سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: مستندآقا مرتضی از این جهت دارای اهمیت است که فتح بابی درباره شهید آوینی باز کرده است و باعث شده بعد از چندین سال سکوت یا حتی آنچه برخی سانسور بخشی از زندگی میدانند، جبههای از موافقان و مخالفان تشکیل شود و در این بین باز هم فرصت برای بیان دیدگاهها درباره سیدشهیدان اهل قلم پیش بیاید. اما حاشیههای روزهای اخیر نشان داد حتی نوع گرایش در دفاع از یک شهید میتواند مظلومیت مضاعفی را به وجود بیاورد و آوینی این روزها مظلومترین شخص در دعواهایی است که بر سر ارثیه معنوی او پیش آمده است.
سازندگان مستند چه میگویند؟!
شاید یکی از اولین مصاحبههای رسانهای سیدعباس سیدابراهیمی، کارگردان مجموعه مستند «آقا مرتضی» با روزنامه «جوان» بود. در آن مصاحبه، سیدابراهیمی تأکید کرد: «در مجموعه «آقا مرتضی» تلاش کردهایم زندگی شهید آوینی تا جایی که میشود حتی تا پیش از انقلاب آن را بررسی کنیم، جایی هم که در این مجموعه ناگفته باقی مانده باشد برای این است که عملاً اطلاعاتی درباره آن نیست.»
وی در این مصاحبه که پیش از آغاز پخش سریال مستند «آقا مرتضی» منتشر شد، درباره خانواده شهید آوینی و همکاری آنها با سازندگان مستند تصریح کرده بود: «خانواده شهید آوینی و همسرشان میگویند فقط خودشان باید درباره شهید آوینی صحبت کنند یا کاری انجام دهند و به بقیه ربطی ندارد که وارد این موضوع شوند.»
واکنش تند خانواده شهید آوینی
با پخش اولین قسمت از سریال مستند «آقا مرتضی» خانواده شهید از جمله مریم امینی همسر شهید آوینی و حسین معززینیا داماد وی مواضع تندی علیه محتوا و سازندگان مستند اتخاذ کردند. از نظر آنها، مستند «آقا مرتضی» تحریف و دزدی بود.
همسر شهید آوینی، درباره مستند «آقا مرتضی» گفت: «تجربه تماشای بخشی از مستند «آقا مرتضی» به یکی از هولناکترین تجربیات زندگیام تبدیل شد. تحمل دیدن کل برنامه را نداشتم. در تکههایی که دیدم، کاریکاتوری از دوران جوانی شهید آوینی ارائه شده که شاید برای دختر دبیرستانیهای چند دهه پیش جذاب باشد، مملو از روایتهای جعلی و مبتذل مخصوص رسانههای زرد.»
امینی ادامه داد: «بدون اطلاع و نظارت خانواده، مستند زندگینامهای ساختهاند به نام «آقامرتضی»، در جایجای فیلمشان از تصویر و کلام بنده و دیگر اعضای خانواده که به برنامهها و فیلمهای دیگری تعلق دارد، استفاده کردهاند، حتی حریم شخصیترین لحظات زندگیام در بهشت زهرا را نگه نمیدارند و در تلویزیون نمایشش میدهند. از نظرشان نمایش «بیسانسور» زندگی شهید آوینی، یعنی ساختن یک کاریکاتور بیوجود عاشقپیشه سیگاری مثلاً روشنفکر که هزارانهزار نمونهاش در همه جا پیدا میشود. تصویری مشابه زنان بدکاره فیلمفارسی که قرار است با وقوع انقلاب آب توبه سرشان بریزند تا پاک شوند. هرچه بدکارهتر جذابتر، توبهاش مقبولتر و فروش فیلم بیشتر.»
معززینیا نیز که خود مستندی درباره شهید آوینی ساخته موضع تندی علیه «آقا مرتضی» گرفت و در بخشی از متنی که درباره مستند و کارگردانش منتشر کرد، تأکید کرد: «ایشان هفت قسمت برنامه درباره یک «شهید» ساخته، اما عین خیالش نیست اولین قاعده احترام به آن خونی که ریخته شده، رعایت اخلاق است، رعایت شرافت است.
