چندی پیش امیر سرتیپ دوم خلبان منوچهر محققی از خلبانان و نخبگان پروازی و از نام آوران نیروی هوایی ارتش به دلیل جراحات ناشی از دوران دفاع مقدس و کهولت سن پس از طی یک دوره بیماری در سن ۷۸ سالگی به دوستان و یاران شهیدش پیوست و آسمانی شد. این خلبان پیشکسوت نیروی هوایی ایران، رکورددار پرواز رزمی برون مرزی با فانتوم به شمار می‌رفت و نقش بسیار مهمی در دفاع از کشور در نخستین ماه‌های جنگ داشت. برای آشنایی بیشتر با رشادت‌ها و شجاعت‌های این مرد بزرگ، سرتیپ خلبان حسین خلیلی در گفتگو با «جوان» از مأموریت‌ها و کارهای مهم و حماسی زنده‌یاد محققی می‌گوید.
منوچهر محققی در اولین روز‌های جنگ چه عملکردی داشتند و با شروع جنگ چگونه وارد عمل شدند؟
زمان جنگ من خلبان هواپیمای اف ۵ بودم و آقای محققی خلبان هواپیمای اف ۴ بود. جنگ که شروع شد اعلام کردند اولین هواپیمایی که بلند شده، آسمان بغداد را شکافته و پایگاه الرشید را در موج اول بمباران کرده و در موج دوم یکی دیگر از پایگاه‌های مهم عراق را مورد هدف قرار داده، خلبان محققی است. من وقتی این مطالب را درباره ایشان می‌شنیدم خیلی مشتاق بودم او را از نزدیک ببینم. از هفته دوم جنگ که عراق با پنج لشکر به خاک کشورمان حمله کرد، منوچهر محققی داوطلبانه به پایگاه بوشهر رفت و به جنگ با نیروی زمینی دشمن پرداخت. در همین اثنا اعلام کردند به خاطر دلاوری‌های زیادی که این خلبان شجاع در مدت کوتاه شروع جنگ انجام داده است، می‌خواهند یک خیابان در تبریز به نام ایشان کنند. آقای محققی نیز به تبریز می‌رود و همه ما خلبانان هم به استقبال‌شان رفتیم و خیابانی در تبریز به نام امین به نام سرگرد خلبان منوچهر محققی تغییر نام پیدا کرد. من اولین بار در تبریز ایشان را دیدم. این اتفاق در آذر ۱۳۵۹ افتاد که نشان می‌دهد ایشان در همان نخستین روز‌های جنگ چه فعالیت‌های زیادی داشته است.
شما ایشان را در همان برخورد‌ها چگونه دیدید؟
در تبریز تمام خلبانان می‌دانستند که جناب محققی چه خلبان نام‌آوری است. تمام فرماندهان ایشان و مهارتش در پرواز را می‌شناختند. زنده‌یاد محققی قبل از انقلاب هم جزو خلبانان برجسته، صاحبنام و متبحر بود و در جنگ هم شجاعت و مهارت خودش را به خوبی نشان داد. مرحوم محققی از آن دسته خلبانانی بود که با شروع جنگ همه جوره پای کار آمد و با تمام وجود در مأموریت‌ها حاضر می‌شد. همین باعث شد تا در میان خلبانان دیگر برجسته و شناخته شده شود. یکی از کسانی که هم قبل از انقلاب و هم بعد از انقلاب و زمان جنگ شجاعت و مهارتش را به شکل‌های مختلف به منصه ظهور رسانید، جناب محققی بود. من و بسیاری از خلبانان دیگر در همان مراسمی که در تبریز برگزار شد با ایشان آشنا شدیم. خلبان محققی از تبریزی‌های اصیل و با غیرت و در شهر تبریز بزرگ شده بود. شاید ایشان خیلی آدم مذهبی‌ای نبود ولی وقتی ایشان را می‌دیدید متوجه می‌شدید منوچهر محققی چقدر متواضع و خوب و بااخلاق است. ما اصلاً انتظار نداشتیم چنین خلبان بزرگی که خیلی هم مذهبی نیست اینقدر متواضع و بااخلاق باشد.
