جوان آنلاین: حمله اسرائیل به قطر، علاوه بر اینکه خشم افکار عمومی جهان عرب را برانگیخت محاسبات امنیتی در پایتخت‌های منطقه را هم دگرگون کرد. هنوز دود انفجار‌ها در دوحه فروکش نکرده، ریاض و قاهره در دو مسیر همگرا، اما متفاوت گام برداشتند؛ عربستان با توافقی بی‌سابقه با اسلام‌آباد، خود را زیر چتر بازدارندگی هسته‌ای پاکستان قرار داد و حالا هم مصر به‌سرعت به سمت گسترش همکاری‌های دفاعی و تولید نظامی مشترک با این کشور جنوب آسیایی می‌رود؛ چیزی که نشانه‌های تشکیل یک بلوک امنیتی تازه در برابر اسرائیل را نشان می‌دهد.
به گزارش «جوان»، قاهره این هفته میزبان هیئتی عالی‌رتبه از پاکستان بود تا دو کشور درباره «افزایش همکاری در زمینه تولید نظامی» گفتوگو کنند. بنا بر گزارش Egypt Today، مقامات دو کشور در حال بررسی پروژه‌هایی مشترک، از جمله مونتاژ تجهیزات زرهی و توسعه سامانه‌های پدافندی هستند. این مذاکرات همزمان با تحرکات گسترده ارتش مصر در صحرای سینا انجام شده؛ جایی که رسانه‌های عبری مدعی‌اند باند‌های فرودگاه برای فرود جنگنده‌ها گسترش یافته و تأسیسات زیرزمینی برای ذخیره موشک ایجاد شده است.
ارتباط مصری‌ها با پاکستان البته تازگی ندارد. از دهه ۱۹۷۰، رزمایش‌های مشترک و انتقال فناوری میان دو کشور برقرار بوده، اما شرایط امروز منطقه، به گفته تحلیلگران، سطح جدیدی از مناسبات دفاعی را ضروری کرده است. در شرایطی که قاهره، برخی از جنبه‌های هماهنگی امنیتی مقرر در پیمان صلح با اسرائیل را به حالت تعلیق درآورده، احمد احمد عبودو، همکار وابسته، برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در چتم‌هاوس معتقد است که «مصر حالا دیگر اسرائیل را یک تهدید فوری می‌بیند» و تصریح می‌کند: «سیسی به رأی‌دهندگان اسرائیلی هشدار داد که سیاست‌های دولت آنها «فرصت‌های هرگونه توافق صلح جدید را از بین می‌برد و حتی توافق‌های صلح موجود را لغو می‌کند»، موضعی که به گفته عبودو «نشان‌دهنده حس تهدید مصر است که با حمله اسرائیل به دوحه و هشدار بعدی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، مبنی بر اینکه اسرائیل ممکن است دوباره به حماس حمله کند» وضعیت را کاملاً تغییر داده است. قاهره پیشنهاد تشکیل «ارتش متحد عربی» را در نشست دوحه روی میز گذاشت که البته با مخالفت امارات و قطر مواجه شد، اما صرف مطرح کردن این طرح، بازتاب‌دهنده تغییر رویکرد امنیتی مصر است. حتی اگر چنین ارتشی فعلاً محقق نشود، افزایش مناسبات با پاکستان نشان می‌دهد مصر به دنبال تضمین‌های جایگزین است؛ تضمین‌هایی که واشینگتن دیگر نمی‌تواند آنها را فراهم کند.