اولین قاعده این است که از آن شهید دزدی نکنیم. سیدمرتضی آوینی سالها پس از انتشار کتاب «هر آنکه جز خود» زنده بود، خودش رضایت نداشت درباره آن کتاب صحبت شود، همانطور که رضایت نداشت متن جلسات خصوصیاش یا دستنوشتههایی که در مجلات چاپ نشده بود، جایی منتشر شود. همانطور که تمایل نداشت جزئیات روابط خصوصیاش با نزدیکانش انتشار عمومی پیدا کند. حالا هم که در قید حیات نیست، وارث قانونی دارد. طبق قواعد رایج در همه دنیا، کسی که میخواهد صدا، متن و تصویر منتشرنشده از یک انسان درگذشته را منتشر کند، باید از وارث قانونی او اجازه بگیرد.»
موضع سازندگان مستند
انواع اتهامهایی که به سازندگان مستند «آقا مرتضی» وارد شد، از جمله اتهام دزدی! باعث شد تا سازندگان این مستند، در مقام پاسخگویی برآیند.
در بخشی از نامه در پاسخ به اتهام دزدی راشهای مستندهای دیگر آمده است: «کارگردان مستند انحصار ورثه مدعی شده از «راشهای مستند توقیفشده» ایشان دزدی صورت گرفته و در این اثر استفاده شده است، در حالی که اولاً مستند ایشان یعنی مستند انحصار ورثه هم تولید خانه مستند و محصول سازمان هنری رسانهای اوج بوده و این اثر به تهیهکنندگی آقای حسین افشار تولید شده و مجوز لازم نیز از تهیهکننده و مالک اثر اخذ شده است. ثانیاً برخلاف ادعای دروغ مطرح شده درباره توقیف، این مستند از سال ۱۳۹۷ در برخی از پلتفرمهای اینترنتی مانند نماشا و دیدئو انتشار یافته و پس از انتشار، از تصاویر موجود در خود مستند و نه راشهای مصاحبهها، استفاده شده است.»
نظر کارشناسان، حرمتها حفظ شود
در اکثر نقدهایی که به مستند «آقا مرتضی» وارد شده است، در کنار تأکید بر ضعف ساختاری مستند و اتهاماتی از جمله سوگیری در بیان زندگی شهید آوینی و بیربط بودن پررنگ کردن زندگی شخصی او در پیش از انقلاب، به مواردی، چون روایت ناقص و الکن در بیان ابعاد شخصیتی شهید آوینی اشاره شده است. در مقابل نیز عدهای هستند که اتفاقاً دست گذاشتن روی بخشهای کمتر گفتهشده از زندگی شهید آوینی را فتح بابی برای گفتگو و پایان سانسور چندین ساله آوینی عنوان کردهاند.
در این میان سیدمحمد یاشار نادری، رئیس بنیاد فرهنگی روایت فتح در گفتگو با «جوان» بر مسئله حفظ حرمت شهید و خانواده شهید آوینی تأکید کرد و گفت: «من معتقدم تحت هیچ شرایطی حقوق افراد نباید پایمال شود و معتقدم حتی اگر پای حقوق مادی و معنوی و شخصیت و اعتبار شهید و خانواده محترمشان هم در میان نبود، باید احترام ایشان محفوظ بماند، نه موجبات مکدر شدنشان ایجاد بشود و نه وقتی معترض میشوند، بیجواب بمانند یا به در بسته بخورند. این اتفاقات این روزها پر از عبرت و البته تأسف است.»
پخش مستند «آقا مرتضی» میتوانست به سرانجام دیگری منجر شود؛ سرانجامی که از پس آن شناخت جوانان از مرتضی آوینی و تفکرات او تکمیل شود، اما متأسفانه حواشی آنقدر قدرتمند بود که اصل پرداخت به این موضوع را تحت تأثیر قرار داد، اکنون فقط میتوان امیدوار بود که «آقا مرتضی» زمینه گفتگو درباره شهید آوینی را فراهم کرده و بعد از مدتها مهجوری شهید آوینی به سوژهای برای گفتگو تبدیل شده است.