چه تفاوتی بین پرواز با هواپیمای اف ۵ و اف ۴ وجود دارد؟
هواپیمای اف ۴ بمب افکن‌خیلی قوی‌ای است که هنوز در کشور‌های زیادی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هواپیمای بسیار چغری است. این هواپیما دو برابر هواپیما‌های اف بمب حمل می‌کند و تجهیزات الکترونیکی پیشرفته و امکانات بیشتری از هواپیمای اف ۵ دارد. محققی ابتدا خلبان هواپیمای اف ۵ بود و زمانی که اعلام کردند چه کسی داوطلب خلبانی با هواپیمای اف ۴ است، سریع اعلام آمادگی کرد و دوره‌هایش با اف ۵ را نیمه تمام رها کرد و پشت هواپیمای اف ۴ نشست. محققی دنبال جایی بود که بهتر خدمت کند و برای هر کاری همیشه داوطلب بود.
مرحوم محققی در عملیات‌های بعدی چه مأموریت‌هایی را انجام دادند؟
زمان گذشت و ارتش می‌خواست در عملیات نصر در دی ۱۳۵۹ از حالت تدافعی خارج شود و ارتش بعث عراق را وارد فاز دفاعی کند. عملیات نصر مراحل اولیه‌اش خوب انجام شد ولی عراق چندین پاتک انجام داد و کار را خیلی سخت کرد. درست شرایطی مثل روز‌های اول جنگ پیش آمد. نیروی هوایی در چنین شرایطی وارد عمل شد و یکی از کسانی که پرواز زیادی برای این عملیات انجام داد جناب محققی بود. در یکی از پروازهایش در ۱۹ دی ۱۳۵۹ در جریان عملیات نصر ایشان برای زدن عقبه دشمن به بصره و تنومه رفت تا امکان پشتیبانی عراقی‌ها را از بین ببرد. حین پرواز پدافند هوایی دشمن هدفگیری کرد و آسیب‌های زیادی به هواپیمای محققی زد و چند گلوله هم به داخل کابین و کتف ایشان خورد و در کابین مجروح شد. محققی با مهارت زیادی هواپیما را در جایی در نزدیکی‌های غرب اهواز و در مرز خودی فرود آورد و خودش از هواپیما بیرون پرید. این اتفاق یکی از جدی‌ترین جراحت‌های ایشان بود. این جانبازی سبب نشد تا محققی دیگر پرواز نکند. پریدن و پرواز عشق او بود و پس از مدتی ایشان دوباره در هواپیما نشست و در عملیات‌های مهمی مثل فتح‌المبین و بیت‌المقدس پرواز‌های خوبی انجام داد. در نهایت ایشان مدتی مدیر آموزش نیرو هوایی شد و دیگر پرواز خطرناک کمتر داشت. مسئول هدایت پرواز‌ها را برعهده گرفت و فرمانده تیم شکاری مهرآباد هم شد. این انتخاب هم به دست شهید بابایی انجام شد و ایشان آقای محققی را برای این مسئولیت انتخاب کرد. شهید بابایی همچنین منوچهر محققی را یکی از نمایندگان ایران برای یکی از شرکت‌های هواپیماسازی در سوئیس کرد و آقای محققی نزدیک دو سال از طرف شهید بابایی و نیروی هوایی نماینده ایران در این شرکت بود. سال ۱۳۶۶ که از سوئیس برگشت و مصادف با اواخر جنگ بود دوباره پرواز کرد و با ۱۸۲ مأموریت جنگی، بالاترین پرواز را بعد از شهید اردستانی از خود به ثبت رسانید. شهید اردستانی حدود ۸۰۰ پرواز دارد و در این زمینه رکورددار است و پس از ایشان شهید محققی آمار بیشترین پرواز را دارد.