از ریاض تا قاهره؛ بازتعریف امنیت
اگر اقدام مصر را در کنار تحولات اخیر از جمله تقویت همکاری‌های دفاعی عراق و توافق اخیر عربستان با پاکستان قرار دهیم، تصویر روشن‌تر می‌شود. وزرای دفاع شورای همکاری خلیج فارس، یک روز پس از حمله هوایی ۹ سپتامبر اسرائیل به قطر برای ترور رهبران حماس، از مجموعه‌ای از اقدامات برای تقویت امنیت جمعی خبر دادند و اعضای شورا در بیانیه‌ای مشترک اعلام کرد که اعضا توافق کرده‌اند تبادل اطلاعات را از طریق فرماندهی نظامی متحد افزایش دهند، یک تصویر مشترک از عملیات هوایی در سراسر خلیج فارس ارائه دهند و کار روی یک سیستم هشدار اولیه موشک بالستیک مشترک را تسریع کنند. کمتر از یک هفته بعد، ریاض و اسلام‌آباد در قراردادی که عرب‌نیوز و بیزنس‌اینسایدر آن را «تاریخی» خواندند، بر سر ایجاد چتری هسته‌ای برای عربستان توافق کردند. این توافق به معنای آن است که در صورت تهدید راهبردی، پاکستان می‌تواند حمایت بازدارنده هسته‌ای خود را به کار گیرد. به گفته تحلیلگران، این توافق در اصل پاسخی است به خلأ امنیتی که ایالات متحده در منطقه باقی گذاشته است. واشینگتن که سال‌ها خود را ضامن امنیت خلیج فارس معرفی می‌کرد، حالا در چشم بسیاری از رهبران عرب به بازیگری غیرقابل اعتماد بدل شده است. حمله اسرائیل به دوحه، آن هم در کشوری که میزبان بزرگترین پایگاه هوایی امریکا در منطقه است، این تصور را به کابوس بدل کرد؛ اگر اسرائیل توانست در قلب قطر چنین عملیاتی انجام دهد، چه تضمینی است که فردا نوبت ریاض یا قاهره نباشد؟
نگرانی اسرائیل؛ از سینا تا خلیج فارس
تجمع نظامی مصر در سینا اکنون به «نقطه تنش اصلی» تبدیل شده است. آنها از توسعه باند‌های پروازی، استقرار احتمالی سامانه‌های ضد موشکی و ساخت تأسیسات زیرزمینی ابراز نگرانی کرده‌اند. «معاریو» نیز گزارش داد که قاهره در پی افزایش تنش‌ها خود را برای «سناریو‌های مختلف نظامی» آماده می‌کند. نتانیاهو حتی در مکاتباتی با دولت ترامپ خواستار اعمال فشار بر مصر برای کاهش این تقویت‌ها شده است. این نخستین بار نیست که اسرائیل نگران حضور مصر در سینا می‌شود، اما آنچه امروز وضعیت را متفاوت می‌کند، پیوند خوردن این حضور با همکاری‌های دفاعی تازه با پاکستان است.
کارشناسان اسرائیلی بیم دارند که این روند به تدریج به ایجاد یک محور عربی- پاکستانی علیه اسرائیل منجر شود. در همین زمینه، «تایمز اسرائیل» نوشت: «برای نخستین بار پس از کمپ‌دیوید، احتمال بازتعریف نقش مصر در معادلات نظامی علیه اسرائیل وجود دارد؛ اتفاقی که اگر رخ دهد، معادلات تل‌آویو را به‌طور بنیادین تغییر خواهد داد.» به نظر، نشست دوحه که با هدف بررسی پیامد‌های حمله به قطر برگزار شد، نشان داد که کشور‌های عربی دیگر حاضر نیستند تنها به بیانیه‌های دیپلماتیک اکتفا کنند. هرچند طرح «ارتش متحد عربی» با مخالفت برخی کشور‌ها مواجه شد، اما موافقت شورای همکاری خلیج فارس با «اقدامات دفاعی تازه» و قرارداد‌های جداگانه با پاکستان، نشان از تغییر مسیری آشکار دارد؛ از عادی‌سازی با اسرائیل، به اتحاد امنیتی علیه آن.
حالا عربستان با پشتوانه بازدارندگی هسته‌ای پاکستان و مصر با توسعه همکاری‌های دفاعی با اسلام‌آباد، در حال طراحی معادلاتی تازه‌اند. این مسیر ممکن است پر از ابهام و اختلافات داخلی باشد، اما واقعیتی را تغییر نمی‌دهد؛ حمله اسرائیل به قطر، دروازه‌ای گشوده که از آن، خاورمیانه‌ای تازه در حال عبور است.
