) مرکز مدیریت بحران‌های محلی:
مسجد پویا و در صحنه، هنگام حوادث و مشکلات (مانند سیل و زلزله، آتش‌سوزی، بیماری‌های همه‌گیر، جنگ و ...)، باید اولین جایی باشد که اهالی محله به آن پناه ببرند و از آنجا ساماندهی شوند. مسجد باید همیشه آماده باشد تا به عنوان ستاد فرماندهی بحران محله، به سرعت بسیج شده و به یاری مردم محل بشتابد.
۲. مسجد همیشه باز؛ مأمنی برای تمام اوقات
امروزه یکی از اشکالات وارده به مساجد، محدود شدن فعالیت و کارکرد شبستان مسجد به زمان اقامه نماز است. البته که هیئت امنای مساجد برای باز بودن درب در تمام طول روز با مشکلاتی از قبیل مراقبت و محافظت، تأمین هزینه‌های نیرو، آمادگی برای پذیرایی و تشریفات، نظافت و تمیزکاری و. دست‌وپنجه نرم می‌کنند و در شرایط بد اقتصادی کنونی جامعه، نهاد‌های ذیربط هم کمک شایانی ندارند ولی با کمی تدبیر و استعانت از اهالی محترم و معتمد محل می‌توانند مسجد را به یک مکان زندگی همگانی و روزمره تبدیل کنند و نه فقط یک ایستگاه موقت ساعتی.
باز بودن همیشگی در‌های مسجد، یک مفهوم صرفاً فیزیکی نیست؛ بلکه یک رویکرد فرهنگی است. این رویکرد به این معناست که:
ک مسجد نباید پس از اتمام نماز بسته شود. حضور مداوم خادمین و بسیجیان در طول روز، این پیام را به اهالی مخابره می‌کند که مسجد، پناهگاه همیشگی آنهاست؛ مکانی برای بازی کودکان، استراحت، مطالعه، کار فکری، عبادت و حتی فرار از دغدغه‌های زندگی.
۲) در‌های مسجد باید به روی همه باز باشد؛ نه فقط برای نمازگزاران بلکه برای جوانانی که شاید ظاهرشان مطابق عرف مسجد نباشد، افراد آسیب‌دیده اجتماعی (البته غیر از افراد افراد متجاسر و متجاهل)، و حتی کسانی که دین را آنطور که باید و شاید است قبول ندارند. همه باید احساس کنند که مسجد، خانه پدریشان است و حضورشان مایه‌ی خیر و برکت است. مسجد خانه‌ی خداست و خانه‌ی خدا دقیقا مثل خانه‌ی پدری محدودیت تردد ندارد و کسی ممانعت نمی‌کند از ورود به خانه‌ی پدری و حتی اجازه گرفتن هم معنایی ندارد برای ورود و خروج از خانه‌ی امید.
۳. مسجد، قرارگاه فرهنگ‌سازی برای فرزندان
آینده هر محله در گرو نسل جوان آن است و نقش مسجد در تربیت این نسل، بسیار تعیین‌کننده و محوری است. در جنگ نرم و تهاجم فرهنگی همه جانبه، مسجد اصلی‌ترین سنگر است.
الف) جذب با محوریت جاذبه، نه اجبار:
مسجد نباید برای نسل جوان، فضایی خشک و سختگیرانه باشد. برگزاری برنامه‌های ورزشی، اردو‌های تفریحی، کلاس‌های مهارت‌آموزی (کامپیوتر، زبان، کارآفرینی و...)، حلقه‌های معرفتی و بصیرتی هدفمند و محافل ادبی هنری، باعث می‌شود جوانان با میل و رغبت بیشتری جذب مسجد شوند. جوان باید در مسجد «لذت» ببرد و «احساس تعلق» کند.
ب) ارتباط نسل قدیم با جدید و معرفی الگو:
مسجد بهترین فرصت را برای ارتباط چهره به چهره نسل جوان با امام جماعت مسجد محل، افراد با تقوا، ریش‌سفیدان دلسوز محل و به‌ویژه معرفی شهدا و خانواده‌ی شهیدان به عنوان الگو‌های قابل دسترس و ملموس، فراهم می‌کند. مساجدی که هیئت امنا، بسیج و امام جماعت فعال و پویایی دارند، جوانان را رها نمی‌کنند تا در فضای مسموم مجازی و گناه‌آلود جامعه‌ی حقیقی، الگو‌های خود را پیدا کنند.
ج) فرهنگ‌سازی بر مبنای هویت محلی:
تربیت و تردد مرتب فرزندان در مسجد باعث می‌شود، آنها با هویت محلی، اسلامی و ایرانی خود آشنا شوند و یک بسیج فکری برای دفاع از ارزش‌ها در ذهن آنها ترسیم شود.
اگر مسجد امروز ما، تنها محل خواندن نماز و عبادت باشد، عملاً بخش بزرگی از فلسفه وجودی خود و تکلیفی که بر دوش دارد را از دست داده است. احیا و یا بازبینی نقش مسجد، وظیفه مشترک امام جماعت، هیئت امنا، بسیج و تمامی اهالی مؤمن محله است. با تلاش و اتحاد و هم‌فکری مسجد محله‌مان را به کانون تحول، حل مشکلات و تربیت نسل آینده تبدیل کنیم.
در پایان مطلبم را با سخنی از حضرت محمد (ص) جهت تبرک به پایان می‌رسانم:
«مَن اَحَبَّ عِترَتی فَلِیُحِبَ القُرآنَ وَ مَن اَحَبَّ القُرآنَ فَلِیُحِبَ المَساجِد» | کتاب مستدرک الوسائل – جلد ۳ – صفحه ۳۵۵
«کسی که عترت من را دوست دارد قرآن را نیز باید دوست داشته باشد و دوستداران قرآن، مساجد را نیز دوست دارند»