منوچهر محققی از اولین روز‌های جنگ تا آخرین روز‌های جنگ پای کار و آماده بودند؟
اولین روز جنگ اولین کسی که بغداد را می‌زند منوچهر محققی بود. ایشان همیشه داوطلب مأموریت‌های سخت بود. رفتن به بغداد در آن شرایط و موقعیت خیلی کار سختی بود که این خلبان شجاع این کار را انجام داد. هدایت چندین فروند هواپیما به خاک دشمن و سالم برگرداندن‌شان خیلی هنر می‌خواهد که هر کسی از عهده‌اش بر نمی‌آید. هرچقدر هم که شجاع باشید باز برای انجام چنین کار‌هایی باید مهارت زیادی داشته باشید. داشتن چنین مهارت‌هایی از ویژگی‌های منوچهر محققی بود. در آبان ۱۳۵۹ عراق روی بهمنشیر پل می‌زند و می‌خواهد از ذوالفقاریه وارد آبادان شود تا شهر را کامل محاصره کند. پس از اطلاع یافتن شهید دریاقلی سورانی و وارد عمل شدن نیروها، این خلبان محققی است که پل دشمن را می‌زند. الان همه زدن پل را تأیید می‌کنند ولی کمتر کسی می‌داند این پل را منوچهر محققی زده است. مرتضی قربانی درباره این عملیات می‌گوید که رفتیم و نیروی هوایی در اولین عبور پل را منهدم کرد. باید گفت که افتخار این حماسه از آن خلبان محققی است. زدن پل از بالا خیلی سخت است. هواپیما‌های ما هم با بمب‌های معمولی این کار را انجام می‌دادند و هر لحظه امکان هر حادثه‌ای می‌رفت. این خیلی ارزش دارد که پل در اولین عبور زده شود. اگر چند روز بعد پل را منهدم می‌کردیم دیگر تمام نیروها می‌رفتند و فایده‌ای نداشت.
شجاعت و مهارت مرحوم محققی را در کمتر خلبانی می‌توان پیدا کرد.
برخی خلبانان مهارت داشتند شجاعت نداشتند و برخی دیگر شجاعت داشتند و مهارت نداشتند ولی منوچهر محققی هر دو را با هم داشت. غیر از این دو مورد، لیدری دسته کار هر کسی نیست و مهارت خیلی بالایی را می‌طلبد. محققی هر کسی را برای مأموریت برده سالم برگردانده است. همان روزی که پل را منهدم کردند دو نفر در هواپیما بودند و هر دو به سلامت روی زمین نشستند. ایشان طوری عمل کرد که نفر دوم هم توانست پل را بزند. منوچهر محققی از نظر کاری، حرفهای و اخلاقی یک مرد بزرگ و یک وطن‌پرست واقعی بود که قلبش برای کشورش می‌تپید و هر کاری که می‌توانست را با جان و دل انجام می‌داد. در پایان جنگ از دست رهبر انقلاب مدال فتح دو را گرفت. منوچهر محققی افسر دانشکده افسری بود و یک نظامی کامل به شمار می‌رفت. کسانی که از دانشکده افسری می‌آیند افرادی سرسخت، محکم و مقاوم هستند. منوچهر محققی همدوره‌ای شهید صیاد شیرازی در دانشکده افسری بود و من مطمئنم اگر او در نیروی زمینی می‌ماند و به نیروی هوایی نمی‌آمد یکی از برجسته‌ترین فرماندهان نیروی زمینی می‌شد. ایشان سال ۱۳۴۴ وارد نیروی زمینی شد که نشان از سابقه و تجربه مرحوم محققی دارد.
ما در اولین روز‌های جنگ کاملاً مدیون خلبانان نیروی هوایی مثل منوچهر محققی هستیم.
در اولین روز‌های جنگ تا نیروی زمینی بخواهد سازمان و انسجام بگیرد زمان زیادی می‌برد. نیروی زمینی نمی‌توانست همان لحظه آماده ایستادن مقابل دشمن باشد و باید توپ و تانک و تقسیم نفرات را از قبل انجام می‌داد. اگر جایی ناهماهنگی باشد تلفات به بار می‌آورد. اگر ما خلبانان آماده و برجسته‌ای مثل منوچهر محققی نداشتیم کارمان اوایل جنگ خیلی سخت می‌شد. اگر گلوله‌ای که به کتف محققی خورد کمی آن طرف‌تر می‌خورد ما در همان ماه‌های اول جنگ این خلبان را از دست می‌دادیم. ببینید این خلبانان چه خطراتی را به جان می‌خریدند و هر لحظه امکان وقوع هر اتفاق و حادثه‌ای می‌رفت و واقعاً باید در چنین مواقعی دل شیر داشت.
