جوان آنلاین: در فرهنگ ایرانی، فیروزه کوبی نه تنها به عنوان یک صنعت هنری شناخته می‌شود، بلکه نمادی از زیبایی، دقت و ظرافت است. در گذشته، اشیای فیروزه کوبی شده به‌عنوان هدیه‌های نفیس به افراد خاص تقدیم می‌شد. این هنر، مانند دیگر هنر‌های ایرانی بازتابی از روحیه هنرپرور و توجه به جزئیات در فرهنگ ایرانی است. از طرفی استفاده از فیروزه که سنگی به‌طور طبیعی رنگ آبی زیبا دارد، نمادی از آسمان و بهشت در فرهنگ ایران به‌شمار می‌رود. با توجه به اینکه سنگ‌های فیروزه از معادن نیشابور استخراج می‌شوند، مشهد به عنوان مرکز فیروزه کوبی شناخته می‌شود، اما در شهر‌هایی مثل اصفهان این هنر نوپا ریشه‌دار است که با ترکیب زرگری، قلم‌زنی و سنگ‌های نیشابوری، تجلی‌گر سنت، ظرافت و ذوق ایرانی شده است؛ همچنین در شیراز و تبریز هم رونق دارد.
در دل بازار‌های سنتی ایران، جایی که هنر‌های دستی نفس می‌کشند، چشم‌تان به ظروفی درخشان می‌افتد که سنگ‌های فیروزه‌ای بر سطحی از مس جا خوش کرده‌اند. این هنر که با ظرافت و دقتی بی‌نظیر اجرا می‌شود، نامی آشنا دارد «فیروزه کوبی.»
فیروزه کوبی یکی از صنایع دستی اصیل ایرانی است که در آن، قطعات کوچک فیروزه بر سطح فلزاتی مانند مس، برنج یا نقره چسبانده شده و سپس پرداخت و جلا داده می‌شوند؛ این هنر علاوه بر زیبایی، دارای ارزش اقتصادی و فرهنگی بالایی است.
در بررسی قدمت فیروزه‌کوبی از زاویه‌ای تاریخی، می‌توان گفت که این هنر به دوران باستان و پیش از اسلام بازمی گردد، اما آنچه به شکل امروزی و شناخته‌شده در دنیا وجود دارد، بیشتر مربوط به دوران صفویه و قاجاریه است. در این دوره‌ها بود که فیروزه کاری به‌عنوان یک هنر تزئینی و صنعت‌دستی باشکوه و ظرافت بیشتری در ایران رونق گرفت.
به گفته اکثر اساتید، خاستگاه فیروزه کوبی شهر مشهد است، اما اوج شکوفایی و هویت‌بخشی حرفه‌ای آن در اصفهان اتفاق افتاده است. این هنر نخستین بار در دهه ۱۳۲۰ از سوی هنرمند خوش‌ذوقی به نام «یوسف حکمتیان» در مشهد معرفی شد، اما ورود آن به اصفهان در دهه ۱۳۴۰ آغازگر فصلی تازه در تاریخ این هنر شد.
در دهه‌های اخیر، کارگاه‌های فیروزه‌کوبی در مناطق مختلف اصفهان، به‌ویژه در اطراف میدان نقش‌جهان به قطب این هنر تبدیل شده‌اند. این شهر اکنون نه تنها از نظر حجم تولید، بلکه از نظر کیفیت آثار، خلاقیت و صادرات، در جایگاه نخست کشور ایستاده است.
مهم‌ترین عنصر در فیروزه‌کوبی، سنگ فیروزه اصل نیشابوری است که به‌صورت خردشده استفاده می‌شود. کیفیت فیروزه از نظر رنگ، یکنواختی، درخشش و نبود ناخالصی بسیار تعیین‌کننده است.
فلز پایه معمولاً مس است که قابلیت چکش‌خواری و شکل‌پذیری مناسبی دارد. پس از آماده‌سازی سطح فلز، خرده‌سنگ‌های فیروزه با چسب‌های مخصوص مانند لاک الکل یا رزین‌های طبیعی و مصنوعی بر سطح چسبانده می‌شوند. مرحله نهایی شامل صیقل دادن، حرارت‌دهی و پرداخت سطح کار است تا درخشندگی و استحکام لازم فراهم شود.
کاربرد‌ها و بازار هنر
محصولات فیروزه‌کوب بسیار متنوعند. از ظروف تزئینی و گلدان گرفته تا قاب قرآن، جعبه جواهرات، سرویس‌های پذیرایی و حتی زیورآلات. زیبایی منحصر‌به‌فرد و نمادین بودن سنگ فیروزه که در فرهنگ ایرانی نشانه خوش‌یمنی و چشم‌زخم‌گیری است، به محبوبیت این هنر افزوده است.
در سال‌های اخیر، صادرات فیروزه‌کوبی اصفهان به کشور‌های حوزه خلیج‌فارس، اروپا و آسیای جنوب‌شرقی رشد چشم‌گیری داشته است. این هنر به‌ویژه در بازار‌های گردشگری، جایگاه ویژه‌ای دارد و از جمله رشته‌هایی است که قابلیت بالای ارزآوری دارد.
با وجود موفقیت‌های این هنر، چالش‌هایی، چون کمبود فیروزه باکیفیت، گرانی مواداولیه، واردات سنگ‌های بی‌کیفیت خارجی و نبود استاندارد‌های ملی در کیفیت‌سنجی محصولات، تهدید‌هایی جدی برای آینده آن محسوب می‌شود.
خوشبختانه سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در سال‌های اخیر با راه‌اندازی دوره‌های تخصصی آموزش فیروزه‌کوبی و ثبت این هنر در فهرست میراث معنوی، به ترویج و حمایت از آن کمک کرده است.
کارشناسان معتقدند اگر حمایت‌های هدفمند، تسهیلات مالی برای کارگاه‌ها، نظارت کیفی و توسعه بازار‌های صادراتی ادامه یابد، فیروزه‌کوبی اصفهان می‌تواند به‌عنوان یک برند ملی و جهانی در صنایع‌دستی ایران تثبیت شود.
