عزت نفس یکی از ستون‌های اصلی سلامت روان کودکان است که بر توانایی آنها در مواجهه با چالش‌ها، ایجاد روابط سالم و موفقیت در زندگی تأثیر می‌گذارد.
کانال تلگرامی تبیان نوشت: عزت نفس به‌عنوان ارزیابی فرد از ارزش و شایستگی خویش تعریف می‌شود. این سازه روان‌شناختی شامل باور‌ها مثلاً «من فردی لایق هستم» و حالات عاطفی نظیر غرور یا شرم است. مطالعات نشان می‌دهد عزت نفس بالا با سلامت روان بهتر، رضایت از زندگی و موفقیت تحصیلی و شغلی رابطه مثبت دارد و بالعکس، عزت نفس پایین با اضطراب، افسردگی و انزوا همراه است. کودکان با عزت نفس قوی در برابر چالش‌ها مقاوم‌تر هستند و بهتر می‌توانند با موقعیت‌های جدید مواجه شوند.
چرا عزت نفس در کودکان مهم است؟
عزت نفس از سنین پایین، حدود پنج سالگی به شکلی پایدار شکل می‌گیرد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۵ از دانشگاه واشینگتن نشان داد کودکان در این سن از طریق ابزار‌هایی مانند آزمون ضمنی عزت نفس خود را با ویژگی‌های مثبت مرتبط می‌کنند که نشان‌دهنده پایه‌های اولیه عزت نفس است. عزت نفس بالا با سلامت روان بهتر، عملکرد تحصیلی موفق‌تر و روابط اجتماعی قوی‌تر مرتبط است. در مقابل، عزت نفس پایین می‌تواند به مشکلات عاطفی مانند افسردگی یا رفتاری مانند پرخاشگری منجر شود. طبق مقالات منتشر شده در pubmed، کودکان دارای عزت نفس مناسب کمتر دچار علائم افسردگی و اضطراب می‌شوند و این یعنی کمک به توسعه سلامت روان آنها، در واقع داشتن عزت‌نفس مانند سپری در برابر اضطراب عمل می‌کند و فرد را در برابر افکار منفی مقاوم می‌سازد. از طرفی مطالعه‌ای در نیچر نیز می‌گوید بچه‌ها با عزت نفس بالا اعتمادبه‌نفس بیشتری در تعامل با همسالان و معلمان دارند و در فعالیت‌های گروهی و حل مسئله مشارکت بیشتری نشان می‌دهند. همچنین جالب است بدانید عزت نفس پایین می‌تواند خطر گرایش به مصرف مواد مخدر، خودکشی و رفتار‌های پرخطر را افزایش دهد. از این رو عزت نفس در کودکان و تلاش برای بهبود آن بسیار حیاتی است. طبق آمار جدید مؤسسه NIMH در امریکا، تقریباً ۴۶ درصد نوجوانان ۱۳ تا ۱۸ سال حداقل یک مشکل روانی را تجربه می‌کنند و ۲۱درصد دچار مشکلات شدید هستند که اغلب شامل اضطراب و افسردگی است و عزت‌نفس پایین به‌صورت مستمر با افزایش ریسک افسردگی و اضطراب رابطه مستقیم دارد.
عوامل تأثیرگذار بر عزت نفس کودک
سبک‌های فرزندپروری: والدین با سبک تربیت متفاوت، تأثیر قابل‌توجهی روی انگیزه و تجربه فرزند در همه امور دارند. سبک‌های سختگیر یا سهلگیر، اغلب با عزت‌نفس پایین‌تر، اضطراب یا افسردگی مرتبط هستند، اما والدین حامی، گرم و پاسخگو عزت نفس بالاتری در فرزندان ایجاد می‌کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند فرزندپروری مقتدر با عزت نفس سالم همراه است.
تجارب اولیه رشد: تشویق، بازخورد مثبت و پذیرش اشتباهات، بستری امن برای شکل‌گیری عزت نفس فراهم می‌کنند. برعکس، انتقاد مداوم و توقعات غیرواقع‌بینانه منجر به عزت نفس پایین می‌شود.
عملکرد تحصیلی، اجتماعی و ورزشی: موفقیت در وظایف تحصیلی و تعاملات مثبت با همسالان به تقویت عزت نفس کمک می‌کند، درحالی‌که شکست‌های مکرر یا ردشدن اجتماعی اثر معکوس دارد.
مثلاً نوجوانان از طریق ارتقای مهارت‌های جدید و دریافت بازخورد مثبت از مربیان و هم‌تیمی‌ها انگیزه و اعتماد به نفس پیدا می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهند مشارکت نوجوانان در ورزش باعث افزایش خودکارآمدی (self‑efficacy)، تصویر مثبت از خود (physical self‑concept) و در نتیجه بالا رفتن عزت‌نفس می‌شود. همچنین متاآنالیز‌های منتشر شده در PubMed نشان می‌دهند فعالیت بدنی منظم (۴۵- ۲۰ دقیقه) به بهبود خلق و کاهش اضطراب و افسردگی کودکان کمک و بستر ارتقای عزت نفس را فراهم می‌کند.
